Altımermer

Altımermer, Fatih ilçesinde Kocamustafapaşa ve Seyyid Ömer mahalleleri arasında yer alan tarihi semt, Şehremini ile Kocamustafapaşa arasında uzanan Altımermer Caddesi çevresini kapsamaktadır. Bizans döneminde semt II. Theodosius surları içerisinde bugünkü Davup Paşa cami ile Selymbra kapısı arasında yer almakta, sonradan sebze bahçesine dönüştürülecek Aya Mokios açık sarnıcını da barındırmaktaydı. Skarlatos Vyzantios’a göre “Dış sütun” anlamına gelen Ekso Kionion (Εξώ Κιόνιον) semtine Theodosius yeni duvarlar ördürmüş, VI. Konstantine ise kendi heykelini diktirmiştir.

 Altımermer semti haritası, Altımermer’e nasıl gidilir?

Altımermer Tarihi

Fetih dönemi ya da hemen sonrasında yerleşimin adı ya yanlışlıkla ya da sütun sayısına atfen dış anlamındaki “exo” yerine altı anlamındaki “eksi” olarak telaffuz edilmeye başlanınca yerleşimin adı önce “altı sütun” anlamındaki “eksi kionia” sonradan sütun kelimesinin mermer ile yer değiştirmesiyle de altımermer anlamındaki “Eksi Marmara” (Έξι Μάρμαρα) olarak anılmaya başlamış son olarak tamamen ‘Altımermer’ formunda tamamen Türkçeleştirilmiştir. Pseudo-Kodinus, 10. yüzyılda Konstantin surları dışında imparatorun heykelini taşıyan bir sütunla  çevresindeki revağın varlığını bildirmiş olup, Osmanlı döneminde de bir süre sütunları varlığını sürdürmüş olmalıdır. imparatorun paskalyadan dört hafta sonra Aziz Mokios Kilisesi ziyaretinden dönerken Yeşiller ve Mavilerle görüştüğü Moneta denilen yapının da Altımermer’de bulunduğu sanılmaktadır.

Vyzantios, Ermeni Patrikhanesi’nin de bulunduğu bölgede çok sayıda Ermeni’nin yaşadığını bildirmiştir. Semadirek adasından buraya yerleştirilen İslam ve Hristiyanlar yüzünden adı Osmanlı kayıtlarında “Mahalle-i Alti Mermer ve Semendirek ve Gulaman-i Hamza Beg” olarak geçen yerleşimde 1540’da 32, 1544’te ise 43 ailenin yaşadığı görülmektedir. 1763’te bölgdeki Rumların bir kısmının Türkçe konuşup, yazdığı bu yüzden Kilise tarafından Karamanlı olarak adlandırılmaktayken, 19. Yüzyıl sonlarında Stephanos Papadopoulos semtin tamamen Rumlardan oluştuğunu kaydetmiştir. Davut paşa ile Hekimoğlu Ali paşa camileri arasında yer alan Bakire Meryem Gorgoepekos kilisesi (Θεοτόκου της Γοργοεπηκόου) semtin en önemli Rum kilisesiydi. Patrikhane kayıtlarında göre 1949’da 37 Rum aile yaşamaktayken, 1955’te aile sayısı 17’ye düşmüş 6-7 Eylül olayları sonrasında ise semtte hiç Rum kalmamıştır. 20. Yüzyıl başlarında 1906’da semtte biri 6 yıllık ilkokul diğeri ise kız okulu olmak üzere 2 Rum okulu bulunmaktayasa da 1950’lerde kapanmışlardır. Koçu’ya göre semtteki Bizans sarnıcı “Altımermer Bostanı” olarak adlandırılmakta, 1898 ve 1899’de sırasıyla 50 ve 61 evin yandığı iki büyük yangın geçiren semtte en bilineni Sünbüllü olan İstanbul’un en ünlü meyhanelerinden bir kaçı da bulunmaktaydı.

Altımermer Sarnıcı

Yedinci tepe (Xerolophos “Kurutepe”) üzerinde Aya Mokios Kilisesi’nin yanı başında Cevdet Paşa Caddesi, Köprülüzade Sokak, Ziya Gökalp Sokak ve Sırrı Paşa Sokak tarafından çevrili bir alanda bulunan sarnıç söylenceye göre imparator I. Konstantine  (306-337) döneminde yaptırıldığı iddia edilmekteyse de 5-6. yüzyıl mimari özellikleri taşımasından I. Anastasios (491-518) döneminde inşa edilmiş olması da muhtemeldir. Latin işgali döneminde (1204-61) kullanımına son verilen sarnıç, 6 m duvar kalınlığında 125 x 175 m ölçülerinde olup, 10-15 m derinliğindedir.

Bkz. İstanbul Sarnıçları

Altımermer Panagia Kilisesi

Davutpaşa semti, Yapağı Sokak 1 numarada bulunan Rum Ortodoks kilisesi ‘Bakire Meryem Gorgoepekos’ (Θεοτόκου της Γοργοεπηκόου), ‘Gorgoepekoos Hekse Marmara’, ‘Panagia en te Nea Odo’ ve ‘Aya Panagia’ adlarıyla da bilinmekteydi. Yapının geçmişinin Antik Çağ’a dek uzandığını iddia eden yazarlardan Schneider kilise mevkiinin geçmişte Athena kültü ile ilişkisini vurgularken, tarihçi Hammer eski bir Jupiter tapınağının üzerine kurulduğunu iddia etmiştir. Manouil Gedeon’un iddiasına göre ise 14. yüzyıla dek aynı yerde bulunan Kyruslu Bakire Meryem kilise (Θεοτόκου του Κύρου) yıkılınca onun yerine 1449’da inşa edilmiştir. Kilisenin varlığına dair en eski kayıt 1583 tarihli Tryphon listesi olup, sonradan 1604, 1652 ve 1699 tarihli çeşitli kilise kayıtlarında da anılmıştır. 1730 tarihli Osmanlı kayıtlarında İstanbul kadısına yazılan bir hükümde yanmış durumdaki 12 kilise ile birlikte ve ‘Meryem Ana’ adıyla anılan yapının yeniden inşası kaydedilmiştir. Skarlatos Vyzantios yapıdaki Kurtarıcı Bakire Meryem ayazmasından bahsederken kilisenin narteksinde başka bir ayazma daha bulunmaktaydı. 1660’da yanan kilise 1691’de yenilenmişse de, 1782’de yeniden yanmış, 1821’de ise iyice harap olunca 1833-35 arasında tüm yapı yeniden inşa edilmiştir. 1873’de avlusunda ‘Beşlemekler Kilisesi’ adlı küçük bir yapı bulunan kilise Schneider’e göre 1834’de yeniden inşa edilmiştir. 6-7 Eylül olayları sırasında kundaklanan yapıda bulunan Bakire Meryem ikonası da yanmış 29.60 x 17.10 m ölçülerinde 11 m yüksekliğindeki harap yapı kitabesine göre 1965’te restore edilmiştir.

KAYNAKÇA

Βυζάντιος, Σ., Η Κωνσταντινούπολις. Ή Περιγραφή Τοπογραφική, Αρχαιολογική και Ιστορική Α. Atina, 1851. s. 299.

Γεράσιμος, Σ.,«Έλληνες της Κωνσταντινούπολης στα μέσα του ΙΣΤ’ αιώνα», Η Καθ’ ημάς Ανατολή Β. Atina, 1994. s. 122-128

Hammer, Jos. von Hammer. Constantinopolis und der Bosporos. Pesthç, 1822 s. 462

Karaca, Zafer. İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri. YKY Yayınları. İstanbul, 1996 s.75-82

Kerameus, Papadopoulos A. Ναοὶ τῆ ς Κωνσταντινουπόλεως κατὰ τὸ 1583 καὶ 1604», ΚΕΦΣ 28 (1904) s. 127, 129, 135

Koçu, R.E., İstanbul Ansiklopedisi Cilt 2. İstanbul 1959. s. 731-732.

Κωνσταντινίας Παλαιά τε και Νεώτερα ήτοι Περιγραφή Κωνσταντινουπόλεως (Βενετία 1824, επανεκτ) Selanik, 1979. s. 38.

Kuban, Doğan. Altımermer. Dünden bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Tarih Vakfı Yayınları 1:217-218

Μήλλας, Α., Σφραγίδες Κωνσταντινουπόλεως. Atina, 1996. s. 263-264,266-268

Porphyrogenitus, VII. Constantine (1829). De ceremoniis aulae Byzantinae libri duo. Bonn

Schneider, Alfons Maria. Byzanz. Vorarbeiten zur Topographie und Archäologie der Stadt.Amsterdam, A.M. Hakkert, 1967. s.43

Σταματόπουλος, Κ., Η Τελευταία Αναλαμπή. Atina, 1996. S. 168.