Borgund Çubuk Kilisesi, Borgund Ahşap Kilisesi (Norveççe: Borgund stavkyrkje[1]) veya Borgund Kilisesi, Norveç’in Sogn og Fjordane bölgesinde Lærdal belediyesinde Lærdalsøyri’ni 30 km güneydoğusunda günümüzde E16 otoyolu geçmişin doğu ve batı Norveç’in en önemli ticaret yolu üzerindeki Borgund köyünde bulunan 12. Yüzyıl yapımı ahşap kilisenin adıdır. Havari Andreas’a[2] adanan kilise Norveç’in en ünlü ve en çok tanınan ahşap kilisesi olmasının yanı sıra aynı zamanda ülkedeki bu tür kiliselerin Orta çağ ahşap çan kulesi ayakta duran tek yapısıdır. Borgund Kilisesi, günümüzde yakındaki bir arkeolojik kazıdan elde edilen Viking bulgularının sergilendiği müze olarak kullanılmakta olup, yapının girişindeki ziyaretçi merkezinden bilet alıp gezilebilir.
Kuzey Avrupa’nın Ahşap Çubuk Kiliseleri
Çubuk Kiliseler, Orta Çağ’da Kuzey Avrupa’da inşa edilen bir çeşit ahşap kilise tarzı olup, 14. yüzyıl ortalarında 800 ila 1.200 arasında çıta kilisesinin bulunduğu sanılmaktaysa da bu dönemden sonra inşa edilmemişlerdir. Günümüzde sadece Norveç’te 12-13. Yüzyıllardan kalma 30 çubuk kilise ayakta kalmış olup, ayrıca Polonya, İsveç ve İngiltere’de İskandinavya tipi ahşap çubuk kiliselerden birer tane bulunmaktadır. Bu tip kiliselerde, kayalık bir temel üzerine, dört köşe direği veya çıta üzerinde durduğu yatay bir ahşap çerçeveyi desteklemekte, çıtalar yukarıda kutulu bir çerçeveyi tamamlayan bir kiriş dikdörtgeni ile birleştirilmektedir. Tüm elemanlar tahta dübellerle veya kırlangıçlarla birleştirilmiştir. Çıta kiliselerinin dış duvar ahşapları, ahşap yapılarda kullanılan daha yaygın “kütük” yatay yerleştirmenin aksine, dikey olarak yerleştirilmiştir. En basit çıta kiliseleri bile rahip ve koronun yeri ile kilise ortasından ibaret olmayıp, büyük kiliselerin planları bazen haç biçimli olup, kemerli yol ile yarım kubbe de içerebilirler. En ünlü çıta kiliseleri, kademeli olarak küçülen üçgen çerçevelerin çok katlı katmanları olan bir çatı ile karakterize edilmektedir. Birçoğunda ayrıca pagan ve Hristiyan motiflerine sahip ahşap oymacılığı ve duvar resimleri ile süslenmiş kapılar vardır. Mevcut en büyük çıta kilisesi, 12. yüzyılda Norveç’te Heddal’da inşa edilmiş olup, aynı tarihte Norveç’in Sogn ve Fjordane ilçesindeki Borgund kilisesisi ise çıta kilisesinin tipik ve iyi korunmuş bir başka örneğidir. Kilisenin altı seviyeli üçgen çatı çatısı, deniz kabuğu benzeri dış bölgesi ile özenle işlenmiş grotesk maskeleri ve diğer ahşao motif oymaları, ona pitoresk ve canlı bir görünüm kazandırmaktadır. Bazı mevcut çıta kiliseleri aktif ibadethaneler olarak kullanılmaya devam etmektedir.
Borgund Kilisesi Nerede?
Borgund Kilisesi
Norveç’in muhteşem çıta kiliseleri, İskandinav kırsal bölgesinin ikonik bir özelliği olup, bunların hepsinin en önemlisi ülkenin tam göbeğindeki Flåm ve Jotunheimen
Milli Parkı arasında yatan Borgund Çıta Kilisesi aynı zamanda Norveç’in en çok ziyaret edilen çıta kilisesidir. Hiç gitmediğiniz bu kilise size sanki daha önce görmüşsünüz gibi tanıdık gelebilir ki dünyada, özellikle Almanya ve ABD’de birçok kopyasının olması bu duygunuzun sebebi olabilir.
Borgund’a Nasıl Gidilir?
Borgund’a gitmek için bir araba kiralasanız iyi olur ve Norveç’in E16 otoyolunun hemen dışında yer aldığı için Oslo ve Bergen arasındaki bir yolculuğa kolayca dahil edilebilir. Otomobiliniz yoksa ve Norveç’e yazın yani yüksek sezonda gittiyseniz genellikle Sogndal, Lærdal ve Flåm’dan E16’da duran ve kiliseye 15 dakikalık bir yürüyüş mesafesinde olan bir halk otobüsü günde bir kez olsa da çalışmaktadır. Bölgeyi ziyaret etmeyi planlıyorsanız yerel turizm ofisi veya Norveç halk otobüs işletmesi Kringom görüşmeniz akıllıca olacaktır.
Runik Yazılar
Borgund’un Norveç’in en ilgi çekici çıta kiliselerinden biri olarak bilinmesinin sebeplerinden biri, runik yazıtların sayısıdır. Kuzey giriş kapısında pagan inançlarının çok canlı olduğunu gösteren runik bir yazıt bulunmuştur. Þórir adında bir adam tarafından oyulmuş olan bu runik yazıtta, İskandinav halkının sıkıntılarını ve İskandinav mitolojisinde ırkların kaderini yönettiği söylenen Nornları suçluyor. Bir başka runik yazıt ise basitçe “Ave Maria”dır.
Borgund Kilisesi Tarihi
Norveç’in ayakta kalan çıta kiliselerinin çoğu, 12. yüzyıl ortalarından 14. yüzyıl ortalarına kadar inşa edilmiştir ki Borgund, bugün Norveç’te hala ayakta kalan 28 çita
kilsieden birisidir. Arkeolojik çalışmalar ve yazılı öyküler bize muhtemelen Borgund’dan daha eski kiliselerin de olduğunu göstermektedir. Borgund Kilisesi, Lærdal vadisinde batı ve doğu Norveç arasındaki ana ticaret yollarından biri boyunca kesin tarihi bilinmemekle birlikte, 1180-1200 yılları arasında bir süre inşa edilmiş olduğuna inanılmaktadır. Bazı kaynaklar, kilise tarihinin 1150’ye dek indiğini iddia ederken, diğer araştırmalar, bugünkü yapı inşa edilmeden önce burada başka bir ahşap bir kilise olduğunu göstermektedir. Bu durum mevcut kilisenin daha eski bir pagan tapınağının bulunduğu yerde inşa edilmesinin mümkün olabileceği anlamına gelmektedir. Tabii ki, yıllar içinde birçok ilaveler ve restorasyonlar olmuştur. Ahşap kilise orijinal olarak çatı yatay tahtalarla kaplıydı ve pencereleri yoktu. Yaklaşık 1320’den kalma kaynaklar, kilisenin 300 kişiyi barındırabildiğini göstermektedir. Pencereler 16. yüzyılda Reform’dan sonra yapılmış olup, böylece insanlar kilisenin içinde kitabı mukaddes okuyabilmişlerdir. 19. yüzyıl boyunca Norveç halkı zenginleşirken ve eskilerin yerine yavaş yavaş yeni kiliseler inşa edilmeye başlamıştır. Borgund’da yeni kilisenin inşasından dokuz yıl sonra, Fortidsminneforeningen (Eski Norveç Anıtlarını Koruma Derneği) nedeni olan çıta kilisesini satın alarak bugün ayakta kalmasını sağlamıştır. Çıta kilisesine 150 yıl önce bitişik inşa edilen cemaat kilisesi de yeni kilise olarak adlandırmak yaşı göz önüne alındığında pek doğru bir ifade olmayabilir. Kırmızı renkli bu nispeten yeni ahşap binanın yaklaşık 175 sandalyesi bulunmakta olup, günümüzde Bjørgvin Piskoposluğu’ndaki Indre Sogn piskoposluk bölgesinin Borgund mahallesinde yer almaktadır. Yeni kilisenin iç kısmı komşusunun görünen yapı elemanlarından ilham almış olup, 1960’larda ve 1990’larda renk değişmesine rağmen iyi korunmuş durumdadır. Bu kilisede 1826’dan kalma bir sunak kitabı ve 1802’ye kadar uzanan bir incili de içeren küçük bir kitap koleksiyonu vardır.
Çevrede Bulunanlar
Lærdal
Lærdal köyünün tarihi merkezi, yürüyüşe çıkmak için hoş bir mekân olup, ahşap merkezde 2014 yılında çıkan yangına rağmen, pek çok tarihi bina ayakta kalmıştır. Lærdal köyünde köyden geçen Kral Yolu’nu da görebilirsiniz.
Snøvegen
Aurland ve Lærdal köyleri arasındaki 45 km uzunluğundaki Ulusal Doğal Yolun üzerinde özellikle ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsiminde fiyordun muhteşem manzarasını sunan çam ağacı ormanının üstünde görülebilir.
Lærdal Tüneli
Kar yoluna alternatif olarak, 24,5km uzunluğundaki Lærdal tüneli, Lærdal ve Flåm arasında kullanışlı bir kısa yol sağlamaktadır. Lærdal Tüneli aynı zamanda dünyanın en uzun karayolu tüneli olup, farklı aydınlatmaya sahip üç büyük mağara, yorgun sürücülere rahatlık sağlamaktadır.
Flåm
Dünyaca ünlü Flåm demiryolu için popüler bir seyir durağı ve başlangıç noktasıdır.
Norveç Fiyortları, Nærøyfjord
Ayrıca UNESCO Dünya Mirası Norveç fiyortları Nærøyfjord‘a tekne gezisi yapabilir.
Notlar
[1] Borgund stavkyrkje Türkçe karşılığı Borgund Çıta/Çubuk Kilisesi olup, yapı tüm dünyada Norveççe adının birebir karşılığı İngilizce Borgund Stave Church adıyla bilinmektedir.
[2] St. Andreas, Aziz Andreas ya da Doğu Ortodoks geleneğinde Protokletos, İsa’nın on iki havarisinden biri ve Petrus‘un kardeşidir.