Mitoloji, Gezi, Tarih
Makale: Özhan Öztürk Özet: Makalede Yunan mitolojisindeki Altın Post efsanesi ya da Argonotlar Destanının öyküsünün geri planında Argo gemisinin aslında Karadeniz’e Antik Çağ’ın en kıymetli ticari maddelerinden biri olan Şur Moru boyasını satıp, karşılığında altın almaya giden bir Miken ticaret gemisi olabileceği ihtimali üzerinde durulmaktadır.
Oku
Çapula, Osmanlı döneminde giyilen, hasıllı deriden yapılan, burnu sivri ve kalkık erkek ayakkabısına verilen isim olup Trabzon ve Rize’de çapula, Ordu ve Giresun’da çapıla, çabıla, çabla ve ya çapula, Erzurum’da çapola, Lazca çabla ve çapula olarak bilinirdi. Osmanlı döneminde Karadeniz köylerinde ayakkabı olarak çapula ve çarık giyilmekteydi. Çarık ‘ayakkabı’ anlamıyla 13. yüzyıl öncesi Türkçe kayıtlarda mevcuttur: Türmence çarık, Harzemşahca çaruk, Hakani ceçaruk, Çağatayca çaruk, Kıpçakça çaruk, Macarca saru.
Oku
Abur Karalahana, mısır unu ve içyağıyla yapılan lapa kıvamında bir yemek çeşidi (Rize, Hopa, Hemşin). Rize’de abur yemeğine, fasulye tanesi de katılmaktadır. Hopa (Doğu) Hemşinlileri ve Lazlar, karalahana ezmesi yemeğine, Rize ve Trabzon’dan farklı olarak fasulye tanesi katmamaktadır. Ermenice abur “kıvamlı çorba” veya apur “çorba” kelimesinden ödünçlenmiştir.
Oku
Çay, çaygillerden yaprakları kurutulup suyla içilen bir bitkinin (camellia sinensis) ve bu bitkinin kurutulmuş yapraklarından elde edilen içecek adıdır. 17. Yüzyıl ortalarında Avrupalı tüccarlarca Çin’den Batı Avrupa ve Rusya’ya taşınan bu bitkinin Gwangdong lehçesindeki adı ça’ Rusya, Doğu Avrupa ve Asya’da yayılırken, Hollandalı tüccarların vasıtasıyla ulaştığı Batı Avrupa’da ise Xiamen lehçesindeki adı tê benimsenmiştir. 1731 tarihli Damadzade Ahmed Efendinin Çay Risalesi bu bitki hakkındaki en eski Türkçe kaynaktır. Türkçe’ye çay kelimesinin girişinin doğrudan Portekizli tüccarlar sayesinde mi, Hindistan vasıtasıyla Farsça üzerinde mi yoksa Rusça üzerinde mi olduğu bilinmemektedir: Farsça çāy…
Oku
Pileki, bileki veya pileki taşı, geçmişte Karadeniz bölgesinde mısır ekmeği veya yemek pişirmek için kullanılan yayvan kil veya taş çanak (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin). Pileki kilden pişirilerek yapılabileceği gibi yumuşak ve ateşe dayanıklı bir taştan oyularak da elde edilebilirdi. Rize’nin Taşköprü köyü ile İyidere ve Çayeli’nin Taşhane mahallelerinde pileki taşı ocakları bulunmaktadır.
Oku
Yal, mısır sapı (Lazca ḉala), çimen, meyve kabukları, sofradan artan yemek artıkları, mısır unu ve su ile karıştırılarak, hayvan için kullanılan ayrı bir kazanda veya tenekede kaynatılıp yal kabına dökülerek ahır hayvanlarına verilen yemeğin adıdır (Trabzon, Rize, Artvin, Giresun, Torul). Anadolu’da yal ‘ekseriyetle çoban köpeklerine, bazen de ineklere yedirilmek üzere un ve kepeğin az tuzlu ve sıcak su içinde karılarak yapılan bir tür sulu bulamaç’ anlamında yaygın olarak kullanılmaktadır. 13. yüzyıl öncesi Türkçe kayıtlarda ya:l ‘at yemeği”’ anlamında (Hakazca) kayıtlıdır. Azerice ise yal ‘köpek yemeği’ anlamında kullanılmaktadır. Sofraya getirilen içme…
Oku