Romalılar ve Bizanslılar asırlar boyunca villa, hamam, saray ve kiliseleri süslemek için mozaik sanatını kullanmıştır. İtalya’nın mozaik başkenti ise Emilia-Romagna bölgesinde yer alan ve Unesco’nun Dünya Mirası listesinde bulunan Ravenna olup, San Vitale Bazilikası, Sant’Apollinare Bazilikası, Mausoleo di Teodorico ve Galla Placidia gibi tarihi yapılarda Bizans mozaik sanatının seçkin örneklerini barındırmaktadır.
Venedik şehri mozaikleri ise hem Bizans sanatı (doğu) hem de Avrupa’da yeni gelişen Gotik tarzı (batı) etkilerini birlikte taşımaktaydı ki buradaki yapıların en önemlisi ilahi ışığın simgesi olan altın renkli mozaikleriyle görkemli San Marco Bazilikası’dır. Çeşitli tarihlerde çıkan yangınlar sonrasında defalarca restore edilen San Marco Bazilikasının azizleri, havarileri ve İsa’yı tasvir eden mozaiklerinin ilk yapım tarihi 11. Yüzyıla dek inmektedir. MÖ 181’de Kuzey İtalya’daki bir Roma kolonisi olarak kurulup bugün Friuli-Venezia Giulia Bölgesinde yer alan Aquileia’da ki Aquileia Bazilikası’ndaki mozaikler ise Batı dünyasının en eski ve en büyük zemin mozaiği kabul edilmektedir. 4. Yüzyıla tarihlenen zemin mozaiği horoz ile kaplumbağa arasındaki ünlü sembolik kavga dâhil çeşitli bitki ve hayvanların yanı sıra, gökyüzünü ve takımyıldızlarının tasvirlerini barındırmaktadır.
Dünyanın en güzel kiliselerinden birisi kabul edilen Duomo di Orvieto ise Meryem’in hayatındaki en önemli bölümleri betimleyen, ikonografik şemaya göre sıralanmış polikrom mozaikleri içeren nefes kesici cephesiyle ünlüdür. Bunlardan özellikle İsa’nın vaftizi ve Madonna’nın taçlandırılması mozaikleri öne çıkmaktadır. Ayrıca İtalya’nın en güzel altın mozaiklerinin bir kısmı Trastevere’de Santa Maria ve Santa Cecilia kiliselerinde bulunmakta olup, ikincisinde etrafı azizlerle çevrili Kurtarıcı Mesih’in, altında 12 kuzu bulunurken başlarının Kutsal Ruh’a yöneldiğini gösteren mozaik oldukça ünlüdür. Puglia‘daki Otranto Katedrali’nde Pantaleone adlı bir keşiş tarafından yapının nefi boyunca döşenen büyük bir polikrom mozaik ise ilk günahla başlayan, Kitabı Mukaddes’ten aldığı referanslarla devam eden bir tür hikâye anlatımını içermektedir. Son olarak Unesco’nun Dünya Mirası listesine dâhil edilen Sicilya’da Piazza Armerina’da ki Roma yapısı Villa del Casale ziyaretçilere Romalıların günlük yaşamlarına dair fikir veren mozaikleri ile ünlüdür.
Villa del Casale: Bikini’yi Romalılar mı İcat etti?
Sicilya’daki Piazza Armerina’da yer alan Villa del Casale’de bulunan ve Roma İmparatorluğunun son dönemlerine tarihlenen mozaiklerine bakanların aklında eğer
Otranto Katedrali’nde Sırların Mozaiği
Salento’nun ucundaki Otranto kasabası 1480’de Hristiyan Toprakları üzerine bir Osmanlı köprüsü kurmaya çalışan Türkler tarafından kuşatılmış, fethedilmiş ama sonrasında elde tutulamayıp terk edilmiştir. Söylenceye göre Osmanlılar kaleyi savunan 800 askerin kafasını kesmiş olup, Otranto’nun Şehitleri’nin kafatasları, camdan yapılmış sunakta katedral içerisinde saklanmaktadır. Osmanlılar işgal döneminde Otranto Katedralinin cephesini yıkmışsa da içini yıkmadan bıraktıklarından yapının zeminini cömertçe kullanılmış renkli taşlardan oluşan bir halı gibi kaplayan anıtsal mozaik zarar görmeden günümüze ulaşabilmiştir. Girişten sunağa kadar 16 metre boyunca uzanan mozaik 1163 ile 1165 arasında yapılmış olup, Avrupa’nın en büyük taban mozaiğidir. Orta nefte uzun bir gövdesi olan Hayat Ağacı bulunmakta olup, mozaiğin diğer bölümlerinde Âdem ve Havva Cennet’ten kovulması, Nuh’un Gemisi, Habil ve Kabil öyküsü, Babil Kulesi, Süleyman ve Seba Melikesi gibi Kitabı Mukaddes kaynaklı hikâyelerin yanı sıra Kral Arthur ve Büyük İskender gibi daha modern öyküler de anlatılmaktadır. Hayat Ağacı’nın köklerinin neden toprağa girmediği, neden iki fil üzerinde durmakta, sakallı bir kentaurun kafasında neden bir satranç tahtası olduğu, çizmeli kedinin kompozisyondaki işlevi nedir, üzerinde PASCA yazan kanatlı griffonun anlamı nedir gibi sorular yapıyı ziyaret edenlerin kafasını kurcalamaktadır ki Alman akademisyen Arnold Willemsen bu durumu “Otranto’nun gizemi” olarak adlandırmıştır.
Trastevere’deki Santa Maria’da Cavallini Mozaikleri
1240 ve 1330 yılları arasında yaşayan Romalı ressam ve mozaik sanatçısı Pietro Cavallini hakkında pek az bilgiye sahip olmakla birlikte 1270-1280 arasında Napoli‘de Anjou sarayında çalıştığını ayrıca Roma surlarının dışındaki Aziz Paul Bazilikasının bazı resimlerini yaptığı kayıtlıdır. Roma’daki Trastevere’deki Santa Maria Bazilikası apsisinde 1291’de tamamlandığı sanılan Bakire Meryem konulu muhteşem mozaikleri ev sahipliği yapmaktadır.
Trastevere’de Santa Cecilia apsis mozaiği
Roma, Trastevere’de 817-824 arasında yapılan Santa Cecilia kilisesinin apsis mozaiğinin ortasında İsa sağ elini kutsama amacıyla kaldırırken, sol elinde bir parşömen taşımakta, solunda bir kitap taşıyan Aziz Paul, Kilisenin koruyucusu taçlandırılmış formdaki Azize Cecilia ve dekore ettiği kilisenin modelini taşıyan Papa I. Paschal görülmektedir. Arka planda bir phoenix (anka kuşu) bir, palmiye ağacının üzerine tünemiş durumdadır ki Eski Mısır ve Yunan mitolojisinde, anka kuşunun kendisini kendi küllerinden yenileyebilen bir kuş olduğuna inanılıyordu. İlk Hristiyanlar, efsaneyi anka kuşunu dirilişin sembolü ve sonsuz yaşam umudunun bir simgesi haline getirmiştir. Bu tasvirlerin altında altısı sağdan altısı soldan ilerleyen 12 kuzuluk bir geçit alayı (on iki havariyi temsil ediyordu), Bethlehem ve Kudüs’ü sembolize eden bir tepecik üzerinde duran ve İsa’yı sembolize eden başı haleli, haç ve Chi-Ro (X ve P) yazısını barındıran bir başka kuzuya (Tanrı’nın kuzusu Mesih’i temsil ediyor) doğru gitmektedir.
Orvieto Katedrali Mozaikleri
İtalya’da, mozaik sanatı açısından en önemli şehir, İtalik yarımadada Bizans kültürünün son kalıntılarından birisi olan Ravenna‘dır. Orvieto Katedrali cephesinin büyük bir bölümü, belirli ikonografik programı takip edecek şekilde İsa’nın annesi olan Meryem Ana’nın bazı yaşam bölümlerini temsil eden tasvirlerle süslenmiştir. XIV. Yüzyılda bir yapının cephesini altın fon üzerine yerleştirilmiş mozaiklerle süslemek, oldukça olağandışıydı. Orvieto kubbesini bu mozaiklerle zenginleştirme kararı, Orvieto sakinlerinin kentlerinin anıtı ve sembolü olarak gördükleri şeye mümkün olduğunca fazla ihtiyat gösterme arzusundan kaynaklanmıştı. Ayrıca, bu çalışma yerel cam endüstrisini teşvik etmekteydi. ‘Meryem Döngüsü’ Bakire Meryem’in doğuşu, düğünü, tapınağa gelmesi ve Meryem’e İsa’nın doğumunun melek Cebrail aracılığı ile önceden bildirilmesini (Beşaret) sahnelerini içermektedir. Mozaikleri oluşturmak için birçok cam ustası, ressam ve mozaikçi 1321’den XVI. Yüzyıla kadar çalışmıştır.
Aquileia’daki Santa Maria Assunta Bazilikası Mozaikleri
Aquileia’daki Santa Maria Assunta Bazilikası’nın zeminlerini süsleyen renkli mozaikler, 2. ve 4. Yüzyıllar arasında popüler olan dini bir hareket Gnostisizm’in karmaşık felsefesini yansıtan 3. Yüzyıla tarihlenen renkli tasvirleri içermektedir. Diğer mozaikler 4. yüzyılda, Aquileia Piskoposu Theodor’un yapıya Paleo-Hristiyan kompleksi yaptırması döneminde eklenmiştir.