And Dağları’nda küçük bir yabani meyve olarak zirai kariyerine başlayan domates olmasaydı bugün her gün tükettiğimiz yemeklerden kaçını tanıyabilirdik? Tavukların aslında Güneydoğu Asya’nın tropik ormanlarından, patatesin And Dağları’ndan, havucun ilk kez Orta Asya ve buğdayın ise Ortadoğu’dan dünyaya yayıldığını düşünüldüğünde küçük bir dünyada yaşadığımızı bir kez daha anlıyoruz.
Acı biber (Chili Pepper)
Menşei: Güney ve Orta Amerika
Acı biber ekimi 6.000 yıl önce Meksika’da başladı. 1492’de Christopher Columbus’un Hispaniola adasında acı biberin tadına bakmasının ardından Avrupa’ya gelmiştir. Portekizli kaşifler, Brezilya’da acı biberle karşılaştıklarında bitkiyi hem kendi mutfaklarına hem de, Asya ve Afrika’ya yaymışlardır.
Ayçiçeği
Menşei: Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri.
Arizona ve New Mexico’da MÖ 3000’den ve itibaren Meksika’da ‘se MÖ 2100’den ekildiği anlaşılan tohumlar bulunmuştur. 16. yüzyılda İspanyol kaşifler tarafından Avrupa’ya getirilmiştir. 19. yüzyılda bitkisel yağ olarak potansiyeli anlaşılmıştır. Bu tohum daha sonra Avrupa’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne geri ithal edilmiştir. Bugün ayçiçeği tohumu ve yağının en büyük üreticileri Rusya, Hindistan ve Türkiye’dir.
Brokoli
Menşei: Kuzey Akdeniz.
Bir tür yabani lahanadan türetilen Brassica oleracea italica veya bildiğimiz brokoli, ilk olarak MÖ 6. yüzyılda Etrüskler tarafından ekilmişti. Etrüskler ve eski Romalılarca bolca tüketilen brokoli Catherine de Medici 1533’te Fransa’ya götürüldüğünde Avrupa’ya yayılmıştı. 18. Yüzyılda İngiltere’ye oradan 19. yüzyılda Kuzey Amerika’ya gtürülen brokoli ancak 1920’lerde ABD’ye güney İtalya’dan göçmenler geldiğinde popüler hale gelmiştir.
Buğday
Menşei: Dicle ve Fırat nehri vadisinde, şimdiki Irak ve civarında.
İlk olarak 12.000 yıldan fazla bir süre önce Orta Doğu’da ziraati yapılmıştır. Buğday, MÖ 6500’de Yunanistan ve Hindistan’a ve MÖ 5000’de İspanya’ya getirilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri’nde tarımına 1777’da başlanmıştır. Çin, Hindistan, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri bugün buğdayın en büyük tüketicileridir. Buğday günümüzde Antarktika hariç tüm kıtalarda yetiştirilmektedir.
Çikolata
Menşei: Orta ve Güney Amerika’nın yağmur ormanları.
İlk olarak yaklaşık 3.600 yıl önce günümüz Ekvador’unda ekimi yapılmıştır. Aztek imparatorluğu 1400’lerde Mesoamerica’ya yayılmaya başladığında, kahve çekirdeği için Maya ile ticaret yapmışlardı. Her iki uygarlık da büyük saygı duyduğu çikolatayı dini törenlerde ve para birimi olarak kullanmıştı. 1500’lerde, İspanyolların daha tatlı hale getirmek için şeker ve tarçın eklediği çikolata Avrupa’ya getirilmişti. Çikolataya talep arttıkça, Avrupa ülkeleri kakao ve şeker yetiştirmek için sömürge plantasyonları kurdular ve tarlalarda çalışmak üzere Afrika’dan köle ithal ettiler. 1828’de kakao presinin icadı, üretimde devrim yarattı ve çikolatayı daha uygun fiyatlı ve daha popüler hale getirmiştir.
Domates
Menşei: Güney Amerika
Ekvador’da 80.000 yıl önce küçük yabani domatesten tüketildiği, yaklaşık 7000 yıl önce ise Meksika’da ekildiği iddia edilmektedir. Amerika’yı sömürgeleştirdiklerinde İspanyollar tarafından Avrupa’ya getirilen domates 1500’lerin ortalarında İtalya’ya ulaşmıştı. En eski domates sosu tarifi 1694’te bir Napolili şef tarafından yayınlanmış olsa da, domates ancak Napoli pizzasının tanınması ile 1880 civarında popüler hale gelmiştir.
Havuç
Menşei: İran ve Afganistan.
İlk olarak Orta Asya’da MS 1000 civarında ziraati yapılmıştır. Havuçlar MS 8. yüzyıldaki Arap fetihleri sırasında İspanya’nın güneyine getirildi, ardından Avrupa’ya yayıldı. Amerika’ya tanıtılması 17. yüzyılda sömürge döneminde gerçekleşmiştir. Havuç başlangıçta mor ve sarıydı. Turuncu havuçlar muhtemelen ilk olarak 1500’lerden itibaren Kuzey Avrupa’da yetiştirildi.
Hindi
Menşei: Kuzey Amerika ve Meksika.
2.000 yıldan fazla bir süre önce, Amerika’nın güneybatısında Anasaziler ve güney Meksika’da Aztekler hindileri evcilleştirilmiştir. İspanyollar hindileri yanlarında Avrupa’ya geri götürdüklerinde Hindistan’dan gediklerini snadıkları için hayvan sözde “Hint tavuğu’ adıyla tanınmıştı. Avrupadaki tavukalrdan daha tombul olan Hint tavuğu bir anda popular olmuştu. 1511’de İspanya Kralı Ferdinand, İspanya’ya geri dönen tüm gemilerin beş erkek ve beş dişi hindi getirmesini emrettiğinde Avrupa’da hindi üretimi yaygınlaşmıştır. Yeniden yerleştirme programları ve doğru av yönetimi sayesinde bugün Kuzey Amerika’da hala yabani hindi bulmak mümkündür.
Kahve
Menşei: Kuzey Afrika ve Etiyopya.
İlk olarak 14. yüzyılda Yemen’de ekilmiştir. İran, Mısır, Suriye ve Türkiye’de popüler bir içecek olan kahve 16. yüzyılda Avrupa’ya getirildiğinde burada Katoliklerce “Şeytanın acı icadı” olarak adlandırılmıştı. 1700’lerde Güney Amerika’ya yayılan bitkinin günümüzde en büyük üreticileri Brezilya, Vietnam ve Kolombiya’dır.
Makademya Fındığı
Menşei: Avustralya.
1858’de Walter Hill, ilk makadamyayı (Macadamia) Brisbane Şehri Botanik Bahçeleri’ne dikerek tarımını başlatmıştı. 1870’lerde, ticari ekim için ilk olarak Hawaii’ye makadamya fındığı fideleri gönderilmiş ardından dünyaya yayılmıştır. Güney Afrika, macadamia fındığının lider üreticisi olmakla birlikte Avustralya’daki yabani ağaçlar kaybolmakta tehdit altında kabul edilmektedir.
Muz
Menşei: Güneydoğu Asya’da Malay Takımadaları.
Muz yetiştiriciliğinin en eski kanıtı, yaklaşık 10.000 ila 6.500 yıl önce Papua Yeni Gine’de bulunmuştur. Antik deniz ticareti muzları Okyanusya, Doğu Afrika, Güney Asya ve Çinhindi’ye götürmeden önce, muzlar Güneydoğu Asya Adası’na yayıldı ve Avustronezya halklarının en önemli mahsülü haline gelmiştir. 9. Yüzyılda İslami metinlerde muzdan bahsedilmiş olup, Araplar sayesinde Kuzey Afrika ve Endülüs’e gitmiştir. Muz, Güney Amerika’ya Portekizliler ve İspanyollar tarafındangötürülmüştür. 1870’lerde Karayipler’de büyük ölçekli muz tarlaları açıldı. Bugün muz, Afrika, Çin, Güney ve ‘muz cumhuriyetleri’ olarak bilinen Orta Amerika da dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki tropik bölgelerde yetişmektedir.
Patates
Menşei: Güney Amerika
İlk olarak yaklaşık 8.000 yıl önce Peru’da And Dağları’nda ekildiği iddia edilmektedir. İspanyollar 1532’de Peru’yu işgal ettiğinde, yumru kökünü de yanlarında Avrupa’ya götürmüşlerdir. Patates, Avrupa’daki kıtlık sorununu çözmeyi başarmıştır. Patates, pirinç, buğday ve mısırdan sonra dördüncü en önemli karbonhidrat kaynağıdır.
Yabani Pirinç (Manoomin)
Menşei: Kuzey Amerika.
1950’lerde Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’da ekilmişse de araştırmacılar yabani pirincin Anishinaabe halkı ve diğer yerli kültürler tarafından yaklaşık 3.600 yıldır tüketildiğini iddia etmiştir. Manoomin ihracatı önemsiz miktarlarda olup, iklim değişikliği, kirlilik, istilacı türler ve genetik kontaminasyon tehdidi altında yok olma sürecindedir. Manoomin küçük göllerde ve yavaş akan nehirlerin kenarlarında yetişmekte olup, normal pirincin iki katı protein ve lif barındırmaktadır.
https://www.youtube.com/watch?v=Kud23Qi8YU0