Deniz Kızı

Makale: Özhan Öztürk

DENİZ KIZI Belden yukarı ve başı kadın belden aşağısı balık formunda olan efsanevi deniz yaratıklarının adı olup, yaşadıkları suları koruduklarına inanılmaktadır.

Deniz kızlarının Özellikleri

Nilüfer ve su süsenlerinin açtığı durgun sulu göller ve deniz kıyılarında yaşayan denizkızlarının benzer özelliklere sahip erkekleri de vardır. İnsanların içine karıştıkları zaman eteklerinin ıslaklığından kendilerini ele verirler. İyi kalpli insanlara yardım eden, tüm periler gibi müzik, oyun ve dansın koruyucuları olmalarına karşın bazen büyüleyici şarkılarıyla genç erkek ve kızları suyun derinliklerine çekerek boğdukları da bilinmektedir.

Mitolojide Deniz Kızları

Modern yazarlar denizkızı inanışının Sümer tanrıçası Ninhursag, Babil tanrıçası

Tiamat ve Yunan tanrıçası Gaia gibi arkaik ana tanrıça figürleriyle ilişkili olduğunu iddia etmektedir. Babil mitolojisine göre Marduk okyanus tanrıçası Tiamat’ı öldürdüğünde kadının bedeni her tarafı sularla kaplı dünyadaki ilk kara parçasını oluşturmuştur. Doğanın yıkıcı gücünün sembolü dolayısıyla insan medeniyetin düşmanı olarak görülen Tiamat şüphesiz ki arkaik tanrıçalar içerisinde bu tanıma en yaklaşan adaydır.

Deniz insanlarının en eski tasvirleri de Babillilere ait olup üst kısmı insan alt kısmı ise balık formunda tasvir edilmekteydi ki Mezopotamya deniz tanrıları Ea, Enki ve Suriye aşk tanrıçası Atargatis bu formda tasvir edilmekteydi. Tarihçi Herodot MÖ 5. Yüzyılda Dinyeper nehri tanrısının adını vermediği kızının gövdesinin insan ama alt kısmının balık kuyruğu formunda olduğunu dahası İskit krallarının bu kadının soyundan geldiklerine inandıklarını bildirmiştir.

Yunan Mitolojisinde Deniz Kızları

Yunan mitolojisinde denizkızı tanımına uyan yaratıklar naiad adlı deniz perileridir. Rodoslu Apollonius’un MÖ 3. Yüzyılda yazdığı Argonautika adlı destanında Hylas ile deniz perisi (naiad) adlı bir öykü bulunmaktadır. Argo gemisiyle Kolhis’ten Altın Postu alıp Yunanistan’a getirmek amacıyla seyahat eden kahramanlar gemi verimli bir araziye geldiğinde inmiş bu sırada Herkül yeni bir kürek yapmak için kolları sıvamıştır. Herkül evlat edindiği Hylas adlı genç bir çocuğu su aramak için ormana gönderdiğinden çocuk bir su kaynağının önünde bir naiada rastlamıştır. Elindeki testi ile sudan doldurmak için kaynağa eğilen çocuğu kollarından tutan naiad onu içeri çekmiş Herkül çocuğun çığlığını duymuşsa da Hylas’ı yetişip kurtaramamıştır.

Avrupa Folklorunda Deniz Kızları

Denizci inanışında bir denizkızının gemiyi takip etmesi uğursuzluk tersi ise açık talihin işareti kabul edilmektedir. Yine bir denizkızının denizden bir balık yakalayarak gemiye doğru fırlatması bazı tayfaların lanetlendiğine uzağa doğru fırlatması ise tayfaların sağlığının bozulmayacağı şeklinde yorumlanmaktadır. Denizciler zaman zaman, denizkızlarının dostça ve yardımsever davrandığını görmüşse de yardım isteyen denizkızlarının denizcileri suya çekip boğduğuna dair pek çok öykünü varlığından bu duruma aldanmamak gerektiğini düşünmekteydiler. Bazı denizci öykülerinde denizcilerin denizkızları ile evlendiği ya da esir edildiğinden bahsedilmekte olup, bunlardan birisinde bir denizkızının tayfalardan birini beğenip istemesi sonucu geminin lanetlenmesini istemeyen kaptanın adamı denize attırdığı, tayfanın 60 yıl boyunca denizkızının kocası olarak yaşadıktan sonra karaya dönebildiği anlatılmaktadır.

Kuzeybatı Avrupa’da yer alan Frizya Adalarında derlenen “Yedi Denizkızı” adlı masalda denizcinin biri gemiden inerken denize doğru elini kaldırarak kendisine iyi davranırsa asla karada ev sahibi olmayacağına dair söz verirken Yedi denizkızı tarafından duyulmuştur. Yıllar sonra verdiği sözü unutup zengin bir adam olan denizci karaya yerleşmiş ve bir kadınla evlenmeye kalkmıştır. Düğün gecesi denizden çıkan Yedi denizkızı adamın deniz kenarındaki evine dev dalgalar göndererek denize düşmesini sağladıktan sonra beraberlerinde derinliklere doğru götürmüşlerdir.

Anadolu folklorunda da denizkızları kötü ve uzak durulması gereken yaratıklar olarak görülmekte olup sözgelimi Köyceğiz bölgesinde (Belen köyü) denizden çıkıp küçük çocukları kaçıran kadın görünümünde yaratıkların çocukları evlerinde hizmetçi olarak kullandıklarına inanılmaktadır.

DENİZ KADINI (Kuzey Amerika Yerlileri Mitolojisi)

California’nın Salinas vadisinde yaşayan Salinan halkının inanışında ilk yaratıcı olarak görülen bir kadının adıdır. Kendisinden sonraki yaratıcı Kartal formunda geldiğinde kıskançlığından ölmeden önce yeryüzüne bir sel tufanı göndermiştir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016