Makale: Özhan Öztürk
Ofis[1] veya Ofius adı ilk olarak Arrian’ın Periplus’un da -bugünkü Araklı Karadere ağzında kurulmuş- antik Hyssus limanının 90 stadia doğusunda bir dere adı olarak geçmekte ve Kolhis ile Canik[2] ülkelerini birbirinden ayırmaktadır. Bu dönemde bir yerleşim yeri olarak anılmayan Of’un Roma döneminde bugünkü konumunda bir pazar yeri olarak gelişmiş olması muhtemeldir.
1486 tarihli Trabzon Tahrir Defteri’nde nahiye ve kadılık olarak bahsi geçen
yerleşim, Kabahor ve Kalipravel adlı bölgeleri de kapsamaktaydı. Osmanlı Tahrir defterlerinde 1834 tarihli bir kayıtta Baltacı deresi önlerinde Çarşamba günleri Eskipazar’da kurulan pazara ek olarak Solaklı deresi ağzında pazar günleri ikinci bir pazar kurulduğu bildirilmektedir[3]. Bu kayıttan 19. yüzyıl ortalarında Of kazası merkezinin Eskipazar’dan Solaklı’ya taşındığı anlaşılmaktadır ki gerçekten de
1878 tarihli salnâmelerde Of kazası merkezinden Solaklı kasabası olarak bahsedilmektedir.[4] 1486 tarihli kayıtlarda Of ve Kabahor’a bağlı 30 köyün ve 1 kalede 2470 hâne, 136 bîve, 197 mücerred Hristiyan’a karşın 22 hâne Müslüman’ın[5] 1583 yılında 43 köyde ve 10 mezrada 2819 hane Hristiyan’a karşılık 1158 hane Müslüman’ın yaşadığı görülmektedir ki 97 yıllık bu dönemde Hristiyan nüfus % 8.58 Müslümanlar ise % 3828.30 oranında artmıştır.[6] 16. yüzyıl başlarında Of nahiyesi Kali-Bravul ile birlikte zeâmet mıntıkası olup, Hüseyin Siyah tasarrufuna verilmiş olup, Kabahor adlı zeametin ise sonradan Of teşkilatına eklendiği görülmektedir.[7]
1817’de Bıjışkyan Bayburt’a kadar Çengelistan denilen sarp dağlık arazi de bulunduğundan Of kasabası halkının Haldia menşeli kurnaz adamlar olup, kan davası güttüklerini, sahte para basacak kadar mahir insanlar olduklarını ve Hristiyanlıktan dönme Rumca konuşan insanlar olduklarını bildirmiştir[8]. Şakir Şevket, halkın Rumca konuşmasının yanı sıra Türkçe bilmeyen talebelerin Rumca eğitim gördüğünü, fetihten 200 sene sonra, Maraş ulemasından Osman Efendi adında bir kişinin Bayburt yoluyla geldiği bölgenin papazlarıyla birlikte halkını tümüyle İslam’a geçirdiğini kaydetmiştir.[9
19. yüzyılda Şemsettin Sami ve Ali Cevad Of’un Trabzon vilayeti, Lazistan sancağına bağlı 60 bin nüfuslu bir kaza olduğunu, verimli topraklarında tahıl, fındık, ceviz ve meyve üretildiğini bildirmiştir. Sürmene ve Of vadileri Karadeniz sahili ile Bayburt ve Çoruh vadileri arasında doğrudan ulaşıma imkân verdiği için Karadere, İstala ve Kalopotamos kervanların konaklaması için çok sayıda han ile donatılmıştır ki Trabzon limanı ile Bayburt arası 201 km olmasına karşın Of – Bayburt arası 100 km’yi ancak bulmaktadır. Of kazasında 1831 Osmanlı nüfus sayımına göre 18.890, 1880 Trabzon Vilayet Salnamesi’ne göre 122 mahalle ve 9.171 hanede 25.945’i İslam, 4442’si Rum toplam 26.387 erkek yaşamaktaydı. 1830’da Trabzon’a Fransa’nın geçici konsolosluk görevlisi olarak atanan Victor Fontanier Trabzon paşası halen daha Of’ta otoritesini tesis edemediği için karaya çıkmaktan çekindiğini, 3 bin evin olduğu yerleşimde halkın sadece Rumca konuştuğunu ve Müslüman olsa da Rum kökenli olduğunu, halktan Osmanlı fethi sonrasında liderlerinin İslamiyet’i benimsemesiyle kendilerinin de onu izlediğini duyduğunu, Ofluların Sürmeneliler gibi eşkiyalık yaptığını, Sarı Ahmetoğlu ve Cansızoğlu adlı ağaların halkı kontrol ettiğini bildirmiştir[10].
Günümüzde 8 belediye (Ballıca, Bölümlü, Cumapazarı, Eskipazar, Gürpınar, Kıyıcık, Of, Uğurlu), 45 mahalle ve 55 köyün bağlı olduğu Of ilçesinin nüfusu 1927’de 64.585 (718 kent, 63.867 köyler) iken, 1950’de 43.629, 1960’da 54.873, 1970’de 76.833, 1980’de 81.038, 1990’da 65.433, 2000’de 78.560, 2009’da 48.176 (18.092 kent, 30.084 köyler) olmuştur.
Of ilçesi Köylerinin Eski ve Yeni Adları
| Köyün Orijinal adı | Bugünkü Türkçe Adı |
| Balek | Kıyıcık |
| Bulalis, Pulala[11] | Meyvalı |
| Çifaruksa | Uğurlu |
| Çoruk[12] | Erenköy |
| Dirgona[13] | Doğançal |
| Halt[14] | Söğütlü |
| Hama | Saraçlı |
| Aşağı Hastikoz[15] | Aşağı Kışlacık |
| Yukarı Hastikoz | Yukarı Kışlacık |
| Hazerkozan | İkidere |
| İstavri[16] | Yemişalan |
| İşkenaz[17] | Kirazköy |
| İşteloz[18] | Uluağaç |
| İvyan | Yazlık |
| Kanci | Sarıbey |
| Kavala[19] | Gökçeoba |
| Kazret | Ağaçbaşı |
| Kirinta[20] Mavrant | Dumlusu |
| Kirinta Medanoz | Dağalan |
| Kolenli | Kıyıboyu |
| Komanit | Kumludere |
| Lazandos | Örtülü |
| Leka[21] Humruk | Çamlı |
| Mahtanoz | Kazançlı |
| Malpet[22] | Korucuk |
| Mapsino | Gürpınar |
| Yukarı Mavrant | Fındıkoba |
| Melinos[23] | Ballıca |
| Miço, Mizo[24] | Tavşanlı |
| Nefsi kirinta[25] | Çatalsöğüt |
| Savan[26] | Darılı |
| Varelit | Güresen |
| Vuydak | Pınaraltı |
| Yaranoz | Yanıktaş |
| Yavan | Sugeldi |
| Zabeşka | Tekoba |
| Zaryos | Serince |
| Zevait | Taşhan |
| Zihali[27] | Çaltılı |
| Zisino[28] | Bölümlü |
Hayrat
1969’da Of ilçesine bağlı belde olarak teşkilatlandırılan Hayrat, 20 Mayıs 1990’da ilçe statüsü kazanmıştır. Günümüzde 3 belediye (Balaban, Gülderen, Hayrat), 23 mahalle ve 18 köyün bağlı olduğu ilçenin nüfusu 1990’da 20.506 (4.168 kent, 16.338 köyler) iken, 2000’de 21.308, 2009’da 11.886 (5.034 kent, 6.852 köyler) olmuştur.
Hayrat ilçesi Köylerinin Eski ve Yeni Adları
| Köyün Orijinal adı | Bugünkü Türkçe Adı |
| Alano[29] Hasot | Pazarönü |
| Ançipranoş | Geçitli |
| Balaban, Çufaruksa | Balaban |
| Çalek | Sıraağaç |
| Haksa | Onurlu |
| Hanlut | Dağönü |
| Harvel | Kireçli |
| Hopşizin | Onurlu |
| Hüdestapanoz | Topaklı |
| Kalant | Köyceğiz |
| Keler | Keler |
| Komarita | Barış |
| Kono Horhom | Yayvanoba |
| Kono Yazıcı | Bayırca |
| Kuruç | Sivrice |
| Nefsi Kona | Gülderen |
| Korkot[30] | Yarıca |
| Maki[31] İftiryali | Pınaryalı |
| Maki Lavayas | Dereyurt |
| Maki Toramanlı | Taflancık |
| Küçük Mesoraş | Göksel |
| Büyük Mesoraş | Sarmaşık |
| Aşağı Muskar[32] | Karabudak |
| Samri[33] | Ağaçseven |
| Sunus[34] | Sarıkaya |
| Tarvel | Korkut |
| Yığa[35] | Yarlı |
Trabzon Of İlçesi Tarihi Eserler
Fetoka Kalesi, Sürmene ve Rize körfezleri arasında Baltacı Deresi deltasında yer alan Fıçıburnu üzerinde yüksek bir kaya üzerinde yer almaktadır. Kalenin yanından içeri giren yol 11 km sonra Makitoramanlı köyüne oradan da Hayrat’a ulaşılmaktadır.
Fetoka[36] Manastırı Makitoramanlı’dan 2 saatlik yürüme mesafesinde, derenin doğu yakasında yer almaktadır. 1957’de Ahmet Hizal, 1958’de M. Ballance ve D. Wilson tarafından incelenen kitabesinde 933/4 yılında restore edildiği anlaşılan yapının öncesinde de onarıldığı, poligonal apsidin Trabzon İmparatorluğu döneminde eklendiği ve Theotokos onuruna yapıldığı sanılmaktadır.[37]
Eski Pazar Kalesi, Of kasabasının 4 km doğusunda Belek köyünün batısında Maki dere deltası ve Çakıroğlu konağı yakınlarında bulunan, sur kalınlığı 1, 5 m yüksekliği 6-7 metreyi bulan Ortaçağ’dan kalma bir kale yıkıntısıdır.
Katahor, Çaykara Tarihi
Osmanlı tahrir defterlerine göre 16. yüzyıl başlarında Yahya Çelebi bin Sofu Davud
alı kişinin tasarrufuna verilen Kabahor adlı zeametin ise sonradan Of teşkilatına eklendiği, Trabzon sipahilerinden Mehmed vl. Ali Karamani adlı bir seraskeri bulunduğu anlaşılmaktadır.[38] Osmanlı döneminde Katahor[39] olarak anılan ve 1925 yılına dek Of ilçesine bağlı bir köy olan yerleşim
Of’un Bayburt’a komşu dağlık iç kesiminde köyler kendisine bağlanarak 1925’te bucak, 1 Haziran 1947 yılında ise 5071 sayılı kanunla ilçe yapılmıştır. Tamamı Osmanlı döneminde İslam’a geçmesine karşın günümüzde halkı büyük ölçüde Rumca konuşan Çaykara’da hiç Hristiyan olmadığı için 1923 mübadelesinde Yunanistan’a tek bir kişi bile gitmemiştir.[40] Günümüzde 5 belediye (Ataköy, Çaykara, Karaçam, Taşkıran, Uzungöl), 11 mahalle ve 27 köyün bağlı olduğu Çaykara ilçesinin nüfusu 1950’de 34.284 (801 kent, 33.483 köyler) iken, 1960’da 38.652, 1970’de 42.138, 1980’de 34.697, 1990’da 21.660, 2000’de 35.435, 2009’da 18.092 (2.436 kent, 15.656 köyler) olmuştur.
1925 yılında Of ilçesine bağlı bir bucak merkezi olan Kondu[41] ise 1947’de köy statüsüne düşürülerek yeni ilçe yapılan Çaykara’ya bağlanmış, 27 Şubat 1949’da yeniden bucak statüsü kazanmışsa da 1958’de lağvedilmiş, 20 Mayıs 1990 tarih ve 3644 sayılı resmi gazetede yayınlanan TBMM kararıyla Dernekpazarı adıyla ilçe yapılmıştır. 1929 felaketinin yanı sıra 19 Mayıs 1959 tarihli sel baskınından etkilenen ilçe merkezinde 1965 yılında Yenicami semtinde çıkan yangınında 7 ev yanmıştır. Günümüzde 1 belediye (Dernekpazarı), 2 mahalle (Günebakan, Kondu) ve 11 köyün (Akköse, Çalışanlar, Çayırbaşı, Gülen, Günebakan, Ormancık, Taşçılar, Tüfekçi, Yenice, Zincirlitaş) bağlı olduğu ilçenin nüfusu 1990’da 8.181 (2.686 kent, 5.495 köyler) iken, 2000’de 8.127, 2009’da 3.502’ (1.633 kent, 1.869 köyler) bulmuştur.
Çaykara ilçesi Köylerinin Eski ve Yeni Adları
| Köyün Orijinal adı | Bugünkü Türkçe Adı |
| Alisinos, Alithinos[42] | Uzuntarla |
| Anaso | Çambaşı |
| Arşela[43] | Tüfekçi |
| Aso Foliza[44] | Derindere |
| Coroş[45] | Taşkıran |
| Fotgene[46] | Taşçılar |
| Fotinos[47] | Kabataş |
| Fotrekan[48] | Çayırbaşı |
| Gorgoras[49] | Eğridere |
| Haldizen | Demirkapı |
| Haros[50] | Yaylaönü |
| Holaysa | Yeşilalan |
| Yukarı Hopşera[51] | Akdoğan |
| İpsil[52] | Arpaözü |
| Kalanas | Çalışanlar |
| Kondu[53] | Dernekpazarı |
| Kotlu | Demirli |
| Limli[54] | Kayran |
| Maki Danos | Ormancık |
| Aşağı Mimilos[55] | Aşağı Kumlu |
| Yukarı Mimilos | Yukarı Kumlu |
| Aşağı Ogene[56] | Köknar |
| Mezirei Paçan[57] | Taşlıgedik |
| Nefsi Paçan | Maraşlı |
| Sakarsu | Şekersu |
| Şeraho[58] | Uzungöl |
| Yukarı Şinek | Çamlıbel |
| Şur[59] | Şahinkaya |
| Vahtanç | Koldere |
| Veceno | Zincirlitaş |
| Visir[60] | Gülen |
| Yente | Çayıroba |
| Zaimler | Yenice |
| Zeleka[61] | Taşören |
| Zeno Akköse | Akköse |
| Zeno Ulucami | Ulucami |
| Zeno Zana | Günebakan |
Ayrıca OKU: 1929 Of – Sürmene Büyük Sel Felaketi
[1] Yunanca Ὄφις, Ὀφιοῦς (Arrian, Periplus, 6) “yılan” anlamına gelmekte olup, Antik Çağ’da Arkadya’da aynı isimli bir nehir olmasının yanı sıra (Pausanias, Yunanistan VIII. 8. 4) Marmara denizinde bulunan Avşa adası (Pliny IV.44) ve İber yarımadasında ki Portekiz ve “yılanlar diyarı” anlamına gelen Ofiussa (Ὀφιοῦσσα) adlı toponimlere rastlanmaktadır. Kuzey Portekiz’de Ofi adlı yılanlara tapınan bir halkın varlığına rastlanmaktadır. Şakir Şevket “yılan” kelimesini yollarının kavisli olmasına yormuş, hatta Trabzon Valisi Canikli Hacı Ali Paşa’nın 12 bin askerle isyan bastırmak için geldiği Of yollarında yolunu kaybedip geri dönmesi örneğini vermişse de (2001, 97) Of yolları veya dereleri Trabzon’un diğer yol ve derelerinden farklı değildir. Of adı Yunan isimlendirme geleneğinin bir parçası olarak Ofis adlı nehirden sonradan kurulan kente yakıştırılmıştır.
[2] Arrian’ın Periplus’unda (7) Thianiki (Θιαννική) Anonim Periplus’da (14) ise Thianitiki (Θιανιτικὴ) formunda geçen cümlenin aslı Canik formunda telaffuz edilen Tzaniki olmalıdır.
[3] Tapu Kadastro Kuyîd-ı Kadime Arşivi. Tahrir Defterleri n: 29 s. 179
[4] Salnâme-i Vilâyet-i Trabzon, Def’a 10. Trabzon 1295 s. 63
[5] Maliyeden Müdevver Defterler, no: 828 s. 52-704
[6] Bostan, 2002: 209
[7] Gökbilgin, 1962: 323
[8] Bıjışkyan, 1998: 117.
[9] Şakir Şevket, 2001: 98
[10] Fontanier 1832: 73
[11] Yunanca poulo (πολώ), polo (πωλώ) “satıcı; satmak” kelimeleriyle ilişkilidir.
[12] Hicri 921 tarihli Trabzon tahrir defterinde, Of nahiyesi, Nokano köyünde Kostantin Çörik, Olip Çörik adlı kişilerin varlığından (Umur, 1951: 54) köy adının bir aileden kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
[13] Karadeniz Rumcası trigona (τρυγόνα) “yaban güvercini” (Papadopulos, 1958: II, 424)
[14] Trabzonlular’ın Zigana dağlarının ardında yaşayan Gümüşhane ve Bayburtlulara verdiği isim olan kelime olup, bölge Haldiya adıyla 9. yüzyılda Bizans theması, 14. yüzyılda piskoposluk statüsündedir. Kelime Urartu halkının dağların ardında yaşadığına inandığı güneş tanrısı Haldi ile ilişkili olmalıdır.
[15] Yunanca astikos (αστικός) “şehirli”
[16] Eski Yunanca stavros (σταυρόσ ό) “çapraz, çarpı biçiminde” Modern Yunanca “haç”
[17] Eski Yunanca skinas (σχοινας) “ip yapımcısı”, skinos (σχόινος) “ip”
[18] Yunanca stili (στήλη) “değnek, sütun”
[19] Etimoloji için Bkz. Trabzon Merkez Kavala köyü
[20] Yunanca krinin (κρήνη) “çeşme” + Mavrant “Esmerler (aile adı)” Yunanca mavron (μαύρος) “kara” + anton “lar; oğulları”
[21] Eski Yunanca lekos (λέκος) “kap, kacak, çömlek”, lekani (λεκάνη) “çamur tekne”
[22] Antik Yunanca malepos (μαλεπός) “sert, şiddetli, korkunç” kelimesiyle ilişkili olup, Laz toponimlerine özgü “-eti” son eki almıştır.
[23] Yunanca meli (μέλι) “bal kelimesiyle ilişkilidir
[24] Yunanca misos (μισός) “yarım”
[25] Osmanlı döneminde Krinita (Η Κρηνίτα) köyünün 65 hanesinden 54’ü Hıristiyan olup, köyde Mikhail ve Gabriel’e aftedilmiş bir kilise ile sekiz sınıflı bir okul bulunmaktaydı.
[26] Yunanca savano (σαβανώ) “kefen bezi”
[27] Lazca ciha “kale” kelimesiyle ilişkili olabilir
[28] Yunanca Zizanion (ζιζάνιον) “delice otu” (< Sümerce zizan “buğday) Tarla ve çayırlarda kendiliğinden yetişen bitki hayvanları zehirleyebilmektedir.
[29] Maçka ilçesi Kadrol köyü Alanoz mahallesi, Kelkit ilçesi, Gümüşgöze köyünün eski adı Alansa ve Samsun merkez ilçeye bağlı Alanlı Köyü (bugün Atakent Belediyesi) eski adı Alanos ile aynı kökene sahip olup bir Rum ailesinin adıdır.
[30] Doğu Karadeniz Türkçesi’nde “kaba öğütülmüş mısır tanesi” anlamına gelen terim (Emiroğlu, 1989: 114,159; Söz Derleme Dergisi, 1939: 959, 2526) aynı zamanda Gorgota formuyla Artvin ili, Ardanuç ilçesinde Yalnızçam dağları civarında bir mevki adıdır (Ünsal, 1999: 18). Karadeniz Rumcası, Ermenice, Gürcüce ve Lazca aynı anlamda kullanılmaktadır. Yunan kaynaklarında Korkotas (Ο Κορκοτάς) olarak anılan köy Rum söylencelerine göre Komnenos hanedanından Ioannis Kourkouas tarafından kurulmuş, Hagios Ioannis Chrysotomos adlı kilise inşa edilmiş ve 1828-30 döneminde İslam’a zorlanan Rumlar tarafından iskan edilmiştir. Arazisi çorak olan 60 hanelik bu Rum köyünde Mikhael ve St. John onuruna yapılmış çeşitli şapeller bulunmaktaydı.
[31] Maki bir Rum ailesinin adı olup, Trabzon tahrir defterlerinde Totros Maki, Kosta Maki gibi kişi adları sıkça geçmektedir (Umur, 1951: 16, 17, 27)
[32] Eski Yunanca mosharion (μοσχάριον), moshos (μοσχος) “dana”
[33] Yunanca samari (σαμάρι) “semer”
[34] Yunanca psonio (ψώνιο) ve psonizo (ψωνίζω) “satın almak” kelimeleriyle ilişkilidir
[35] Eski Yunanca yia (γία), yie (γίαι), yiares (γίαρες) “pınar, su kaynağı” (yi [γη] “toprak” + ear [ἔαρ] “su kaynağı”)
[36] Yunanca Φεοτόκος
[37] Bryer ve Winfield, 1985: 330
[38] Gökbilgin, 1962: 323-24
[39] Yunanca kato (κάτω) “aşağı” + horio (χωριό) “köy”
[40] Osmanlı arşivlerinde Nefs-i Kabahor’da Hristiyan Ermenilerin de yaşadığı anlaşılmakla birlite sonraki dönemlerde izlerine rastlanmaması ihtida veya göç ettiklerini düşündürmektedir (BOA, MAD, no. 828 s. 278; BOA, TD no. 52 s. 428-432; BOA, TD, no: 387 s. 745)
[41] İlçe merkezini oluşturan Kondu mahallesinin adı yerel söylenceye göre Kondi adlı bir Rum’un adından gelmektedir.
[42] Yunanca Alithinis (αληθής), Alithinos (αληθινός) “gerçek; içi dışı bir; samimi; özgün” anlamlarına gelip aynı zamanda bir aile adı da olmalıdır. Aynı zamanda mübadele öncesinde Kuzey Gümüşhane’de Kromni adlı Rum kasabasında, bir mahalle, Girit ve Kıbrıs adalarında (34° 56′ 45N, 33° 1′ 45E) birer köyün de adıdır.
[43] Trabzon Rumcasında /h/ seslerinin /ş/ olarak telaffuz edilme özelliğiyle ilişkili olarak Yunanca arhi (αρχή ) “başlangıç” veya arhiyo (αρχηγείο) “merkez” kelimeleri ile ilişkili olmalıdır.
[44] Foliza, Yunanca “yuva “anlamına gelip, aynı anlamda fol formunda bölgede de kullanılan folia (φωλιά) kelimesiyle ilişkili olmalıdır. Aso için Bkz. Sürmene Aksu köyü
[45] Doğu Anadolu Türkçesi’nde coroş, çoroş formunda “Kağnı arabalarında birinci çift öküzün önüne koşulan ikinci çift yardımcı öküz” anlamında kayıtlı olan (Söz Derleme Dergisi, 1939: 1272, 1273) kelimenin kökeni Ermenice çork “dört”tür (Dankoff, 1995: 122). Bir ihtimal Taşkıran, Çambaşı, Taşlıgedik ve Gürpınar mahallelerinin tümüne birden verilmiş bir isim olabilir.
[46] Yunanca fotoneis (φωτογενής) “ışık yayan” anlamına gelip, Hristiyanlıkla ilişkili dini bir terim olmalıdır.
[47] Yunanca fotinos (φωτεινός) “ışık”
[48] Fotgene gibi “ışık” ile ilişkili dini bir terim olmalıdır.
[49] Gümüşhane ili, Torul ilçesi, Demirkapı köyünün de eski adı Gorgoras olup, Sürmene ilçesi bağlı Fındıcak ve Küçükdere köylerinin eski adı Gorgor ile “Hagia Gorgor” adlı azizin adını taşımakta olup, tıpkı Gümüşhane ve Sürmene’de ki karşılıklarında olduğu gibi burada da geçmişte köy de bu aziz adına yapılmış bir kilise olmalıdır.
[50] Eski Yunanca “yiğit; iri cüsseli adam ” anlamına gelen kelime bölgede lakap olarak “kaba saba” veya mecazen “sürülmemiş tarla” (Özdemir, 1983: 131) anlamlarında kullanılmaktadır.
[51] Köy adının ikinci kelimesi Şera ile Şeraho ortak köke sahip olmalıdır.
[52] Yunanca ipsilos (υψηλός) “yüce” Bkz. Akçaabat Ortaalan köyünün eski adı da İpsil’dir.
[53] Yunanca konto (κοντός) “kısa”
[54] Yunanca limni (λίμνη) “göl” kelimesinin bozuk formudur.
[55] Yunanca di (δυο) “iki” + milos (μύλος) “değirmen” deforme formu olmalıdır.
[56] Ogene, Megrelce “dana ahırı” anlamına gelmektedir. Bkz. Kolhis, Etnik yapı – Laziler
[57] Van ili, Gürpınar ilçesine bağlı Topsakal köyünün eski adı Paçan ile ortak orijine sahip olan köy adını bir Ermeni ailesinden alıyor olmalıdır.
[58] Kanımca Akçaabat’taki “Sera” köyü ile aynı adı taşımakta olup açılımı Tesera (τέσσερα) “dört” + horio (χωριό ) “köy”dür.
[59] Farsça şur “fazla tuz nedeniyle bitki yetişmeyen arazi”
[60] Etimolojisi için Bkz. Akçaabat Visera
[61] 1486 tarihli Osmanlı Tahrir defterinin 711. sayfasında Atina (modern Pazar) nahiyesinin Tuğat köyünde Kostantin Zelak adlı kişinin askerlik hizmeti karşılığında ispençe ve öşürden muaf tutulduğundan bahsedilmektedir. Zelak soyadının Zeleka ile ilişkili ve nölgede yaşayan ailelerden birisinin adından kaynaklandığını sanıyorum.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016