Mitoloji, Gezi, Tarih
Karadeniz Türkçesi, Karadeniz şivesi, Karadeniz bölgesi lehçesi, Anadolu ağızları, dilbilim, yerel kelimeler, bölgesel sözlük, kelime anlamları
Abanges Kıt akıllı adam, işini doğru dürüst yapmasını beceremeyen kişi (Trabzon). Aynı zamanda ‘Yarım yamalak, baştan savma yapılmış iş’ anlamında kullanılmaktadır. Abemas Bizim köylü, bizim aileden, bizim dilimizi (Rumca) konuşan (Trabzon) Abore Beceriksiz; değersiz; işe yaramaz, (Trabzon) Antik Yunanca aporos (αποροσ) “yetersiz”, Yunan dialektlerinde [Makedon, Karadeniz] apore (απορε) “değersiz” kelimesinden ödünçlenmiştir.
Oku
Yazı: Özhan Öztürk Abanges ‘Tarlanın seyrek sürülmüş yeri’ ve ‘yarım yamalak, baştan savma yapılmış iş’ anlamlarına gelmektedir (Trabzon, Tokat) Aboskal veya aposkal Tarla kazılırken, henüz işlenmemiş önde kalan kısım; eksik bırakılan iş, tarlada sürülen kısımla, sürülemeyen arasındaki sınır (Trabzon, Rize) anlamına gelmektedir. Yunanca aposkalin (αποσκαλιν [το]) “başlanılan iş’ kelimesinden ödünçlenmiştir.
Oku
Gavur yada günümüz anlamıyla kafir kelimesi Osmanlı döneminde Müslüman olmayan herkes ama daha çok Hristiyanlar için kullanılırdı: ‘Sen bağa ettuğuni/ Urum gavuri etmez’ (Trabzon). Karadeniz bölgesinde mecazen ‘kötü ahlaklı, iyilik bilmeyen, nankör’ anlamında yoğun olarak kullanılmıştır: ‘ Vursam gavur kocani/ Değer mi fişeği mi?’ veya ‘Mendilden bohçası var/ Gâvurdan kocası var’ (Trabzon). Gavur kelimesi, İslami gelenekleri pek umursamayan Müslümanlar için lakap olarak da kullanılmıştır. Kız çocukların okutulmasının halk tarafından hala hoş karşılanmadığı, Cumhuriyet’in ilk yıllarında üç kız çocuğunu birden okula gönderen Sürmene’nin Cida köyünden Gavur Ali gibi…
Oku
Akri, andız ya da andız ağacı, servigiller familyasından, 10–15 m boya ulaşabilen, kışın iğne yapraklarını dökmeyen bir ağaç çeşididir (Artvin). Ermenice akri ‘beyaz gövdeli ve diş şeklinde yaprakları olan bir ağaç cinsi’ kelimesiyle ilişkilidir.
Oku
Pileki, bileki veya pileki taşı, geçmişte Karadeniz bölgesinde mısır ekmeği veya yemek pişirmek için kullanılan yayvan kil veya taş çanak (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin). Pileki kilden pişirilerek yapılabileceği gibi yumuşak ve ateşe dayanıklı bir taştan oyularak da elde edilebilirdi. Rize’nin Taşköprü köyü ile İyidere ve Çayeli’nin Taşhane mahallelerinde pileki taşı ocakları bulunmaktadır.
Oku
Yal, mısır sapı (Lazca ḉala), çimen, meyve kabukları, sofradan artan yemek artıkları, mısır unu ve su ile karıştırılarak, hayvan için kullanılan ayrı bir kazanda veya tenekede kaynatılıp yal kabına dökülerek ahır hayvanlarına verilen yemeğin adıdır (Trabzon, Rize, Artvin, Giresun, Torul). Anadolu’da yal ‘ekseriyetle çoban köpeklerine, bazen de ineklere yedirilmek üzere un ve kepeğin az tuzlu ve sıcak su içinde karılarak yapılan bir tür sulu bulamaç’ anlamında yaygın olarak kullanılmaktadır. 13. yüzyıl öncesi Türkçe kayıtlarda ya:l ‘at yemeği”’ anlamında (Hakazca) kayıtlıdır. Azerice ise yal ‘köpek yemeği’ anlamında kullanılmaktadır. Sofraya getirilen içme…
Oku