Tonga veya Tonga Krallığı, Güneybatı Pasifik Okyanusu’nda 36’sında insan yerleşimi bulunan 169 adadan oluşan bir takımada olup, Fakatuʿiʿo Tonga ve Dost Adalar (Friendly Islands) adlarıyla da bilinmektedir. 15° ve 23° S enlemleri ile 173° ve 177° W boylamları arasında yer alan Tonga takımadaları üç ana ada grubuna ayrılmış olup, güneyde Tongatapu, merkezde Haapapai ve kuzeyde Vavaʿu bulunmaktadır. Kuzeyde Niuafoʿou, Niuatoputapu ve Tafahi (Niuatoputapu veya Niuas, ada grubu olarak bilinir) ve uzak güneyde ʿAta ıssız adalardır. Commonwealth ve Birleşmiş Milletler üyesi olan Tonga’nın başkenti Nukuʿalofa, Tongatapu adasında yer almaktadır.
Tonga takımadaları, kuzey-güney doğrultusunda yaklaşık 800 kilometre uzanmakta olup, kuzeybatıda Fiji ve Wallis ve Futuna (Fransa), kuzeydoğuda Samoa,
doğuda Niue, güneybatıda Kermadec (Yeni Zelanda’nın bir kısmı) ve Yeni Kaledonya (Fransa) ve daha ileride Vanuatu ile çevrilidir.
Coğrafya
Jeolojik olarak Tonga adaları iki tip olup, kimi kireçtaşından taban üzerinde yükselmiş mercan oluşumları iken kimisi volkanik tabana üzerine yayılmış kireçtaşından meydana gelmektedir. Batı zincirinin adalarının çoğu deniz seviyesinin üzerinde tekrarlanan volkanik aktivitelerle yükseltilmiş olup dördü hala aktif volkandırlar. Tongatapu Adası’nın etrafında mercanın sürekli olarak büyümesi, koruyucu resiflerin adanın aşınmasını önlerken, Vavaʿu Grubu’ndaki pek çok adada böyle bir koruma olmadığından küçülmektedir. Tongatapu adaları grubunda bulunan yükseltilmiş atol Tongatapu Adası, 260.5 km² yüzölçümüyle Tonga’nın en büyük ve en yoğun nüfuslu adasıdır. Tonga’daki en yüksek nokta ise 1.033 metre, Haʿapai Grubundaki Kao Adası üzerinde yer almaktadır. Vava’u adası 150 ila 300 metre tepelik bir araziye ve kara ile çevrili iyi bir limana sahiptir. Adalarda bitki örtüsündeki karbondioksit ile reaksiyona giren yağmur suyu, asidik özellikler kazanıp, mercan ve kireçtaşı kayalarını çözerek mağaralar oluşturmuştur. Vavaʿu ve Nukuʿalofa’nın uçurumalrı ise dalgaların aşındırması sonucu ortaya çıkmıştır. Tonga’da nehir olmamasına karşın ʿEua ve Niuatoputapu’nun küçük körfezleri bulunmaktadır.
İklim
Tropikal iklimin geçerli olduğu kuzey adaları dışında yarı-bölgesel bir iklime sahip olan Tonga’da Aralık-Ocak aylarında 27 ° C olan sıcaklık Haziran-Temmuz aylarında 16 ve 21 ° C arasında değişmektedir. Ekvatora yaklaştıkta nem miktarının arttığı adalarda ortalama yıllık yağış miktarı Haʿapai Grubundaki 1.620 mm ile Niuafoʿou’da 2.450 mm arasında değişmektedir. Kuzey adalarında Aralık ve Nisan arasında şiddetli tayfunlar gerçekleşmektedir.
Ekoloji
ʿEua, Kao, Tofua, and Late adaları yamaçları bakir ormanlarla kaplıdır. Özellikle Eua ağaç çeşitliliği açısından zengin olup ağaç örtüsünün çoğunluğunu dağ kabağı
ağacı veya toi (Cordyline indivisa) ile tavahi oluşturmaktadır. Kıyıların kumlu, kayalık, kuru toprakları ile sert rüzgârlara ve tuzlu deniz suyunun sprey etkisine doğrudan maruz kalması kıyı bitki örtüsü için elverişsiz koşullar yaratmakta olduğundan kıyıya yakın bitkiler nemi korumak için balmumu veya tüyle kaplı küçük yapraklı olanlardır. Eua milli parkında güvercin, sutavuğu, sığırcık, yalıçapkını, kırmızı göğüslü misk papağanı ve mavi taçlı kırmızı papağan, Niuafoʿou Adası’nın kuluçka kuşu yerli kuş cinleri olarak adalarda bulunurken ayrıca mevsimlik göçmen kuşlara da rastlanmaktadır. Tongatapu Adası’ndaki Kolovai köyü gerçekte bir meyve yarasası çeşidi olan bir uçan tilki kolonisine (Pteropus tonganus) ev sahipliği yapmaktadır.
Halk
Neredeyse 103 bin kişilik (2016 tahmini) tüm Tonga nüfusu Polinezya kökenlidir. Tonga halkı dil ve soy olarak Samoa adaları ve diğer Polinezyalılarla ilişkili olup, ayrıca Fiji ile temas yoluyla zamanla az miktarda Melanezya etkisi de oluşmuştur. Tonga halkının büyük bölümü Hıristiyan olup, nüfusun yaklaşık üçte biri Özgür Wesleyan (Metodist) Kilisesi, beşte biri Mormon, diğerleri
genelde Protestan olup ayrıca az miktarda Roma Katolikleri ve Serbest Tonga Kilisesi üyeleri de bulunmaktadır. Tongan nüfusunun yaklaşık dörtte üçü Tongatapu Adası’nda yaşamakta olup, nüfusun yaklaşık üçte birini oluşturan kentli nüfusu sürekli olarak artmaktadır. Halkın çoğu köylerde fale adı verilen hindistan cevizi yaprakları, keresteden yapılmış sazlı veya oluklu teneke çatılarla kaplı dikdörtgen yapılı ahşap evlerde oturmaktadır. Önemli bir liman olan başkent Nukuʿalofa’da ekonomik faaliyetlerinin çoğu hindistancevizi ve hindistancevizi ürünleri ile ilişkili olup, Vavaʿu Grubunda Neiafu ve Haʿapai Grubunda Pangai’de adaların diğer önemli liman ve ticaret merkezleridir.
Ekonomi
Ülkenin ekonomik faaliyetleri hizmet sektörü, turizm ve tarımla sınırlı olup, nüfusun %70’i geçimini tarımdan sağlamaktadır. Tonga ekonomisi, ABD, Yeni Zelanda ve Avustralya gibi ülkelerde yaşayan Tongalıların ülkelerine gönderdikleri gelirler ve yurtdışı yardımlara büyük ölçüde bağımlı olup ayrıca turizm sektörü, yurtdışı işçi gelirlerinin ardından en önemli döviz kaynağıdır. Ulusal para birimi, ‘T$ veya PT sembolü ile gösterilen pa’anga veya Tonga dolarıdır.
Tarih
Tonga takımadaları 1845’te Polinezya krallığına katılmış, 1875’te bir anayasal monarşi ve 1900’de bir İngiliz himayesi haline gelmiştir. 1970’de bağımsızlığını kazanıp, Milletler Topluluğu’nun üyesi olan ülke Pasifik’teki birkaç yerli monarşiden hatta dünyadaki son mutlak monarşilerden birisidir ve ek kamaralı bir Yasama Meclisi’ne sahiptir. Kasım 2006’da Nuku’alofa’da demokrasi yanlısı isyanlar yaşanmış, 8 kişi ölmüş ve şehir merkezinin büyük kısmı yanmıştır.2006 yılında tahta çıkan Kral Tupou V’in 18 Mart 2012 yılında vefatı üzerine tahta bugünkü Devlet Başkanı Kral George Tupou VI çıkmıştır. Tonga’da Meclis üyelerinin çoğunluğunun halk tarafından belirlendiği ilk demokratik seçimler 25 Kasım 2010 tarihinde yapılmış olup, Samiuela Akilisi Pohiva önderliğindeki “Dost Adalar Demokrasi Partisi” (The Democratic Party of the Friendly Islands) 26 üyeli yasama meclisinde, seçimlerle belirlenebilen 17 sandalyenin 12’sini kazanmıştır.
Tonga Gezi ve Turizm
Tonga’ya gelmek için en iyi zaman Mayıs-Eylül ayları arasında nispeten yağışsız mevsim olup, kambur balina gözlem turlarına katılacaksanız ise en iyi zaman
Temmuz-Kasım ayları arasıdır. Dut ağacı kağıdından yapılan tapa bezi Tonga’dan alınabilecek hediyelik eşyaların en özgünüdür. Tapa, ağaç gövdesinden sıyrılan kabuğun dış kısmının atıldıktan sonra iç kabuğun güneşte kurutulup, ahşap tokmaklarla 25 cm’lik şeritler halinde dövülmesi ardından süslenmesiyle yapılmaktadır.
Vize
Schengen ülkelerinin (Faroe Adaları ve Grönland dahil) vatandaşları için, 180 günlük bir süre içinde 90 gün veya daha kısa bir süre için vize almasına gerek yoktur. Avustralya, Bahamalar, Barbados, Brezilya Brunei, Kanada, Cook Adaları, Dominika, Fiji, İrlanda, Japonya, Kiribati, Güney Kore, Malezya, Marshall Adaları, Mikronezya Federal Devletleri, Monaco, Nauru, Yeni Zelanda, Niue, Palau, Papua Yeni Gine, Rusya, Samoa, Seyşeller, Singapur, Solomon Adaları, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent ve Grenadinler, Türkiye, Tuvalu, Ukrayna, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Vanuatu ve Wallis ve Futuna ülkeleri vatandaşları ise kalış sürelerini karşılamak için Tonga’dan ayrılmaları için bir dönüş bileti aldıklarını ve kalışlarını karşılamak için yeterli paraları olduğunu kanıtlayabilirlerse, bir aylık ücretsiz ziyaretçi vizesini alabilirler.
Tonga’ya Nasıl Gidilir?
Fua’amotu Havaalanı (TBU), Nuku’alofa’dan yarım saat uzaklıktaki Tongatapu’da yer almaktadır. Air New Zealand Pazar günleri hariç, haftada beş veya altı kez Auckland’dan, Virgin Australia haftada iki kez Sydney ve Auckland’dan, Fiji Airways, Fiji’den adaya uçmaktadır. Yerel taksi şoförleri ile havaalanında kent merkezine 50 pa’anga, Teta Tours minibüs seferleri ile ise 10 pa’anga otelinize gidebilirsiniz.
Görülecek Yerler
Tongatapu
Tonga’nın en büyük adası olup, ülkenin nüfusunun üçte ikisinden fazlasını barındırmaktadır. Mercan resifleri ile çevrili adanın kuzey sahilinde ülkenin başkenti Nuku’alofa bulunmaktadır. Yerel kültürü keşfetmedip, şnorkelle yüzülebilecek güzel plajları bulabielceğiniz Tongatapu’nun kuzeyinde tatil köyleri haline getirilmiş birkaç küçük ada vardır.
‘Eua
Tongatapu’nın sadece 17.5 km doğu güneydoğusunda yer alan Eua, Tonga’daki en yüksek ada olup, Tonga’nın en büyük tropikal yağmur ormanını barındırmaktadır. Eua adasının batı kıyısında plajlar doğu kıyısında ise uçurumlar bulunmaktadır.
Vava’u
Tongatapu’nun 240 km kuzeyinde 50’den fazla adadan oluşan bir grup olup, bolca mercan kireçtaşı veya mercan atolleri barındırmaktadır. Sularının berraklığıyla ünlü olan Vavau adaları Haziran-Kasım ayları arasında kambur balinalar tarafından ziyaret edilmekte olup, scuba, yat kiralama, kano, şnorkelle yüzme, balina gözetleme, yürüyüş, balıkçılık ve uçurtma sörfü için tercih edilmektedir. Kambur balinalar, Temmuz ile Kasım ayları arasında Vava‘u’dan çıkarak Antarktika’dan çiftleşmek ve yavrularını taşımak için 5.000 millik bir yolculuğa çıkmaktadır. Dişi kambur balinalar 44 tona kadar ağırlığa sahip olabilip, 2 ton ağırlığında ve 5 metre uzunluğunda yavrular doğurabilmektedir. Erkek kambur balinaların sesi teknelerden duyulabilmektedir. Adada Rehberli kano gezintilerine çıkarsanız deniz kaplumbağaları, domuz balığı ve çeşitli deniz kuşlarını görmeniz mümkündür. Rehberlerin düzenlediği dış ada turlarında Polinezya kültürünü tanıyabileceğiniz yerli köylerine giderek şarkı ve danslar eşliğinde domuz ziyafetinin çekildiği umu adı verilen şenliklere katılabilirsiniz. Mounu Island Resort’ta 4 adet konuk bungalovu bulunmakta olup, restoranı genellikle yatçılarca tercih edilmektedir. Vava‘u’da balina izlemek için (Tel 676 / 54-331; www.whalewatchvavau.com). Konaklamak için
Mounu Island Resort (Tel 676 / 70-747; www.mounuisland.com)
Ha’apai
Vava’u ada grubunun güneyinde, Tongatapu’nun kuzeyinde yaklaşık 60 adadan oluşan bir ada grubu olup sadece 20’sinde yerleşim bulunmaktadır. Filmi de yapılan
1789’da ünlü Bounty isyanının (Mutiny on the Bounty) gerçekleştiği yerdir. 5,500 kişinin yaşadığı Ha’apai’de bolca kumlu plaj bulunmakta olup, şnorkelle yüzebilir, turlara katılıp balina gözetleyebilirsiniz. Adada lüks ve makul seviyelerde paraya konaklama seçenekleri mevcuttur.
Niuas
Niuas’a Vava’u’dan haftalık uçuşlar ile ulaşılabilmekte olup, merkezi Niuatoputapu, Vava’u’nun 240 km kuzeyindedir ve yaklaşık 1400 kişilik bir nüfusa sahiptir. Adanın özellikle kuzeybatı tarafındaki güzel beyaz kumsallar ünlüdür. Niuafo’ou Tonga’nın en kuzeyde yer alan adası olup, geçmişte postaların, bir bisküvi tenekesine kapatılan ve gemilerden denize atılan paketleri geri alabilen güçlü yüzücüler tarafından teslim alnıp teslim edildiğinden Tin Can adası olarak da bilinmekteydi. Niuafo, bir sualtı yanardağının ucu olup, 1946’da ki son patlamasından sonra bütün ada on yıl boyunca tahliye edilmiştir. Konaklama imkânları sınırlıdır.
