Teleorman’ın Toprağa Gömülü Mirası: Bordei Evleri ve Kumanlardan Gelen Bir Adın Hikâyesi
Bordei: Romanya Kırsalının Sessiz Mirası
Romanya’nın güneyinde, Bulgaristan sınırında yer alan Teleorman İlçesi, sadece zengin tarım arazileriyle değil, aynı zamanda derin tarihî ve kültürel mirasıyla da dikkat çeker. Bu bölge, özellikle geleneksel bordei evleriyle ve adının Kuman (Türk) kökenli olmasıyla öne çıkar.
Bordei: Toprağın Altındaki Yaşam
Bordei, Romanya’nın kırsal bölgelerinde, özellikle Teleorman gibi güney illerinde yaygın olarak bulunan geleneksel bir yarı yeraltı köylü konutudur. Bu yapılar, toprağın içine kısmen gömülerek inşa edilir ve üzeri saz, kil veya samanla kaplanırdı. Bu mimari tarz, hem yazın serinlik hem de kışın sıcaklık sağlamak amacıyla enerji verimliliği gözetilerek tasarlanmıştır. Araştırmalara göre, bordei evleri Romanya topraklarında bilinen en eski kalıcı konut tiplerinden biridir .
Bu evler genellikle tek odalı olup, ortada bir ocak bulunurdu. Mobilya açısından sade olan bu yapılar, işlevselliği ön planda tutardı. Yapımında kullanılan malzemeler yerel ve doğal kaynaklardan temin edilirdi, bu da bordei evlerini çevre dostu kılardı.
20.yüzyılın başlarında Teleorman’daki yaşam, hâlâ tarım odaklı geleneklere dayanıyordu. Bordei, çalışan köylü aileleri için mütevazı ama son derece işlevsel bir barınak sunuyordu. Genellikle tek odalı bu yapılar sade döşenmiş olurdu; ortada hem yemek pişirmek hem de ısınmak için kullanılan bir ocak yer alırdı. Süslemeden yoksun olmalarına rağmen, bu yapılar doğaya uyumlu yaşamın ve kırsal öz yeterliliğin sembolü olarak kültürel bir değer taşırdı.
Bordei’nin inşası ve bakımı genellikle topluluk tarafından, nesilden nesile aktarılan yerel bilgi ve tekniklerle gerçekleştirilirdi. Bu yönüyle sadece bir ev değil, aynı zamanda dayanışma ve ortak yaşam kültürünün de ifadesiydi.
1906 yılı itibarıyla Romanya’da ulusal kimlik ve halk kültürüne yönelik ilgi artmaya başlamıştı. Bu dönemde bordei, yalnızca bir konut değil, Romanya’nın köklü kırsal mirasının simgesi olarak görülmeye başlandı. Etnograf ve kültürel tarihçiler, bu tür halk mimarisi örneklerini belgeleyerek ataların yaşam biçimiyle olan bağı korumayı hedeflediler.
Modern Zamanlarda Bordei’nin Yeniden Keşfi
Günümüzde, artan enerji maliyetleri ve çevresel kaygılar, geleneksel yapıların yeniden değerlendirilmesine yol açmıştır. Araştırmalar, bordei tipi evlerin modern teknolojilerle donatılarak, çevreye duyarlı ve enerji verimli konutlar olarak yeniden inşa edilebileceğini göstermektedir . Ancak, bu yapıların geçmişte yoksullukla ilişkilendirilmesi, yaygınlaşmalarını engellemiştir. (Detaylı Bilgi için Bkz. ResearchGate)
Teleorman’ın Kökeni: Kumanlardan Gelen Bir Miras
Bordei geleneğinin en yaygın olduğu yerlerden biri olan Teleorman İlçesi, Romanya’nın güneyinde, Bulgaristan sınırında yer alır ve tarihi Muntenia bölgesine aittir. Başkenti İskenderiye olan bu bölgenin adı ise dikkat çekici bir etimolojiye sahiptir. “Teleorman”, Kuman (Türk) kökenli bir kelimedir ve modern Türkçede “Deli Orman” anlamına gelir. Bu ifade, orijinal anlamıyla “vahşi” ya da “yoğun ve gölgeli orman”ı tanımlar. Aynı anlam, Bulgaristan’daki Deliorman adıyla bilinen Ludogorie Platosu gibi diğer yer adlarında da karşımıza çıkar. (Bkz. Wikipedia)
Bu dilsel izler, bölgenin tarih boyunca birçok farklı kültürün ve halkın geçiş noktası olduğunun bir göstergesidir. Kumanlar gibi göçebe Türk boylarının izleri, hem yer adlarında hem de geleneksel yaşam biçimlerinde kendini göstermeye devam etmektedir. (Bkz. Wikipedia)
Unutulmuş Bir Mirasın Sessiz Tanıkları
Bugün birçok bordei, modern yapılarla yer değiştirmiş olsa da, bu sade ve doğayla iç içe yapılar, Romanya kırsalının derin köklerini ve sessiz direncini temsil etmeye devam ediyor. Aynı zamanda, bölgenin etnik, kültürel ve tarihî çeşitliliğine de ışık tutuyor. Teleorman’da bir zamanlar toprağın içine gömülü bu evlerde süren hayat, hem mimari hem de kültürel açıdan korunması gereken bir miras niteliğinde.