11-19 Ocak 532’de I. Justinian iktidarına karşı çıkan ayaklanmanın adı olup, Bizans başkenti alevler içinde kalırken binlerce kişinin ölümüne yol açmıştır. Nika İsyanı (Στάση του Νίκα) adını isyancıların söylediği nika “kazan, başar” anlamına gelen bir şarkıdan almıştır. Sekiz gün süren ayaklanmada imparator tam devrilmek üzereyken isyanı kanlı bir şekilde bastırmayı başarmıştır.
Nika İsyanı neden çıktı?
Mavi ve Yeşil adlı iki siyasi gruptan oluşan Demoi veya Bizans toplumu 5. yüzyıldan
itibaren imparatorların otoritesini sorgulayabilen önemli bir politik güç haline gelmiştir. I. Jusitinian’ın (527-565) imperyal otoritesini güçlendirmek için uyguladığı program özellikle gösteri yürüyüşlerini yasaklaması demoi (δήμοι) ile karşı karşıya gelmesine neden olmuştur. 11 Ocak 532’de Hippodrome’da düzenlenen araba yarışı sırasında Yeşiller arasındaki huzursuzluk doruk noktasına ulaşmış, grup Mavilerin arasında ki bazı katilleri imparatora şikayet etmiştir. Mavilerin Yeşiller’e karşı kışkırttığı imparator şikayetleri dinlemeye gerek görmeden Yeşilleri Yahudi ve Mani dini taraftarı oldukları gibi o döneme özgü ağır hakaretlerle suçlayınca Yeşiller aynı ağırlıkta karşılık vermiştir. Öfkelenen imparator hipodromdan ayrılırken vali Eudaimon Yeşil grubun ileri gelenleri ile Mavi gruptan göstermelik birkaç kişiyi (toplamda 7) tututklamıştır. Justinian iki grubun üyelerinin ibret verecek şekilde cezalandırılmaları sayesinde hem yapılan saygısızlığı hoş görmediğini hem de taraflara eşit mesafede olduğunu göstermek istemişse de yanlış anlaşılmıştır. Tutuklamananlar önce sokaklarda dolaştırılmış, ardından dördünün başı kesilirken, üçü asılmıştır. Biri mavi biri yeşil gruptan iki kişi asılırken darağacının kırılması ve idam edilenlerin yere düşmesi halk tarafından Tanrı’nın cezaya karşı olduğu şeklinde algılanmış, vali yere düşenleri yeniden astırmaya kalkışınca halk galyana gelmiştir. Halk hepbir ağızdan mahkumların kiliseye götürülmesini isteyince bağrışmaları duyan Aya Konon manastırı rahipleri gelerek mahkumları çözmüş ve onları Pulkheriana (Πουλχεριανών) meydanındaki Aya Laurention (Αγίου Λαυρεντίου) manastırına getirmişlerdir. Buna karşın Eudaimon askerleri kiliseye gönderip imparatorun verdiği ölüm emrinin yerine getirilmesinde ısrar edince rahipler ve bölge halkı mahkumalrı vermemek için askerlere direnmiş, vali geri adım atmayınca Bizans tarihinin en kanlı ayaklanması ortaya çıkmıştır.
Bizanslı tarihçi John Malalas güçlerini birleştiren Yeşil ve Mavilerin “Nika” şarkısını 12 Ocak günü bulduklarını kaydetmiştir. 13 Ocak günü hippdodromda yeniden düzenlenen araba yarışları sırasında Mavi ve Yeşil gruplar imparatora iki tutuklunun affı konusunda ricada bulunmuş ama Jusitiniandan olumlu cevap alamamışlardır. Justinian’ın tavrı tarafların birliğini pekiştirmiş, Hippodrome’da “Yaşasın Mavi-Yeşil Hayırseverliği” şeklinde sloganlar atılırken akşam tüm şehir halkı caddeleri doldurmuştur. Kızgın kalabalık önce hapishaneye saldırıp mahkumları serbest bırakmış ardından Senato binası hatta Yeşil ve Mavi grpların ileri gelenlerin ki dahil omak üzere pek çok ev ateşe vermilmiş kontrolden çıkan yangında Ayasofya ve Aya İrini’de kül olmuştur. 14 Ocak günü kontrolü kaybettiğini göre imparator Yeşil ve Mavilerin liderleriyle görüşmeye çalışmıştır. Aralarında imparatorun en önemli destekçilerinden Kapadokyalı John, hukukçu Tribonian ve vali Eudaimon da bulunduğu bazı yüksek mevki sahibi saray görevlilerinin uzaklaştırılması istenince Justinian tehlikenin büyüklüğünü görmüş ve Kapadokyalı John’un yerine Phocas’ı, Tribonian’ın yerine Basilides’i, Eudaimon’ın yerine senator Tryphon’u atamıştır. Atamalar isyanı dindirmeye kafi gelmeyince kızan imparator bu sefer ayaklanması şiddet kullanarak bastırmayı denemiş yeterli askeri olmadığı için kentteki 3 bin Goth ticcara da halka saldırma emri vermiştir. Caddelerde insan avı başlarken Gothlar olayları yatıştırmak isteyen rahipleri de katletmiş, rahiplerin hem de yabancılar tarafından öldürülmesi halkı büsbütün çıldırtmıştır. Gothlara karşı çoluk çocuk direniş başlayınca ölü sayısı arttığı gibi gerileyen Gothlar bu sefer pek çok evi kundaklayarak kentin önemli bir kısmının yanmasına sebep olmuştur. 15 Ocak günü halkın imparatora öfkesi doruğa çıkmış ve yeni imparator talebi sokaklarda haykırılmaya başlanmıştır. Kent aristokrasisi halkın memnuniyetsizliğini gidermek için eski hanedandan, Mavi grup tarafından da sevilen I. Anastasios’u tahta çıkarmayı düşünmüşse de halkın çoğunluğu kardeşi Probos’u taht için uygun görmüştür. Bununla birlikte Probos sorumluluk almaktan çekinince halk kızarak evini yakmış, olaylar ertesi günde devam etmiş bu arada kentin farklı bölgelerinde yeni yangınlar çıkmıştır. 17 Ocak günü Jusitinian senatörlereimparatorluk sarayını terk etme emri vermiştir. Tarihçi Paschale’ye göre imparator 18 Ocak günü son bir çabayla Hippodrom’daki locasın da (kathisma) halkın önünde isyancılarla Kutsal Kitaba el basarak barış yapmak istediğini, hatasını kabul ettiğini ve herkezi bağışlayacağını bildirmiştir. İmparator Hippodrome’da gerçektende güzel bir konuşma yapmışsa da halkı inandıramamış, kalabalık onu yalancılıkla suçlamış hatta imparatoriçe Theodora’ya da hakaret etmiş, bunun üzerine Justinian korkarak saraya sığınmak zorunda kalmıştır.
İsyancı kalabalık I. Anastasios’un yeğeni Hypatios’un evine giderek istememesine rağmen karısının gözyaşları arasında ondan yeni imparator olmasını istemişlerdir. Konstanie Forum’da taç giydirilen, eski geleneklere uygun olarak bir kalkan üzerinde taşınan, başına altın bir çelenk takılmış ve mor renkli bir elbise giydirilmiştir. Yeni imparatoru Hippodrome’a getiren heyecanlı kalabalık onu önceki gün Justinian’ın oturduğu kathismaya oturttuktan sonra coşkuyla kutlama yapmıştır. 200 kadar silahlı Yeşil saraya saldırıp Justinian’ı devirmek için hazırlanırken imparator limandaki bir gemide yelken açıp kaçmak için olayların gelişimini takip ediyordu. İmparatoriçe Theodora senatoyu direnme konusunda iknaya çalışırken Justinian general Belisarios’a isyanı bastırmasını emretmiştir. Belisarios, Gothlarla birlikte Hippodrome’a gitmiş önce kalabalığın üzerine ok atarak paniğe kapılmalarını sağlamış ardından onbinin üzerinde insanı kılıçtan geçirmiştir. Katliam sonucu isyan bastırılınca 18 senatör, Hypatios ile Pompeios’un kardeşi Probos sürgün edilip ve mallarına el konulmuştur. Kapadokyalı John ile Tribonian eski görevlerine kavuşurken, Hippodrome’da at yarışı yapılması uzun yılalr yasaklı kalmıştır. Justinian isyan sonrası başta Ayasofya olmak üzere yangın sırasında yıkılan yapıların onarım veya yeniden inşaasını sağlamıştır.
KAYNAKÇA
Chronicon paschale, ed. L. Dindorf. CSHB, Bonn, 1832 s. 623-624.
Evans, J.A.S., The Age of Justinian. The circumstantces of imperial power. Londra, 1996.s. 120-125
Ioannis Lydi De magistratibus populi Romani libri tres, ed. R. Wünsch. Leipzig, 1903. s. 266.
Ioannis Malalae Chronographia, ed. L. Dindorf. CSHB, Bonn, 1831. s. 474.
Theophanis Chronographia, ed. C. de Boor. Leipzig, 1883. s. 181-184