Quetzalkoatl (Aztek Mitolojisi)

Makale: Özhan Öztürk

QUETZALKOATL Aztek, Toltek gibi Kolomb öncesi Orta Amerika halklarının inanışında vücudu tüylerle kaplı bir yılan olarak tasvir edilen doğaüstü varlık sabahyıldızı, rüzgâr ve yaratıcı gök tanrısının adıdır. Maya dilinde kuetzal ‘yeşil tüylü kuş’ ko ‘sürüngen’ Nahuatl dilinde atl ‘su’ anlamına gelmekte, Ketzalkoatl’ın yılanla sembolize edilen toprağı, kuş ile sembolize edilen havayı ve suyu birleştiren efsanevi bir varlık olduğu sanılmaktadır. 

Teotihuacan kentinde Quetzalkoatl’a dair ilk izler MÖ 1-MS 1. Yüzyıla arasına

tarihlenmekteyse de tanrının tapımının MÖ 400-MS 600 arasında gerçekleştirildiği sanılmaktadır. MS 600-1519 arasında Quetzalkoatl’ın kült merkezi Meksika’nın Khoula bölgesi olup, Maya eşdeğerinin Maya dilinde “tüylü yılan” anlamına gelen Kukulkan ve Kukumatz olduğu sanılmaktadır. İspanyol istilası dönemindeki yazılı kaynaklar Quetzalkoatl ile Toltek tanrısı Ke Akatl Topiltzin birbirine karıştırılmıştır.

İnsanlar arasında bir süre yaşayıp, onlara doğru yolu gösterip, takvim ve tarım gibi çeşitli sanatları öğrettikten sonra gökyüzüne dönen Quetzalkoatl’ın kalbi sabahyıldızına dönüşmüşse de bir gün Atlas Okyanusu’ndan çıkarak geri döneceğine inanılmaktadır.

İki ayrı efsanede adı geçen Ketzakoatl ilkinde sarhoş olup kız kardeşiyle cinsel ilişkiye girmiş ardından alevlerin içine atlamış ikincisinde Tezkatlikopa tarafından sarhoş edilmesinin ardından kendini ve halkını yok edecek bu günahı işlemiştir. Quetzalkoatl çeşitli söylencelerde ketzal kuşunun yeşil tüylerinden yapılma bir pelerin giyip, kafasına Jaguar kürkünden bir şapka, boynuna deniz kabuklarından bir kolye ve ayaklarına çıngıraklı bir zincir takan iri yarı bir adam olarak tasvir edilmiştir.

Quetzalkoatl, Aztek yaratılış söylencesinde de önemli bir rol oynamakta olup, ilk insan çifti Kipaktonal ile karısı Oxomuko’un yaratıldıktan sonra çiftin doğan oğlu için ana tanrıça Zokhiquetzal’ın bir tüyünden eş yaratılmıştır. İnsanoğluna hayat verecek güneşin yarısını Quetzalkatl yaratmışsa da yeterli ışık oluşmayınca tanrı kardeşleriyle birlikte güneşin diğer yarısını tamamlamaya çalışırken sabredemeyen Tezkatlipoka kendini önce güneşe dönüştürmüş, ardından kaplan olup yeryüzündeki devleri yok edip düzen getirmiş son olarak Büyükayı takımyıldızı olmuştur. Quetzalkoatl kardeşleriyle birlikte yeryüzünü bir kaç kez sel tufanı gönderip yok ettikten sonra kendi etinden bir kadının yardımı olmaksızın doğan oğlunu büyük bir ateşe atarak yeniden güneş yaratmış ardından Tlalok aynı şekilde kendi oğlunu alevlere atarak ayı oluşturmuştur. Quetzalkoatl ayrıca Tlapallan olarak da bilinmekteydi.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016