Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü G-Z

Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü başlıklı bu alfabetik sözlükte Babil, Asur, Akad gibi halkların inançları, Mezopotamya tanrı ve tanrıçaları, kahraman ve destanları kısaca maddeleştirilmiştir. 

Gaca Tanrı Anşar’ın habercisi olan bir tanrının adı olup, Marduk’a Kingu’nun

ordusuyla savaşma emrini getirmiştir.

Gallu, Galla Akad kökenli yeraltı iblislerinin genel adı olup Dumuzi’nin ölüler diyarına kaçırılmasından sorumludurlar.

Ganzir Ereşkigal’in sarayının adıdır.

Geyik Bereketin sembolüdür.

Gılgamış Babil ve Sümer manzum destanlarında adı geçen Uruk kentinin kralı olan büyük kahramanın adı olup bir bakıma Yunan Herakles ve Romalı Herkules figürlerinin öncüsü, hatta edebiyattaki ilk kahramandır.

Gılgamış, tanrıça Ninsun ile Kullab rahibi Lugalbanda’nın oğludur. Uruk kentinin krallar listesinde 5. sırada olan Gılgamış’ın MÖ 2700 yıllarında yaşamış olduğunu, Güney Babil’de yer alan Uruk kralının nafile yere ölümsüzlük peşinde koşmasını ve dağların vahşi adamı Enkidu ile arkadaşlığını 19. yüzyılda bulunan Akad dilinde yazılmış on iki kil tablette yazmaktadır.

Gılgamış destanında geçen tufan hikâyesi ile Eski Ahit’teki Nuh Tufanı arasındaki benzerlik düşündürücüdür.

Çalışkanlığı ile tanınan kral tüm halkını boş durmaması için işten işe koşmakta, ülkenin erkeklerinin sevgili ve karılarına ayıracak vakti kalmamaktadır. Uruklu kadınlar tanrıça Arura’ya durumdan şikayet edip, yalvarınca, tanrıça Gılgamış ile arkadaşlık etmesi için Enkidu’yu yaratmıştır. İki arkadaş türlü serüvenlere atılınca Uruk kentinin erkekleri başlarını işten kaldırabilecek vakti bulmuştur. Tanrı Enlil’in Sedir Dağı’nı korumakla görevlendirdiği dev Humbaba’yı öldüren kahramanın şöhreti tanrıça İnanna’nın kulağına dek gitmiştir. Gılgamış’a aşık olan İnanna kahraman tarafından reddedilince İnanna’nın ricası üzerine tanrı Anu kahramanın üzerine kutsal bir boğayı göndermişse de Gılgamış bu yaratığı da öldürmüştür. Bir süre sonra Enkidu’nun ölümü üzerine ölüm acısını tadan kahraman ölümsüzlüğün sırrını aramaya başlamıştır. Dedesi Utnapiştim’den ‘Tufan’ öyküsünü dinleyen ve ölümsüzlüğe deniz dibindeki bir otu yerse kavuşacağını öğrenen kahraman, otu bulmuşsa da tam yiyeceği sırada bir yılana kaptırmıştır. Umudunu kaybedip Uruk’a dönen Gılgamış, Nergal’in izniyle Enkidu’nun ruhuyla buluşup konuşmuş, ölümü anlamış ve kabullenmiştir.

Gılgamış, I. Bölüm

Gılgamış Uruk kentinin ünlü kralıydı. Halkı içinse Gılgamış, sonradan büyük kahraman olsa da zalim bir hükümdardı. Gılgamış, ölümden nasıl kaçabileceğini öğrenmek için kentten ayrıldı ve nasıl yaşayacağını öğrenerek geri döndü. Yolculuğu sırasında toprak üzerindeki her şeyi gördü. Gördükleri hakkında düşünüp kafa yorduğu için, bir insanı bilge yapan her şeyi öğrendi. Gılgamış döndüğünde yolculuğunu ve düşüncelerini taş tabletler üzerine yazdı ve bu tabletleri Uruk’un sağlam surları üzerine yerleştirdi. Büyük tufandan önceki ve tufan sırasındaki zamanı betimledi. Sonsuza dek sürecek yaşam arayışının uzun ve yorucu yolculuğunu anlattı. Yaşama ve ölüme dair keşfettiği gizli sırları açıkladı. Bilgisinin, insanlarına yaşamlarını daha iyiye götürmelerinde yardımcı olmasını istedi. Gılgamış’ın, Uruk’un güçlü surları üzerindeki kayalara yazdıklarını oku ki, sen de bilgelik kazanabilesin. Gılgamış üçte iki tanrı ve üçte bir insandı. Annesi, bilge tanrıça Ninsun; babası, aynı zamanda Uruk’un krallığını da yapmış bir ölümlü soylu Lugalbanda idi… Gılgamış’ı da ilk insanı çamurdan yaratan ulu Ana Tanrıça Nintu yaratmıştı. Işık saçan güneş tanrısı Şamaş, ona büyük bir güzellik; fırtınalar tanrısı Adad, büyükbir cesaret, bilgelik tanrısı Ea, deneyimlerinden bir şeyler öğrenme ve insanların en akıllısı olma yeteneği vermişti. Ancak tanrıça anasına ve bütün ilahi bağışlara karşın Gılgamış, bir tanrı değil bir insandı. Bunun için, onun sonu da bütün insanların ortak kaderi olan ölümü paylaşmaktı.

 Girru, Girra Akad ışık ve ateş tanrısının adı olup aynı zamanda diğer tanrıların habercisidir.

Gizida Tanrı Anu’nun gardiyanlığını yapan bir tanrının adıdır.

Gugal Marduk’a servetine atfen verilen isimlerden birisidir.

Gugulanna Ereşkigal’in eşi olan bir yeraltı tanrısının adıdır.

Gunura Damuzi’nin kardeşi ya da babası olması muhtemel bir Babil tanrısının adıdır.

Hala [Babil Mitolojisi] Kassite kökenli şifa tanrıçasının adı olup, Sümer tanrısı Gula ile ilgilidir.

Haniş Kötü hava ve fırtınaların ilahi habercisinin adıdır.

Hanpa Pazuzu’nun babası olup, kötü ruhların lideridir.

Harbe Bir Babil tanrısının adıdır.

Haya Ninlil’in adlarından birisi olup, yönlerden sorumlu tanrıça olmasına atfen verilmiştir.

Hubur 1. Bir Babil ana tanrıçasının adıdır.

2. Yer altı dünyasına akan bir nehrin adıdır.

Humbaba, Huvava Gılgamış destanında adı geçen bir sedir ormanının koruyucu ruhu olup, Gılgamış ve Enkidu tarafından öldürülmüştür.

Humban, Huban Antik Elam halkının toprak tanrısının adı olup, ana tanrıça Pinikir’in kocası Sümer rüzgâr ve fırtına tanrısı Enlil’e benzemektedir.

İgigi, İgigu Cennetin büyük tanrıları için kullanılan genel tabirdir. İgigilerin karşıtları olan tanrılar Anunnaku adlı yeraltı tanrılarıdır.

İli u’Mete Tanrılaştırılmış ölülere verilen isim olup, ölü ataların evlerin ve insanların koruyucusu olduğuna inanılırdı.

İrkalla Sümer ve Akkad yeraltı tanrıçası Ereshkigal’ın diğer adıdır.

İrra Bir Babil savaş tanrısının adıdır.

İsara, Esara Yemin töreni tanrıçasının adı olup Hititler tarafından Dağların kraliçesi olarak adlandırılmaktaydı.

İsinu İkiyüzlü bir tanrının adı olup, Enki veya Ea’nın habercisidir. Akad panteonundaki adı Usmu/Usumu’dur.

İsum Babil tanrılarının habercisi olan bir ateş tanrısının adı olup, Şamaş’ın kardeşidir.

İşetum Tanrıların yaşadığı, tapınak ve mabetlerin bulunduğu yerin adıdır.

İşkhara [Babil Mitolojisi] İştar’ın rahibesi olan aşk tanrıçasının adıdır.

İşulanu Tanrı Anu’nun bahçıvanının adıdır.

İştar Akad aşk ve bereket tanrıçasının adı olup, hava tanrıçası Anu’nun kızıdır. Sümer panteonunda İnana, İnnina; Babil’de Annimutu; Fenike’de Aştar olarak adlandırılmış, Yunan dinine Astarte olarak kabul edilmiştir.

İşullana Anu’nun bahçıvanı olup Anu’nun kızı İştar’a aşıktır. İştar, adamı seviştikten sonra kurbağaya dönüştürmüştür.

İşum Erra destanında adı geçen Marduk’un akıl danıştığı yardımcısıdır.

İzdubar Haldiya inanışında güneş tanrısı veya bir kahramanın adıdır.

İzimud Enki’nin refakatçilerinden birisidir.

Jarih Kenan halkının inanışında ay tanrısının adı olup ay tanrıçası Nikkal’ın eşidir.

Kaksisa [Babil mitolojisi] Yıldız tanrısının adıdır (Sirius, Alpha Canis Majoris)

Kalu Enmeşharra rahiplerine verilen isimdir.

Kara Venüs Samael’in karısı olan bir tanrıçadır.

Karibatu Asur halkının inanışında hastalıkla ilişkilendirilen bir yarı tanrının adıdır.

Kartal Babil inanışında Yılan Ana’nın yavrularını yediği için Şamaş tarafından öldürülen bir iblistir. İki başlı kartal ise Nergal’in görünümlerinden birisidir.

Kehribar Taşı Eski Babil’de Küçük çocuklara tuzak kuran dişi iblis Labartu’dan korunmak için siyah yün bir iplik üzerine yedi taş dizilerek muska olarak kullanılmaktaydı.

Keret Tanrı El tarafından korunan efsanevi kahramanın adı olup, Terah’ın oğludur.

Khi-dimme-azaga Ea’nın kızı olan bir Babil tanrıçasının adıdır.

Khipa Hurri halkının inanışında koruyucu bir tanrının adıdır.

Khubur Babil halkının inanışında Ölüler dünyası Aralu’da akan bir nehrin adı olup, Arad-Ea kayığıyla nehir üzerinden ölüleri öteki dünyaya taşımaktadır.

Khuluppu Babil kozmolojisinde dünya ağacına verilen isim olup, Fırat nehri kıyısında olduğuna inanılmakta, odunu şifacılıkta kullanılmaktadır.

Ki Yeryüzü tanrıçasının adı olup, Enlil’in annesi ve An’ın karısının adıdır.

Kilattas Hurri halkının inanışında Şauşkas’ın maiyetindeki tanrılardan birisinin adıdır.

Kingu Okyanusun tuzlu suyu veya Kaos’un suyunun kişileştirilmiş hali dişi ejderha Tiamat’ın ikinci eşi olan bir iblisin adıdır. Tiamat’ın ona verdiği Kader Tabletlerini alabilmek için tanrı Marduk tarafından öldürülmüş; Marduk, Kingu’nun kanından insanoğlunu yaratmıştır.

Kittu Şamaş ile A-a’nın oğlu, Giru, Meşaru ve Nusku’nun kardeşi olan bir Babil tanrısı olup, gerçeğin kişileştirilmiş formudur.

Kulitta Müzik tanrıçasının adı olup İştar’ın hizmetindedir.

Kumarbi Hurri panteonunda tanrıların babası olup, Anu’yu hadım ettikten sonra üç yeni tanrı yaratmıştır.

Kur Ereşkigal tarafından kaçırılan bir ejderha olup, Enki ile Ninurta tarafından öldürülmüştür.

Kuribu Ea’nın koruyucu bir tanrı olarak görünümlerinden birisinin adıdır.

Kusag [Babil Mitolojisi] Rahiplerin koruyu-cusu olan tanrının adıdır.

Kusarikku Belden aşağısı boğa belden yukarısı insan formunda olan bir tanrının adı olup, Akkad karşılığının adı Gudelim’dir. Bazen kanatlı tasvir edilir ve bulunan heykelleri genellikle kapı koruma görevini üstlenmiştir.

Kusug Babil tanrılarına hizmet etmekle görevli yüksek rahiplerin adıdır.

Kusuh Hurri kökenli ay tanrısının adı olup, proto-Hatti tanrısı Kaskuh’la benzerdir.

Labartu Dişi bir iblisin adı olup, cennet tanrısı Anu’nun yedi kızından birisi olmalıdır.

Labbu Akad inanışında gök kubbeyle özdeşleşmiş bir su canavarının adı olup, yılan formunda tasvir edilir.

Lahmu Babil halkının inanışında Lahamu’nun eşi, Apsu ile Tiamat’ın oğlu, Anşar ile Kişar’ın babasıdır.

Lakmu Sümer inanışında Apsu ile Tiamat’ın birleşmesinden doğan iki yılandan dişi olanının adı (diğeri: Lakamu) olup, güneş tanrısı Marduk tarafından yok edilmişlerdir.

Lamassu Asur tapınak ve saraylarını koruyan insan başlı aslanın adıdır. Güçlü kanatlarıyla uçma yeteneğine de sahiptir.

Lamastu Akad inanışında kadınlarda doğum sonrası yüksek ateş ve çocuk hastalıklarına sebep olan dişi bir iblisin adıdır. Bir köpekle domuzu çıplak göğüsleriyle besleyen kadın formunda tasvir edilen Lamastu’nun Sümer karşılığı Dimme’dir.

Laz Nergal’in karısı olan bir Babil tanrıçasının adıdır.

Ma Ana tanrıça Kybele’nin Sümer panteonundaki adıdır.

Magilum Ölüleri öteki dünyaya taşıyan efsanevi geminin adıdır.

Mahnu Akad inanışında tanrılarla insanlar arasında aracılık eden medyumlara verilen isimdir.

Makh Marduk’un eşi olan bir Babil bakire tanrıçasının adıdır.

Makhu Babil rüya tanrıçasının adıdır.

Mama, Mami Sümer ve Akad mitolojisinde ana tanrıçanın adı olup, ilk insanın kil ve kandan yaratılmasına yardım etmiştir.

Mami İnsanoğlunu yaratan Babil tanrıçasının adıdır.

Mamitu, Mammitu, Mamit Akad kökenli yemin tanrıçasının adı olup, zamanla kader tanrıçası, Nergal’in karısı ve ölüler dünyasında bir yargıç karakterine dönüşmüştür.

Mammetu Babil mitolojisinde kader ve talih tanrıçasının adıdır.

Marduk Başlangıçta şimşek tanrısıyken zamanla bereket tanrısına dönüşen,

Hammurabi döneminde en yüce tanrı ilan edilen ve Babil şehrinin en önemli tanrısı Sarpanitu’nun kocası olan bir tanrının adıdır.

Enuma Eliş adlı manzum yaratılış destanında Tiamat ile Kingu adlı kaos ejderhalarını yenmiştir. Kısaca Bel (Efendi) adıyla da bilinmekteydi.

 

Enuma Eliş

Marduk kendine bir yay yaptı, ona bir ok attı ve omzuna astı. Sol elinde ise zehri yok eden bir bitki vardı. Yanında, Tiamat’ı yakaladığında içine sokmak için ağ taşıyordu. Önünde yıldırımlar vardı. Gövdesini yakıcı ateşlerle doldurdu. Sonra, Tiamat’ın kaçamaması için, çevresine dört farklı yöndeki rüzgârları yerleştirdi. Daha sonra Marduk kötü rüzgârı, hortumu, kasırgayı, dört katlı rüzgârı, yedi katlı rüzgârı, siklonu ve benzeri olmayan rüzgârı getirdi ve yedisini birden tuzlu suların tanrısı olan Tiamat’ın içini karıştırmak için gönderdi… Sonunda Marduk dehşetli bir zırha büründü ve kafasına korkunç ışık halelerini yerleştirdi. Dudaklarına, şeytani güçlere karşı büyülü koruma sağlayan kırmızı bir macun sürdü. En sonunda da en güçlü silahı olan tahrip edici yağmur fırtınasını çağırdı. Artık kudurmuş Tiamat’ı karşılamak için her şey hazırdı… Sonra Tiamat ve Marduk teke tek savaştılar. Marduk, Tiamat’ı etkisiz hale getirmek için ağını fırlattı. Tiamat, Marduk’u yakıp yok etmek için ağzını açtığında Marduk onun ağzını açık tutması için kötü rüzgârı yolladı. Diğer rüzgârlar Tiamat’ın gövdesine girdi ve onu iyice genişletip açtı. Daha sonra Marduk yayıla onu vurdu. Ok midesine girdi, gövdesini yırtıp kalbini parçalayarak onu öldürdü. (Rosenberg: 251-2).

Martu Sümer panteonunda tanrı An ile karısı Beret-Şeri’nin oğlu olan çöl ve fırtına tanrısının adı olup, insanlara yıkım ve ölüm getirir. Akad panteonunda adı Amurru’dur.

Merodach Asur güneş tanrının adı olup, aynı zamanda insanlarla tanrılar arasında aracılık yapmakta pek çok yönden Fars tanrısı Mithra’ya benzemekteydi.

Meslamta’ea Sümer halkının inanışında ölüler dünyası tanrısı Nergal’in savaşçı özelliklerde tasvir edilmiş formudur.

Moummou Sümer sonsuzluk tanrısının adı olup, Apsu ile Tiamat’ın oğludur.

Mulitta Yeryüzü ve rüzgâr tanrısı Enlil’in eşi olan Babil tanrıçasının adıdır. Antik Nippur (bugün güneydoğu Irak’ta yer alan ‘Niffer/Nuffar’) kentinde tapınılan tanrıçanın adı Sümerce ‘Ninlil’, Yunanca ‘Mylitta’dır.

Mummu Sümer ve Babil zanaat tanrısının adı olup, teknik becerinin kişileştirilmiş formu olup Apsu ile Tiamat’ın veziriyken Apsu Ea tarafından öldürülünce onun hizmetine girmiştir.

Muşussu Babil kökenli üç başlı bir ejderhanın adı olup, Tiamat’ın emrindedir.

Mutu Asur yeraltı tanrısı ve ölümün kişileştirilmiş formu olup ejderha başlı bir insan olarak tasvir edilirdi.

Mylitta Babil/Asur halkının inanışında bereket ve doğum tanrıçasının adı olup, Yunan kültüründeki karşılığı Aphrodite olmuştur.

Nabu, Nebo Sümer-Babil kökenli yazı ve bilgi tanrısının adı olup, Marduk’un oğludur.

Namataru Ölüler ülkesi tanrıçası Ereskigal’ın habercisinin adıdır.

Nammu Dünya ve cenneti yaratan Sümer deniz tanrıçasının adıdır.

Namtar Sümer kökenli salgın ve ölümcül hastalık getiren yeraltı tanrısının adıdır.

Namtillaku Marduk’un adlarından birisi olup, ‘yaşam tanrısı’ anlamına gelmektedir.

Nanaja Sümer ve Akad halklarının inanışında seks ve savaş tanrıçasının adıdır.

Nanna Sümer halkının inanışında Enlil ile Ninlil’in oğlu ve Ningal’ın kocası, İnanna, Utu ve İşkur’un babası olan ay tanrısının adıdır. Nannar adıyla bilinen tanrının kült şehri güney Mezopotamya’da (bugünkü Irak’ta) bulunan Ur olup, Akad karşılığı Sin’dir.

Nanşe Sümer şehri Nina’nın (Bugünkü Irak’ta Surghul şehri) kehanet ve rüya yorumlama ile özdeşleştirilen tanrıçasının adı olup, yaratıcı tanrı Enki’nin kızıdır.

Nebukhadrezzar Babil İmparatorluğu’nun kurucusu Nabopolassar’ın (MÖ 604-561) oğlu ve halefidir. Hammurabiden sonra en önemli Babil kralı olup eski dünyanın yedi harikasından birisi kabul edilen ‘Babil’in asma bahçelerini’ yaptırmıştır.

Nedu Akad halkının inanışında bir yer altı tanrısının adıdır.

Nergal Akad halkının inanışında karısı Ereşkigal ile birlikte ölüler dünyasını yöneten tanrının adı olup, insanlara salgın hastalık, yıkım ve savaş getirmektedir. Nergal’in kült merkezi Kuthu şehriydi.

Neti Sümer mitolojisinde yeraltı dünyasının kapı bekçisinin adıdır.

Nibiru  Babilde Jüpiter gezegenine verilen isim olup, tanrı Marduk ile ilişkilendirilmektedir.

Nidaba Sümer öğrenme tanrıçasının adıdır.

Nimuş Babil kaynaklarında Şurrupak kralı ve papazı Utnapiştim’in (Akad kaynaklarında sadece bilge bir vatandaştır) gemisinin sel tufanı sonrasında karaya oturduğu dağın adıdır.

Bkz. Nisir

Nin Sümerce ‘tanrıça’, ‘sahibe’, ‘hanım’ anlamına gelen bir kelime olup Ninkhursanga, Ningal, Ninsun gibi tanrıça isimlerinde ilk hece olarak kullanılmıştır.

Nin Agal Demircilik tanrısının adıdır.

Nin Gişzida, Gişzida, Gizzida Tanrılar kralı Anu’nun kapıcısı Belili’nin kocası ve Ninazu’nun oğlu olan bir tanrının adı olup, boynuzlu bir yılan formunda sembolize edilmekteydi. Kült şehri Lagaş ile Ur arasında yer alan Gişbanda idi.

Akad panteonunda Basmu olarak bilinen bir bereket tanrısı olup, başlangıçta insan başlı yılan olarak tasvir edilmiş, şifa ve büyü güçlerine sahip olduğuna inanılmıştır.

Nina Ea’nın kızı ve Nişabe’nin kız kardeşinin adı olup temiz su tanrıçasıdır.

Ninatta Asur ve Babil savaş ve bereket tanrıçası İştar’ın hizmetkârı olan müzik tanrıçasının adıdır. İştar’ın sevgilisi Tammuz için söyledği aşk şarkılarına eşlik etmektedir.

Ninazu Babil büyü ve sihir tanrısıdır.

Nindukugga Yer altı dünyasında yaşayan atalara ait iki tanrıdan birisinin adıdır (diğeri: Endukugga).

Ninedinna Ölümle ilişkili bir Babil tanrıçasının adıdır.

Ningal Sümer Ay tanrısı Nanna’nın karısı ve güneş tanrısı Utku’nun anası olan büyük kraliçenin adıdır. Fenike panteonundaki karşılığı Nikkal’dır.

Ningirsu Sümer ve Babil panteonunda yağmur, sulama ve bereket tanrısının adıdır. Aynı zamanda Girsu (Lagaş) kentinin aslan başlı kralı olarak tasvir edilen koruyucusu olup, Ninurta’nın eski formu olmalıdır.

Ninhursag, Ninhursanga, Ninkhursag Sümer halkının inanışında aynı zamanda ana tanrıça kabul edilen yeryüzü ve bereket tanrıçasının adıdır. Suriye Irak sınırında bulunan Tell Harriri (antik Mari) kentinde bu tanrıya adanmış bir tapınak bulunmuştur.

Nin’insina, Bau Sümer halkının inanışında aynı zamanda İsin kentinin yerel tanrıçası olan şifa tanrıçasının adıdır. Akad dilinde Gula ve Ninkarrak adlarıyla bilinmektedir.

Ninkarrak Babil ve Sümer şifa tanrıçasının adıdır.

Ninkasi Sümer halkının inanışında alkollü içeceklerin tanrıçası olup her gün diğer tanrılar için bira hazırlardı.

Ninki Sümer ve Babil tatlı su tanrısı Ea’nın karısının adıdır.

Ninlil Sümer ve Babil yeryüzü, cennet, hava ve tahıl tanrıçasının adı olup, kocası rüzgâr ve fırtına tanrısı Enlil’in eşi olduğundan ‘Rüzgâr Kraliçe’ adıyla da bilinir. Akad panteonunda karşılığı Belit’tir.

Ninmah, Ninmakh Sümer ve Akad haklarının inanışında bir ana tanrıçanın adı olup, ‘En büyük kraliçe’ adıyla da bilinir.

Ninşar Sümer doğum tanrıçasının adıdır.

Ninsun, Ninsuna, Nin-sun Sümer kralı Lugulbanda’ın karısı ve efsanevi Gılgamış’ın annesi olup, bilgeliğiyle öne plana çıkan önemsiz bir tanrıçadır. Kült merkezi Erekh (Uruk) kenti olan tanrıçanın adı ‘Vahşi ineğin tanrıçası’ anlamına gelmektedir.

Nintu Sümer rahim tanrıçası ve tanrıların annesi Belet-İli’nin görünümlerinden bir tanesidir.

Nintur Akad doğum tanrıçası olup, Sümer panteonundaki ana tanrıça Ninhursag’ın karşılığıdır.

Nirah Sümer halkının inanışında, Der şehrinin koruyucusu olan tanrı Sataran’ın habercisi kabul edilen yılan tanrının adıdır.

Nisaba Sümer tahıl, yazı ve bilgelik tanrıçasının adı olup, gök tanrı An’ın karısıdır.

Nisir Sümer kaynaklarında sel tufanının ardından Utnapiştim’in gemisinin karaya vurduğu dağın adıdır. Bkz. Nimuş

Nudimmud İlk okyanusu yaratan Babil tanrısının adıdır.

Nusku 1. Asur ışık, ateş ve medeniyet tanrısının adı olup, gök tanrı Sin’in oğlu ve tanrıların habercisidir.

2. Sümer ışık ve ateş tanrısının adı olup, rüzgâr ve fırtına tanrısı Enlil’in habercisidir.

Pabilsang, Pabilsag Sümer rüzgâr tanrısı Enlil’in oğlu ve Nininsina’nın kocasıdır. Babil yağmur, bereket ve savaş tanrısı Ninurta ile eşdeğerdir.

Pakku İştar’ın Gılgamış’a verdiği kutsal davulun adıdır.

Papsukkel, Papsukkal Cennette yaşayan Sümer tanrılarının baş vekilidir.

Pazuzu İnsanlara korku veren çölde yaşayan kanatlı bir iblis olup, akrep kuyruklu,

kartal kanatlı, aslan pençeli ve şekilsiz kafalı olarak tasvir edilmektedir. Hastalıkları iyileştirme gücüne sahip bir ateş cini olduğuna inanılmaktaydı.

Pinikir, Pinenkir Antik Elam halkının ana tanrıçasının adı olup, yeryüzü tanrısı Humban’ın eşidir.

Puzur-Amurri Sümer sel tufanı efsanesinde Şurrupak’ın bilge kralı ve papazı Utnapiştim’in gemisinin dümencisinin adıdır.

Raggimu Kehanet yeteneği olan Akad rahiplerine verilen isimdir.

Ramman Gılgamış destanında rüzgâr, şimşek ve fırtına tanrısının adıdır.

Reşef, Resef, Ramman, Resphu Sümer şehri Uruk’ta tapınılan fırtına tanrısının adı olup, Gılgamış destanında kuzeyin tanrısı olarak geçmektedir.

Rim-Sin Antik Babil’in merkezi şehirlerinden biri olan Uruk’un 32 km güneydoğusunda yer alan Larsa kralının adı olup, Euphrates (Fırat) nehrini elleriyle kazarak açan bir dev olduğuna inanılmaktaydı.

Rimmon Babil panteonunda fırtınaları yöneten bir tanrının adı olup, Eski Ahit’de Hadad adıyla geçmektedir.

Salbatanu Babil halkının inanışında Mars gezegeninin kişileştirilmiş formu olan tanrının adıdır.

Samukan Gılgamış Destanı’nda vücudu kıllarla kaplı bir çoban olup, ineklerin tanrısı olarak bahsi geçmektedir.

Samuqan Sığır sürülerinin koruyucu tanrısının adıdır.

Sara Umma kentinin tanrısının adıdır.

Sataran Sümer şehri Der’in koruyucu tanrısının adı olup, ilahi bir yargıç ve şifacıdır. Geç dönemde yılan tanrı Nirah Sataran’ın habercisi olacaktır.

Sedu Babil halkının inanışında insanlara yardım eden bir cinin adı olup, Asur döneminde Lamassu ile birlikte tapınakları koruyan kanatlı boğa figürleriyle tasvir edilmiştir.

Sennaçerib’in Prizması Asur kralı Sennaçerib’in (MÖ 705/704-681) altıgen taş prizmasının adı olup, üzerinde Akad dilinde çivi yazıları bulunmaktadır. Daniel David Luckenbil tarafından İngilizceye çevrilmiştir.

Sibzianna Orion kuyruklu yıldızı tanrısının adıdır.

Siduri, Siduri Sabatu Tanrısal şarap ve bira yapımcısının adı olup, Akdeniz kıyısında bir sahilde yaşamaktadır. Hurri dilinde ‘genç kız’ anlamına gelen kelime İştar’ın formlarından biri olmalıdır.

Silili Babil efsanelerinde tüm atların tanrısı olan ilahi bir kısrağın adıdır.

Sin Lekke Unini Gılgamış destanını yazıya döktüğü sanılan ozanın adıdır.

Sin, Sin-Nanna, Suen En önemli tapınağı Ur kentinde inşa edilen ayın kişileştirilmiş formu olup, Sümer panteonunda Enlil ile Ninlil’in oğlu kabul edilir.

Sirruş [Babil Mitolojisi] Kafası yılan, ön ayakları kedi, arka ayağı kuş pençesi formunda bir yaratığın adıdır.

Sulpa’e Jüpiter gezegeniyle özdeşleştirilen ve bazı savaşçı nitelikler yakıştırılan bereket tanrısının adıdır.

Şamaş Akad Güneş Tanrısı’nın adı olup (Sümer: Utu) Ay Tanrısı Sin’in (Sümer: Nanna) oğludur. Kış mevsimini ve fırtınaları uzaklaştırarak yeryüzünün yeşillenmesini, kötülüğü uzaklaştırarak adalet ve sevecenliği yeryüzüne getirmektedir.

Şedu Tıpkı Lamassu gibi Asur-Babil mitolojisinde tapınak ve sarayları koruyan insan başı taşıyan kanatlı bir boğanın adıdır.

Şiptum Akad efsanelerinde bahsi geçen bir çeşit büyünün adıdır.

Şullat Kötü hava ve fırtınaların ilahi habercisinin adıdır.

Şulpae Şölen ve şenliklerin koruyucusu olan Sümer tanrısının adıdır.

Şumaliya Babil devletinin iki koruyucu tanrısından birisidir (diğeri: Şukamona).

Şutu Sümer halkının inanışında Basra Körfezinden gelen güney rüzgârı tanrısının adı olup, hastalık getirdiğine inanılırdı.

Tammuz Akad halkının inanışında bitkilerin yeşillenmesinden sorumlu olan tanrının adı olup, Sümerce Damuzi adıyla bilinmektedir. Temmuz ayına adını vermiştir.

Tiamat Enuma Eliş’te başlangıç okyanusunun kişileştirilmiş formu olan dişi ejderhanın adıdır. Tatlı suların efendisi Apsu’nun karısı, Anşar ile Kişar’ın annesi, tuzlu suların efendisi olarak tanımlanmıştır.

Tuppi Shimati ‘Kader Tabletleri’ Tanrıların insanlara armağanı olarak değerlendirilen ve göğse takılan bir tılsımın adıdır.

Ubara-Tutu Uruk kentinin kuzeybatısında yer alan antik Şurrupak (bugünkü Fara) kentinin kralı ve Utnapiştim’in babasıdır.

Umunmutamkag Babil kökenli bir tanrının adı olup tanrılara sunulan armağanları temsil etmektedir.

Upurkupak Bir Elam tanrısının adıdır.

Urmahlullû Gövdesinin üst kısmı, el ve kolları insan alt kısmı ise aslan formunda olan melez bir yaratığın adıdır.

Ursanabi, Urshanabi, Sursunabi Gılgamış destanında adı geçen ölüler dünyasında akan ırmağın kayıkçısının adıdır.

Uruk Kral Gılgamış’ın hüküm sürdüğü etrafı surlarla çevrili Sümer başkentinin adıdır. Bugün güney Irak’ta ‘Warak’ adıyla bilinen mevkide yer almaktadır.

Usma Babil panteonundaki tatlı suların tanrısı Ea’nın ili yüzlü yardımcısının adıdır.

Usurtu Tanrılar tarafından sağlanan evrenin düzenini tanımlamak için kullanılan bir terimdir.

Utnapiştim, Utnapişti Gılgamış efsanesinde adı geçen Şurrupak kentinin bilge kralı ve rahibidir. Babil dilinde ‘hayat tecrübesi olan’ anlamına gelip Sümer Tufan efsanesindeki Zi-ud-sura ve Eski Ahitteki Nuh peygamberin karşılığıdır. İnsanların sayısı artıp gürültü yapmaya başlayıca Tanrılar insan neslini yok etmeyi planlamışlarsa da tanrı Ea, Utnapiştim’i gelecek felaket konusunda uyarmış ve bir gemi yapmasını tembihlemiştir. Altı gün altı gece süren tufandan sonra yedinci gün Utnapiştim’in gemisi Nisir Dağı’nın tepesine oturmuştur. Tanrılar, Utnapiştim ile karısına ölümsüzlük vererek Dilmun’a göndermişlerdir.

Uttu Sümer halkının inanışında dokumacılık ve giyimden sorumlu örümcek tanrıçanın adı olup, Enki ile Nindurra’nın kızıdır.

Utu Sümer halkının inanışında gök tanrı Enlil tarafından yaratılan bereket, adalet ve güneş tanrısının adı olup Babil tanrısı Şamaş’ın karşılığıdır.

Utukku Hastalıklarla ilişkilendirilen kötü huylu bir iblisin adıdır.

Ver, Mer Adad ile birlikte Sami halkının tapındığı iklim tanrılarından birisidir.

Ya-daganu Sami kökenli bir tarım tanrısı olup balık görünümündedir.

Yabamat Liimmim Anat’ın adlarından birisi olup ‘halkların anası’ anlamına gelmektedir.

Yam-Nahar Antik Sami mitolojisinde (Ugarit) yedi başlı bir ejderha olup aynı zamanda nehirleri, okyanusu ve kış mevisimi temsil eden su tanrısı ve Baal’ın en büyük düşmanıdır. Deniz altında bir sarayda yaşayan Yamnahar muhtemelen Levi-athian’ın önceli olmalıdır. Baal ile savaşmış ama yenilmiştir.

Yarih Nikkal’ın kocası olan bir Kenan ay tanrıçasının adıdır.

Yasib Keret’in oğlu olup, tanrıça Anat tarafından emzirilmiş, daha çocukken babasına başarısızlıkla sonuçlanan bir isyan başlatmıştır.

Yedi Akad halkının inanışında evrenin yedi efendisi olduğuna inanılmaktaydı. Bunlar:

1. Moul-ge (Cehennem)
2. Nin-gelal (Yeryüzü)
3. Nin-dar (Satürn)
4. Pakou (Merkür)
5. En-Zouna (Ay)
6. Tişkou (Venüs)
7. Kud (Güneş)

Babillilerin gökte bulunan yedi yıldızın çocuğu oldukları inanışının Ortadoğu üzerinden tüm eski dünyaya yayıldığı (yedi kat yer, yedi kat gök, dünyanın yedi günde yaratılışı) düşünülmektedir.

Yedi Bilge, Ummanu Gılgamış efsanesinin ilk tabletinde Uruk kentinin surlarını inşa eden, Erra ile Gılgamış destanlarını yazan ve Mezopotamya’nın en eski yedi şehrine medeniyeti taşıyan efsanevi kişilerin adıdır.

Yunus Balığı Ea veya Oannes’in hayvanıydı.

Zababa Akad kenti Kiş’in koruyucusu savaş tanrısının adı olup, aynı zamanda tanrıça İştar’ın kocasıdır. Erken Babil döneminde Ningirsu/Ninurta ile özdeş olup ‘Savaş Marduk’u’ adıyla da tanınmaktadır.

Zagmak İlkbahar gün dönmü zamanında Marduk onuruna düzenlenen bir festivalin adıdır.

Zahgurim Marduk’un adlarından birisi olup ‘dostlarına yardım eden’ anlamına gelmektedir.

Zahrim Marduk isimlerinden birisi olup ‘kötlüğün kırbacı’ anlamına gelmektedir.

Zakar, Dzaker Babil ve Sümer inanışlarında gece görülen rüyalara sebep olan rüya tanrısının adı olup tanrılardan mesaj taşımaktaydı.

Zappu Babil panteonunda, Taurus kuyruklu yıldızı tanrısının adıdır.

Zarpanitu, Zarpanit, Beltia Babil-Akad inanışında doğum tanrıçasının adı olup, bereket tanrısı Marduk’un eşidir.

Ziggurat MÖ 2200-500 tarihleri arasında Mezopotamya şehirlerinde tuğladan inşa edilen piramit formunda basamaklı tapınakların adı olup ünlü Babil kulesi de bir ziggurattır. Tapınağın basamaklı yan yüzeylerine küçük ağaçlar ve sarmaşıklar ekildiğinden Babil’in asma bahçelerinin adının da kaynağı olmalıdır.

Ziukinna Tanrıların lideri olmasına atfen Marduk’a verilen isimlerden birisidir.

Ziusudra, Ziudsuddu Yunanca metinlerde ‘Ksisuthros’, adıyla geçen Sümer Tufan öyküsünün kahramanlarından birisi olup adı ‘uzun günlerin yaşamı’ anlamına gelmektedir.

Zu, Anzu Sümer ve Akad efsanelerinde güney rüzgârının kişileştirilmiş formu olan aslan başlı fırtına kuşunun adıdır. Tanrıların yanından kader tabletlerini çalmışsa da Ningursu tarafından yenilgiye uğratılmıştır.

Zulum Marduk’un adlarından birisi olup, ‘kil kesen’ anlamına gelmektedir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009