Kelt Mitolojisi
Keltlere ait en eski arkeolojik kanıt MÖ 800’e tarihlenen Hallstatt (Avusturya) ve MÖ 450’ye La Tène (İsviçre) kültürleri olup, Keltler bu tarihten sonra batıya doğru yayılmaya devam etmişlerdir. Demir Çağı döneminden itibaren gelişen çoktanrıcı Kelt Dini, Roma döneminde güç kaybetmeye başlamış, Hıristiyanlığın kabul edilmesi ise Kelt dilinin (dolayısıyla pek çok efsanenin de) unutulmasını sağlamış, Kelt Mitolojisini oluşturan ögelerin kayıt altına alınabilmesini zorlaştırmıştır.
Keltler kimdir?
Keltler, Hint-Avrupa dil grubunun bir dalı olan Keltçe konuşan, MÖ 2.000-100
tarihleri arasında kıta Avrupa’sı ve Anadolu’ya yayılan geç dönemlerde Brittany (Kuzeybatı Fransa), İrlanda, İskoçya, Galler, Cornwall ve Man adası bölgelerinde varlığını sürdürebilen bir halktır. Roma imparatorluğunun kıta Avrupa’sını ele geçirmesinin ardından Roma kültürüne adapte olmuş bu sırada Britonlar, Galliler, Boiiler, Galatlar ve Keltiberiyalılar olarak anılmışlardır.
Kelt folklor ve mitolojisini dilsel ve coğrafi olarak üç bölümde ele alabiliriz.
- Antik Kelt dilleri (Galya, Brittany)
- Gal dilleri (İrlanda, İskoçya)
- Breton dilleri (Galler)
Roma dönemi öncesi Kelt inançları hakkında pek az bilgi bulunmaktayken, Kelt tanrılarının Latince isimler aldığı Roma dönemine ait çok sayıda yazılı doküman bulunmuş, ayrıca pek çok öykü ve efsane kayıt altına alındığı 19. Yüzyıla
dek sözlü kültürde varlığını sürdürebilmiştir.
Kelt mitolojisine ilişkin en eski kayıtlar Ortaçağ’ın başlangıcında İrlanda’da Hıristiyanlar tarafından tutulmuştur. Tuatha Dé Danann ile Fomoryalılar arasındaki mücadele Cath Maige Tuireadh (Mag Tuireadh Savaşı) ve Lebor Gabála Érenn (İstilalar Kitabı) adlı çalışmalar sayesinde günümüze dek ulaşmışsa da Kelt tanrılarının pek azının adı bilinmektedir.
Bretonlar ve diğer Kelt kökenli halklar
Ulusçuluk akımı büyük ulus devletlerin sınırları içerisinde kalan küçük Kelt topluluklarının asimilasyonunu hızlandırmıştır. Bretonlar, Fransa’da Bretagne adı verilen bölgede yaşayan Kelt kökenli bir halktır. Fransa’da 1880 yılında başlanılan zorunlu resmi öğrenim (Fransızca) 20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Bretonların %38’inin anadillerini unutmalarını sağlamıştı. Bununla birlikte Kelt milliyetçileri de kendi giyim kuşam, şarkı, dans, müzik ve dillerini korumaya yönelmiştir. Galler’in kuzey ve güneyinde görülen bariz kültür farklılığına karşın
Orta ve Kuzey Galler’de Gal dili konuşulmaya devam etmektedir. Plaid Cymru adlı yerel milliyetçi partinin baskısıyla 1536 yılından beri resmi işlemlerde kullanılması yasak olan Gal dilinde eğitim veren okullar, bir TV kanalı kurulmuş, trafik işaretleri ve resmi dokümanlar İngilizcenin yanı sıra Gal dilinde de yazılmaya başlanmış, eski Kelt din ve inançlarına ilişkin çalışmaların sayısı artmıştır.
Kelt tanrıları ve Kelt dini
Eldeki bilgilerden Keltlerin yaşadığımı dünyanın devamı olan ve tanrıların ikamet ettiği bir öteki dünyanın varlığına inandığı dahası tanrıların hiyerarşik bir sılama içinde olmayıp
aileler halinde yaşadığı anlaşılmaktadır. Ayrıca Kelt dininde doğum ve bereket ile ilişkilendirilip Danu, Anu veya Don adlarıyla bilinen bir ana tanrıça inancının da olduğu ve ana tanrıçanın insanoğlunun hatta diğer tanrıların da anası kabul edildiği görülmektedir. Tanrıça Danu’nun Tuna (Danube) ve Don nehirlerine adını verecek kadar yaygın kullanılmasının yanı sıra ataerkil aile yapısına sahip Kelt toplumunda erkekler gibi savaşan, din adamı (druid) ve şair olarak da ün yapan kabile kadınlarının yaşam tarzlarını da etkilediği düşünülmektedir.
Keltler meşe ağacını o derece kutsal kabul etmişlerdir ki bazı araştırmacılar bu ağacın ‘Keltlerin Zeus’u’ olduğunu iddia etmişlerdir. Karga, yaban domuzu ve boğa da kutsal kabul edilip tapınılan hayvanlardandı. Kelt mirasını taşıyan ülkelerde pagan tanrılarla ilişkili pek çok gelenek devam etmekte olup bunların en önemlileri Samhain (1 Kasım), Imbolc (1 Şubat), Beltane (1 Mayıs) ve Lughnasa (1 Ağustos) festivalleridir.
Bir İrlanda söylencesinde Bith’in karısı Birren, kızları Cesara ile kocası Fintan ve oğulları, Lara ve karısı Balma ile birlikte tufan sırasında bir gemiyle İnisfail’e kaçtıkları anlatılmaktadır. Gökyüzünde büyük kırmızı bir ayın ortaya çıkıp bulutların yüzlerce parçaya bölündüğü bir zamanda tüm aile ölmüş ve yeryüzünde yaşayan tek bir insan bile kalmamıştır. Galler tufan söylencesinde ise alev ve suların Llyon-Llion’u kapladığı sırada Dwyvan ile Dwybach’ın kaçmayı başardığı anlatılmaktadır.
Bkz. Keltine, Etar, Keltos, Druide, Midir, Etain, Arduinna, Brigite
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınevi. Ankara, 2016