Külkedisi, Sindirella, Cinderella

Yazı: Özhan Öztürk

Sindirella veya Cinderella, kıskanç ve kötü kalpli üvey annesi ile üvey kız kardeşleri tarafından köle gibi kullanılmasına rağmen sonunda içinde bulunduğu durumdan kurtulup mutluluğu bulan yetim bir kızın öyküsünün anlatıldığı Avrupa halk masalının adıdır.

Külkedisi veya Sindirella Masalı

Türkçeye Külkedisi adıyla çevrilen Cinderella yoksul ve güzel bir genç kız olup, üvey

annesi ve üvey kardeşlerinden gizli olarak vaftiz peri annesinin yardımıyla ülkenin prensinin verdiği baloya gitmiştir. Peri kadın, sihirli değneği yardımıyla birkaç saatliğine de olsa Külkedisinin üzerindeki paçavraları balo elbisesine, bir balkabağını arabaya, bir kaç fareyi ise arabacı ve uşaklara, kızın çirkin sandaletlerini de cam terliklere dönüştürmüştür. Baloda karşılaşıp dans ettiği prens Külkedisi’ne âşık olmuş, gece yarısı saat 12’de büyünün bozulacağını bilen kızın alelacele giderken bıraktığı terliğin tekinden tüm ülkeyi ev ev taratarak sevdiği kızı bulmayı başarmıştır.

Külkedisi Hikayesi Varyasyonları 

Sadece Avrupa’da 500 civarında ayrı varyasyonu tespit edilen Külkedisi veya

Cinderella masalı, dünyanın pek çok kültüründe benzerlerine rastlanılan bir masal motifini oluşturmaktadır. Perrault’un Cendrillon varyasyonunda bulunan yer alan bazı olaylara ve vaftiz peri annesi gibi karakterlere diğer varyasyonlarda rastlanmamakta bu rolü kızın iyi davrandığı hayvanlar üstlenmektedir. Aynı şekilde prensin kızı cam ayakkabısının tekinden bulması da sadece Perrault’un öyküsüne özgü olup diğerlerinde altın ya da gümüş ayakkabı ya da parmağına uyan bir yüzük aynı amaçla kullanılmaktadır.

Rhodopis

MÖ 1. Yüzyılda Yunan tarihçi Strabon’un kayıtlarında (Geographica 17, 1.33) Mısır’daki Yunan kolonisi Naukratis’te yaşayan Rhodopis (Pembe Yanaklı)  adlı kızın öyküsü ile Cinderalla’nın ki arasında ciddi benzerlikler bulunmaktadır. Rhodopis yıkanırken bir kartal kızın sandallarından birisini çalmış, bir süre uçtuktan sonra ülkenin kralının kafasına bırakmıştır. Sandalın zarafetinden etkilenen ve olayı bir işaret olarak yorumlayan kral tüm ülkeyi aratarak terliğin diğer tekinin kime ait olduğunu buldurmuş, kızı Naukratis’ten Memphis’e getirterek evlenmiştir.

Ye Xian, Yeh Şen

Bir başka varyasyon Ye Xian veya Yeh Şen MS 860 yılına Çin’de Tang hanedanı dönemine ait olup, Duan Çengş tarafından derlenmiş Youyang’dan Çeşitli Parçalar adlı koleksiyonda yer almıştır. Bu varyantta Ye Xian adlı çalışkan bir kız üvey annesi ile üvey kız kardeşi tarafından öldürülen annesinin balığa dönüşen ruhuyla arkadaş olmuş, onun yardımıyla katıldığı Yeni yıl kutlamalarında kral ile tanışırken terliğini unutmuş, tüm ülkeyi aratan kral kızı bularak evlenmiş, üvey anne cezasını bulmuştur.

Ayrıca İndonezya ve Malaysiya’da anlatılan Bawang Merah ile Bawang Putih

öyküsünün kahramanı iki kız, Filipinler’de Mariang Alimango, Vietnam’da Tam Cam, Kore’de Kongjwi ile Patjwi,  1001 Gece Masallarından İkinci Şeyh Hikâyesi masalın yeryüzüne yayılmış çeşitli varyasyonlarındandır.

Cendrillon

Giambattista Basile’in La Gatta Cennerentola’nın 1634 yılında Gatta Cennerentola

adıyla kaydettiği öykü, Fransız yazar Charles Perrault (1628-1703) tarafından 1697 yılında Contes de ma mére l’oye (Kaz Ana’dan Masallar) derlemesinde Cendrillon adıyla ve 1812’de Grim Kardeşlerin Kinder und Hausmärchen adlı derlemelerinde Aschenputtel adıyla yer alınca popüler olmuş, 1950 yılında ise Walt Disney Productions tarafından İngilizce konuşan ülkeler için Cinderella adıyla çizgi film haline getirilmiştir. Ayrıca Cinderella öyküsünün ruhlar diyarındaki annesinden yardım isteyen Slav masal kahramanı yetim kız Vasilisa ile motif benzerliği de dikkat çekicidir. Arnavutluk ve Sırbistan’da İşkodra gölü civarında yaşadıkların inanılan dağ ruhlarına Türkçe’den ödünçlenen cin adı verilmekteydi.

Conkiajgharuna

Cinderella masal karakterinin Gürcü varyantının kahramanı olup, Gürcüce “Baldırı çıplak” anlamına gelmektedir. Kötü üvey anne ve üvey kız kardeşiyle birlikte yaşayan Conkiajgharuna ağır çiflik işlerini yapmaktadır. Yeterli beslenmeyen kızın baktığı inek bir gün konuşmaya başlamış, Conkiajgharuna’ya bir boynuzundan yağ diğerinden bal içebileceğini söylemiş daha sonra da kızın zor işleri başarmasına bilgece öğütleriyle yardım etmiştir. İnek, kızı bir yangından kurtarmış bu sırada böcek yiyen yaşlı bir cadı ile tanışan kız cadının tarif ettiği pınara giderek saçlarının parlak altına dönüşmesini sağlamıştır. Kızdaki değişikliği fark eden üvey anne kendi kızını Conkiajgharuna’nın yerine iş görmeye göndermişse de cadıyı küçümseyen kız aynı pınara gidip banyo yapınca bedeni ve saçları kapkara olmuştur. Kıskanç üvey anne Conkiajgharuna’nın işlerini arttırmışsa da kız ineğin sayesinde güzel kıyafetler giyerek zarif bir atın üzerinde ülkenin prensi ile tanışmış, ayrılık vakti geldiğinde ise gümüş terliğini geride bırakmıştır. Prens tüm ülkeyi elinde tek terlik dolaşarak kızı bulmayı başardıktan sonra kıza evlenme teklif etmiştir.

PERİ ANA

Yoksul veya kimsesiz çocuklara yardım etmeye söz veren perilere verilen isim olup, en ünlü örnekleri Charles Perrault’un “Cinderella” ve aynı masalın Fransız versiyonu Perrault’un “Peau d’Ane” masallarında yer almaktadır. Zarif bir hanım olarak tasvir edilen Peri Ana, bir kabağı at arabasına, fareleri arabacıya, Cinderella’yı ise zarif bir hanımefendiye dönüştürerek üvey annesinden zulüm gören kızın saraydaki baloya gitmesini sağlamıştır. Peri Ana motifi bazı kültürlerde kız çocuğun ölen annesinin ruhu hatta Yahudi folklorunda olduğu gibi İlyas peygamber tarafından üstlenilmiştir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016

 

Külkedisi, Cinderella veya Sinderella Hakkında İlginç Detaylar Rusya’dan Hindistan’a ve Vietnam’dan İskoçya’ya dek pek çok ülkede Külkedisi hikayesinin varyasyonları kaydedilmiştir:  Tam ve Cam (Vietnam), Baba Yaga (Rusya), Eğer kadını (Yunanistan), Pepelyouga (Sırbistan), Ashey Pelt (İrlanda) ve Conkiajgharuna (Gürcistan) gibi. Kuzey Amerika Kabileleri kendi efsaneleri ile Avrupalı göçmenelrin Amerika’ya getirdiği Külkedisi hikayesini birleştirerek yeni varyasyonlar yaratmıştır: Mi’kmaq halkının Fransız göçmelerden aldığı karakterden ‘Görünmez Kız’ bunların en ünlüsü olup ayrıca ‘Kaba Suratlı Kız’ ve ‘Hindi Çobanı’ diğer bilinen varyasyonlardır. Tuan Che’ng-shih tarafından MS 9. Yüzyılda kaydedilen ilk külkedisi varyasyonun varlığı masalın en az 1.140 yıldır anlatıldığını ortaya koymaktadır. Charles Perrault’un 1697’de yayınladığı versiyon bugün en popüler külkedisi masalı varyasyonu olmakla birlikte, film, opera, çizgi roman gibi varyasyon da eklendiğinde dünyada 1.500 kadar Külkedisi varyasyonu olduğu sanılmaktadır.