Bizans yapıları İstanbul kiliseleri

Balıklı Rum Kilisesi (Zoodohos)

Özhan Öztürk, , , , , ,

Balıklı Rum Kilisesi,ya da Zoodohos kilisesi Zeytinburnu ilçesi, Kazlıçeşme semti, Silivrikapı Balıklı Caddesi 3 numarada yer alan kilise,  Rum Ortodoks Mezarlığı yanında yer almakta olup, Panagia Pege, Panagia Topkapı, Zoodohos Piyi Kilisesi (Μονὴ τῆς Θεοτòκου τῆς Πηγῆς) adlarıyla da bilinmektedir. 6. Yüzyılda Prokopius’un bahsettiği yapı Kömürcüyan’a göre I. Leon döneminde (457-474) inşa edilmiş, I. Justinianus döneminde (527-565) genişletilmiş, Janin’e göre bu onarım 560’da ve Ayasofya’dan kalan malzeme ile gerçekleştirilmiştir.

Balıklı Kilisesi nerede? Balıklı Kilisesi ‘ne nasıl gidilir?

Balıklı Rum Kilisesi tarihi

Grosvenor’a göre kilise ve ayazması Justinianus ile karısının yanı sıra asiller tarafından şifa merkezi olarak kullanılmıştır. Majeska, kente gelen Rus hacıların anılarına dayanarak bölgede yer alan şifalı su kaynağının üzerine MS 6. Yüzyılda bir kilise inşa edildiğini bildirmiştir. 705’de İstanbul’a saldıran Bulgarlarca tahrip edilen ve 26 Ekim 741’deki depreminde zarar gören yapı, 790’da Eirene, 870’de I. Basileos tarafından onarılmışsa da 924’de ayazmasıyla birlikte Bulgarlarca yeniden yıkılınca I. Romanos Lakapenos tarafından yeniden inşa edilmiştir. 1204-1261 Latin işgali

Silivrikapı, Osmanlı dönemi fotoğraf

sırasında Latinlerin eline geçen yapı diğer kiliseler gibi yağmalanmıştır.  II. Murat’ın İstanbul’u kuşattığı sırada 8 Haziran 1422 günü karargâhını kurduğu sanılmaktadır. Kilisenin İstanbul fethi sonrasında yıkıldığı sanılmakla birlikte P. Gyllus’un 1546’da ayazmadan söz etmiş, Kerameus ise 1587’de yapının temellerine dek yıkık olduğunu bildirmiştir. Hiereus, 1726-27’de kilisenin Terkos Metropoliti Nikodimos tarafından yeniden inşa edildiğini bildirmişse de Le Chevalier ikinci yapının 1786’da harap olduğunu kaydetmiştir. 32.80 x 19 m ölçülerinde ve 14 m yüksekliğindeki bugünkü kilise aynı temel üzerinde yükselen üçüncü yapı olup, Nikolaos Pağcıoğlu ve Marki Kalfa adlı mimarlar tarafından 1833 fermanı ve Patrik I. Konstantinos’un girişimiyle gerçekleştirilen inşaatı 2 Şubat 1835’de tamamlanıp, ibadete açılmıştır. Balıklı kilisesi kitabelerine göre son olarak 1933’de onarım görmüştür.

BALIKLI AYAZMASI

Silivrikapı (Porta Selymbria) Balıklı Caddesi üzerinde Balıklı veya Zoodohos Piyi

Balıklı ayazması

kilisesinin kuzeybatı köşesinde yer alan ayazmanın Yunanca adı Zoodochou Peges (Yaşam Bağışlayan Pınar) olup, İstanbul’un en önemli 3 ayazmasından (Balıklı, Hodegetria, Blaherna) birisidir. Söylenceye göre I. Leon (457-474) daha imparator olmadan önce kendisine suyun yerini soran kör bir adamın gözlerine buradaki sudan sürünce adamın gözleri açılmış,  pınarın mucizesini fark eden imparator bu ayazmayı yaptırmıştır.

KAYNAKÇA

Janin, R., (1969). La Geographie Ecclesiastique De L’Empire Byzantin, Tome III, Les Eglises et Les Monasteres, Paris s. 223, 224, 226

Grosvenor, Edwin Augustus.  “Constantinople”. Boston, 1899 s. 485

Karaca, Zafer. İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri. YKY Yayınları. İstanbul, 1996 s.249-257

Kerameus, Papadopoulos A. Ναοὶ τῆ ς Κωνσταντινουπόλεως κατὰ τὸ 1583 καὶ 1604», ΚΕΦΣ 28 (1904) s. 142

Kömürciyan, E. Ç., İstanbul Tarihi. XVII asırda İstanbul. İstanbul, 1988). s.183, 184

Majeska, George P. Russian Travelers to Constantinople in the Fourteenth and Fifteenth Centuries. Dumbarton Oaks Studies, XIX. Dumbarton Oaks 19 . Washington, D.C., 1984. s. 325-326

Schneider, Alfons Maria. Byzanz. Vorarbeiten zur Topographie und Archäologie der Stadt.Amsterdam, A.M. Hakkert, 1967. s.69