Ahyolu: Ankhialos, Anchialus, Tuthom, Pomorie
Ahyolu veya Pomorie’nin (Bulgarca Поморие)eski adı Ankhiale veya Ankhialos[1], MÖ 5-4. yüzyıllar arasında Apollonia’nın Yunanlı kolonistleri tarafından Apollonia’nın kuzeyinde Karadeniz kıyısında Burgaz körfezinde dar bir yarımadan üzerinde kurulan antik bir yerleşimin adı olup, Latin yazarlarca Anchialus veya Anchialum adlarıyla anılmıştır.[2] Bulgarların Tuthom adını verdiği yerleşim Osmanlı döneminde Ahyolu olarak anılmışsa da, 1934’de kentin antik çağdaki Yunanca ilk adının Bulgarca karşılığı olan Pomorie “deniz kenarı” ile değiştirilmiştir.
Kent, MÖ 2. yüzyılda kısa bir süre için Messembrialılar tarafından ele geçirilmişse de Apollonia tarafından geri alınmış, bu çarpışmalarda antik surlar büyük zarar görmüşse de Romalı general ve siyasetçi Marcus Licinius Crassus tarafından MÖ 29-28’de diğer Batı Karadeniz kentleriyle birlikte fethedilen yerleşimin duvarları yenilenmiştir.
MS 1. yüzyılda Odrisia vasal devletinin başkenti olan yerleşim, MS 45’de Odrisia devletinin ortadan kalkmasıyla Trajan döneminde Roma devletinin Trakya eyaletine bağlanmış, 2-3. yüzyıllarda Severan hanedanı döneminde Trakya’nın en önemli ithalat-ihracat limanı olma özelliği kazanmıştır.
MS 270 civarında Gotlar tarafından fethedilmesine karşın MS 6. yüzyıla geldiğinde Prokopius’un kent halkının Trakyalı olduğunu bildirmesinden antik çağda etnik yapısının değişmediği anlaşılmaktadır. İmparator Diokletian 28-30 Ekim 294’de Ankhialus’ta konaklamış, Büyük Konstantine döneminde (324-337) başkent seçilen Konstantinopolis’in tahıl ihtiyacını karşılamıştır. Ostrogot kralı Büyük Theodore (471-526) 476’da Edirne’ye giderken buradan geçerken, Bizanslı asi General Vitalian 513’de Ankhialus ve civarını kontrol etmeyi başarmış ama 2 yıl sonra Konstantinopolis’e düzenlediği bir saldırıda öldürülmüştür. MS 584’de Slav ve Avar istilasına uğrayan Ankhialus kalesi Avar hanı Bayan tarafından yıkılmış, Han Bizans ile barış görüşmeleri tamamlanana dek ordusuyla bir kaç ay burada konaklamıştır.
MS 681’de kurulan ilk Bulgar krallığı ile Bizans’ın sınır kenti olan Ankhialos çatışmalardan etkilenmiş olup, Ankhialus’ta Bulgar ve Bizans orduları arasında 3 büyük savaş gerçekleşmiştir: 708’de Bulgar Han’ı Tervel (700-721) II. Justinianus’u Zagora bölgesindeki egemenliğini tanımaya zorlamış, 763’de Bulgar kralı Telets (762–765) V. Konstantin komutasındaki 9 bin süvarilik Bizans ordusuna yenilmiş, Bulgar çarı I. Simeon (893–927) 917’de Bizans generali Leo Phokas’ı yenilgiye uğratarak deniz yoluyla kaçmaya zorlamıştır. 21 Haziran 766’da Ankhialus’a gönderilen her biri 12 asker taşıyan 2600 teknelik donanmanın bir kısmı yolda fırtına yüzünden batınca askerlerin baskısıyla filo İstanbul’a geri dönmüştür. Atinalı İrene adıyla tanınan Bizans imparatoriçesi İrene Sarantapechaina (797-802) Trakya seferine çıkarken Ankhialos kalesini restore ettirmiştir. Bulgar krallığı 917-971 arasında kente hâkim olmayı başarmışsa da sonrasında Bizans tarafından geri alınmış, bir kaç kez daha el değiştirdikten sonra Ekim 1366’da Savoy kontu Amadeus tarafından fethedilmiş, 1453’de İstanbul’un fethiyle birlikte Osmanlıların eline geçmiştir.
Osmanlı döneminde Ahyolu adıyla İslimye sancağına[3] bağlı kaza merkezi kaza olan yerleşim aynı zamanda İstanbul Rum patrikliğine bağlı piskoposluk olarak da teşkilatlanmıştır. Kentte bu tarihte 6 Ortodoks kilisesi ve 1 cami bulunmakta olup, halkı büyük ölçüde Yunanlı ve Bulgarlardan oluşmaktadır. Ahyolu, 1828-29 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında oluşan kent 11 Temmuz 1829 günü Rus ordusunca işgal edilmiş olup, sonrasında 1878’de Bulgaristan’ın bağımsızlığını kazanmasına dek idari açıdan Edirne vilayetine bağlı kalmıştır. Bulgaristan’ın tuz ve şarap ihracatı açısından önemli bir liman olan kent 1. Dünya Savaşı’nın ardından Doğu Trakya’dan özellikle Kırklareli’nden (Lozengrad) önemli miktarda Bulgar göçmeni kabul etmiştir. Kentteki Yunanlılar ise yüzyılın başlarında Yunanistan’a göçerek 1906’da Magnesia bölgesinde Nea Ankhialos kentini kurmuştur.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Notlar
[1] Yunanca ἀγχίαλος “deniz kenarında”
[2] Strabon vii. s. 319; Ovid. Tr. I.9. 36; Pomp. Mel. II.2; Pliny Nat. IV.18; Ptol. III.11.4
[3] Sancağa bağlı kazalar İslimye, Ahyolu, Misivri, Burgaz, Aydos, Karinabad, Yanbolu ve Yeni Zağra’dır.