Frigler

MÖ 12. Yüzyıl başlarında Hitit imparatorluğunun çöküşünün ardından Anadolu, Hint Avrupalılar ve Deniz halkı adı verilen göçmenler tarafından istila edilmiştir. Başkentleri Bithynia’da yer alan Gordium ilk kralları ise Midas olan Frigler bu dönemde Anadolu’ya gelmişler ve Trakya’da Bryg adıyla tanınmışlardır. Asur kaynaklarında bahsi geçen Muşki halkının kralı Mita da Frigyalı Midas ile özdeş olmalıdır. MÖ 8. Yüzyılda kurulan bağımsız krallık Anadolu’nun Kimmer istilasına uğraması, MÖ 696’da Gordium’un yakılıp, yağmalanmasıyla son bulmuştur.

Kimmerler’in bölgeye yerleşmekle birlikte kendi krallıklarını kurduklarına dair bir bulgu bulunmamaktadır ki olsa bile MÖ 620’de Lidyalılar tarafından kovulmuşlardır. Kral Kroesus (MÖ 560-546) döneminde de Frigya, sınırları doğuda Halys nehrine kadar uzanan Lidya krallığının bir parçası olmuştur.

Frigler’in kökeni tartışmalı olup Asya’ya göçen Trak kavmi Brygeler ya da Ermeniler

ile karışık bir soy oldukları iddia edilmiştir. Strabon, Herodot ve Bizanslı Stephanus onların Trakyalı olduklarını, Makedonlar’a komşu yaşadıklarını ve Brigeler adıyla Anadolu’ya göçtüklerini bildirirken[1], Xanthus[2] bu göçün Troya savaşından sonra Conon[3] ise kral Midas döneminde savaştan 90 yıl önce gerçekleştiğini iddia etmiştir.

İlyada destanında da bahisleri geçen[4] Friglerin Anadolu’nun en eski halkı olduğu pek çok yazarca vurgulanmıştır[5]. Friglerin yaşam alanlarının Ermenistan’a dek uzanması ve Xerxes’in ordusunda iki halkın aynı komutanın idaresinde aynı silahları kullanıyor olması, Herodot’un[6]  Ermenilerin Friglerin atası olduğu iddiası, Eudoxus’un[7] Ermeniler ve Friglerin dilleri arasındaki benzerliğe değinmesi Frig-Ermeni ilişkisine dair ilginç detaylardır. Phrygia’nın en doğu ili Ikonium’un (Konya) 300 yıl yaşayan kralı Annacus’un başından geçen sel tufanı öyküsünün eski Ahit ve Gılgamış ile benzerliği ve Urartu medeniyetiyle başlayan kaya mezarı ölü gömme âdetinin Friglerce tüm Anadolu’ya yayılması gibi konuların[8] da tesadüf olamayacak denli dikkat çekici olduğu ortadadır.

Smith, Troyalılar, Mysialılar, Maeonialılar, Mygdonilılar ve Dolionialılar’ın Frig soylu halklar olduğunu iddia etmiş[9], dahası hepsini Pelasg olarak tanımlamış, diğer Anadolu kabilelerinden farklı olarak Friglerin Avrupa’ya doğru genişlediğini iddia ederek, İlyada’da Troyalılar ile Frigler’in yakın ilişkisine dair çok sayıda örnek de göstermiştir: Troya kraliçesi Hekuba’nın bir Frig prensesi olması[10], Paris ile Scamandrius isimlerin Frig dilinde İskender ve Astyanax’ın karşılığı olması, bazı Yunan ve Latin şairlerin Troyalı ve Frigyalıları eşdeğer isimler olarak kullanması, Amazonlar’a karşı müttefik olmaları gibi…

Halikarnassuslu Dionysius, Friglerin Yunanlılar ile ilişkili olduğunu iddia ederken, Platon Frig ve Yunan dillerinin benzerliğini vurgulamıştır. İlyada’da Mygdon adıyla geçen[11] Frig liderine atfen Bizanslı Stephanus Mygdonia’nın Frigya’da bir bölge olduğunu belirtirmiş, Pausanias[12] Mygdonialıları Friglerle özdeşleştirmiş, Herodot ise Ermenilerin bir Frig kolu olduğunu, iki halkın aynı geleneklere sahip olduğunu kaydetmiştir[13]. Dolionlar başlangıçta Aesepus’un batısında yaşayıp Rhyndakus nehri ile Frigler’den ayrılmaktayken zamanla Frigler arasında kaybolmuşlardır[14]. Frig ve Lydia dilleri karışımı bir dili konuşan[15] Mysialılar, Trak olarak adlandırılmışlardır. Midas, Gordion[16], Central, Bithynia, Pteria ve Tyana’da bulunan Paleo-Frig ve Neo-Frig yazıtların incelenmesiyle Fenike alfabesi kullanan Frig dilinin Yunanca’ya oldukça yakın olduğu hatta Trak dili olabileceği anlaşılmıştır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Strabon, Geographika 7. 295, 10. s. 471; Herodot VII.73

[2] Strabon, Geographika 14. 680

[3] Euergetes’in (MÖ 283-222) çağdaşı Samoslu bir matematikçi ve astronomun adı olup hiçbir çalışması korunamamıştır (Phot. Cod. s. 130)

[4] Homeros, İlyada II.862, III.185, X.431, XVI.717, XXIV.535

[5] Paus. I.14.2

[6] Herodot VII.73

[7] Dion. Per. 694

[8] Lehmann-Haupt, Bittel, van Loon,  Forbes ve Işık gibi yazarlar Urartuların kaya mezarları dışında pek çok sanat dalında Friglere öncülük ettiğini iddia etmiştir (Işık 1995: 51)

[9] Smith, 1878: 230

[10] Homeros, İlyada XVI.718

[11] Homeros, İlyada 3.186

[12] Paus. 10.27.1

[13] Herodot, Historiae VII. 73

[14] Strabon 14. s. 681; Apollon. Rhod. 1.936, 943, 1115

[15] Strabon 12. s. 572

[16] Frig dilinde “kent” anlamına gelen gordo kelimesiyle Thrak dilindeki korta, Hititçe gurta, Etrüskçe Cortona kelimeleri ilişkilidir.