Slav Mitolojisi
Slav halkı
Slav halkı dilbilim ve etnik açıdan Hint-Avrupa halklarının bir kolu kabul edilmekte, Slav dil grubu batı (Çek, Slovak, Leh), doğu (Rus, Belarus, Ukrayna) ve güney (Bulgar, Boşnak, Makedon, Karadağ, Sırp, Sloven) üç alt koldan oluşmaktadır.
Slav halklarının tarihi
Baltık ve Ege denizleri ile Asya bozkırları ve Karpat dağları arasında kalan bölge
arkeolojik verilere göre MÖ 5500-3500 tarihleri arasında Neolitik tarımcı toplulukların yaşam alanı olup, MÖ 1000 civarında Kelt ve Germenler gibi Hint-Avrupalı halkların gelişinin ardından yazılı tarihe göre MS 2. Yüzyılda ilk Slav topluluklar ortaya çıkmıştır. Ptolemy’nin MS 6 yüzyılda Stavanoi ve Soubenoi adlarıyla tanımladığı halklar Slav halkının varlığına dair ilk yazılı kanıtlardır. Bizans Yunancası ‘Sklauenoi’, Latince ‘Slauini’ adlarıyla çeşitli kaynaklarda bahsi geçen halkın adı slavo (konuşmak) kelimesi ile ilişkili olmalıdır ki Slavca slovene ‘konuşan’ anlamına gelmektedir. Slavlar MS 5-6. yüzyıllarda Hunların baskısı sonucu batıya göçen Germen ve Keltlerden boşalan bugünkü yaşam alanlarına yerleşmiş olmalıdır. MS 7. yüzyılda Avar saldırılarına karşı Slavları destekleyen Frank tüccar Samo merkez Avupa’da ilk Slav devletinin kurucusu olmuştur. Slavlar, MS 6-10 yüzyıllar arasında Hıristiyanlığa geçmişlerdir.
Slav halkları dini inançlarına göre üç gruba ayrılabilir:
- Doğu Ortodoks Slavlar: Ruslar, Ukraynalılar, Sırplar, Belaruslular, Bulgarlar,
Rusya’da Ortodoks Katedrali Rusinler, Karadağlılar, Makedonlar
- Roman Katolik Slavlar: Silezyalılar, Lehler, Çekler, Slovaklar, Slovenler, Hırvatlar, Kaşubiyalılar, Kraşhovanlar, Moravyalılar
- Müslüman Slavlar: Boşnaklar, Pomaklar, Torbeşler (Makedon), Goranlar
Slav mitolojisi Kaynakları
Dini tercih alfabeyi de etkilemiş Doğu Ortodoks halklar kiril alfabesini, Roman Katolikler ise Latin alfabesini kullanmaya başlamışlardır. İslam’a geçen Boşnaklar, Osmanlı döneminde kendi dillerini Arap alfabesi ile yazmakta iken 19. yüzyıldan itibaren Latin alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Yazının geç gelişimi pek çok halk gibi Slavların da, Yunanlılar ve Eski Mısırlılar gibi kendi tarih ve efsanelerini birinci elden yazmalarını geciktirmiş ve engellemiştir. Bu yüzden Hıristiyanlık öncesi inanç ve gelenekler kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılmış, özellikle Slav kökenli olmayan misyonerler bu adet ve söylenceleri ilginç buldukları için kaydetmişler bu sayede günümüze dek ulaşabilmişlerdir. Caesarealı Prokopios’un MS 550’ye tarihlenen De Bello Gothico (‘Got savaşı’) adlı eseri (iii, 14) Güney Slavları hakkında bilgi veren en eski kaynak olmakla birlikte merkez Slavlar hakkında her ikisi de Çek olan 12. yüzyılda Praglı Come’nin Chronica Boemorum ve Opatovice’nin Homiliare adlı eserleri bulunmaktadır. 12. Yüzyıla tarihlenen ve Rus prensi Vladimir’in tebasının pagan dini hakkında bilgi veren Nestor kroniği gibi Rus yazmaları, Merseburglu Thietmar’ın kronikleri (MS 11. yüzyıl), Slavorum kroniği (MS 12. yüzyıl) Slav mitolojisine dair bilgi edinebileceğimiz temel kaynaklardır.
Slav Dini ve Slav Mitolojisi
Tarihi kaynaklarda Slavların ateşe, rüzgâra, dağlara, taş ve kayalara, nehir ve göllere, ormana hatta çeşitli ağaç türlerine ve tapındığı yazılmakta olup, Opatovice’in Homiliaire adlı çalışmasında özellikle meşe, ceviz ve mürver ağaçlarının adı verilmiştir. Bu yüzden Slav söylencelerinde yakın zamana dek girilmesi yasak kutsal ormanlar ve kesilmesi yasak olan ağaçların varlığına rastlanmaktadır. Tek tanrılı dinleri kabul eden pek çok halkta olduğu gibi Slavlarda da pagan tanrılar folklorik kahramanlara, hatta Hıristiyan azizlerine, pagan inançlar ise Hıristiyanlıkla birleştirilerek kökeni hatırlanmayan coşkulu festivallere ve çocuk oyunlarına dönüşmüştür. Özellikle kırsal kesimin sözlü kültüründe korunan eski inanç ve anlatılar 19. Yüzyılda yazıya geçirilmişse de Slav kültür ve mitolojisine ilişkin araştırmalar 20. Yüzyıl boyunca SSCB’nin dışında çok az basılmıştır.
Belobog, Dazhdebog, Khors, Kupalo, Mokoş, Perun, Rod, Rozhenitsa, Stribog, Svantavit, Svarog, Veles (Volos) ve Yarilo (Jarilo, Yaro) en önemli Slav tanrılarıdır. Ayrıca Alkonost, Ateşkuşu, Baba Yaga, Bannik, Domovoi, Leshy, Rusalka, Vila, Simargl, vampirler, kurtadamlar, sibylleri konu olan zengin söylenceler, iblis, cin ve ruhlar bu zengin mirasın günümüze ulaşan parçalarıdır. Ayrıca Buyan adası adlı cennet ve burada yer aldığına inanılan Alatuir taşı ve güzel prenses Zarya da pek çok söylence ve masalın konusu olmuştur.
Kaynak
Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınevi. Ankara, 2016