Karadeniz Türkçesi

Gavur

Gavur yada günümüz anlamıyla kafir kelimesi Osmanlı döneminde Müslüman olmayan herkes ama daha çok Hristiyanlar için kullanılırdı: ‘Sen bağa ettuğuni/ Urum gavuri etmez’ (Trabzon). Karadeniz bölgesinde mecazen ‘kötü ahlaklı, iyilik bilmeyen, nankör’ anlamında yoğun olarak kullanılmıştır: ‘ Vursam gavur kocani/ Değer mi fişeği mi?’ veya ‘Mendilden bohçası var/ Gâvurdan kocası var’ (Trabzon).  Gavur kelimesi, İslami gelenekleri pek umursamayan Müslümanlar için lakap olarak da kullanılmıştır. Kız çocukların okutulmasının halk tarafından hala hoş karşılanmadığı, Cumhuriyet’in ilk yıllarında üç kız çocuğunu birden okula gönderen Sürmene’nin Cida köyünden Gavur Ali gibi…

Oku
Karadeniz Türkçesi

Büyümesi geri kalan çocuk: Basık veya vuruk

Doğu Karadeniz’de büyümekten geri kalan çocuk hatta hayvan yavruları basık, basuk ve vuruk (Ünye) olarak adlandırılmakta, loğusa kadın ya da ineğin bulunduğu eve silahla girilirse kadın ya da ineğin basılacağına inanılırdı. Basılmaya neden olan faktörler, yöreden yöreye değişmekle birlikte, genellikle annelik ve loğusalık döneminde maruz kalınan şartlara bağlanması adeti ortaktır.

Oku
Karadeniz Türkçesi

Kelebek, bedaliza, parpali, titer, farfatara (Karadeniz lehçelerinde)

Kelebek, Trabzon’un batısındaki yer alan Maçka, Tonya ve Akçaabat ilçelerinde bedaliza, pedaliza ve bedelize (Kürtün) Trabzon’un doğusu ve Rize’de fafatura, farfatara, farfatura ve farfarata, Lazca parpali, Artvin’in iç bölgelerinde perpela (Yusufeli), Hemşin’de titer adlarıyla anılmaktadır. Pedaliza kelimesi Yunanca ‘kelebek’ anlamındaki petaluda (πεταλούδα) hatta daha öncesinde Antik Yunanca “yaprak” anlamındaki petalon (πέταλον) kelimesiyle ilişkilidir. Kelimenin Karadeniz Rumcasında petalitra (πεταήτρα Sürmene), petaziträ (Giresun, Santa, Trabzon, Gümüşhane), pätaliḫtra (Gümüşhane), petalizo (Giresun, Ünye, Gümüşhane) formları kaydedilmiştir.

Oku
Karadeniz Türkçesi

Doğu Karadeniz Bölgesinden ilginç lakaplar

Geçmişte köy içinde kullanılan isim sayısı sınırlı olduğundan, aynı adı taşıyan bir kaç kişi ayırıcı özelliklerine göre lakap takılarak adlandırılırdı. Kadınlar, ‘Esmer’un Fatma’ veya ‘Topal’ın Mehveş’ gibi genellikle eşlerinin, çocuklar ise ‘Bedavra’nın Osman’ gibi ebeveynlerinin isimleriyle ilişkilendirilirlerdi. Bunun yanı sıra kişilerin meslekleri, tutum ve davranışları, fiziksel kusurları, karakter özellikleri, alışkanlıkları, yaşama biçimi, özel zevkleri ve yetenekleri de takma isimlerine yansımaktaydı. Lakaplar, kişiyi adı dışında tanıtan ve onun bir özelliğini gösteren adlar olup, kişiyi ‘övme’, ‘tanıtma’, ‘kötüleme’ veya ‘alaya alma’ amacıyla konulmuş olabilir. Karadeniz’de lakap takılırken çoğu zaman mizah için kişinin…

Oku
Karadeniz ekoloji

Armut Çeşitleri (Karadeniz Bölgesinde Yetiştirilen)

Armut Roseaceae ailesinin Pomoideae alt grubuna dâhil yumuşak çekirdekli bir meyve çeşidi olup, Latince adı Pyrus’tur. Armutlar, Doğu ve Batı armutları olarak ikiye ayrılmakta, Batı armutları Avrupa, Kuzey Afrika, Yakın Doğu, İran ve Orta Asya bölgelerini kapsamaktadır. Dünyada ekonomik açıdan en önemli armut çeşidi anavatanı Anadolu, Kafkasya ve Orta Asya olduğu Pyrus communis L. olup, bulunduğu bölgenin iklimine ve toprak yapısına adaptasyonu çok fazla olan bu türün 600’ ü aşkın çeşidi bulunmaktadır. Anadolu ayrıca kendiliğinden veya aşılanarak yetiştirilmiş armut türlerinden P. elaeagrifolia (ahlat), P. salicifolia, P. amygdaliformis, P. elagrifolia, P.…

Oku