Hint Mitolojisi Sözlüğü (N-Z)
Hint Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Hint tanrıları, Hindu destanları ve efsanelerini maddeleştirmeye çalıştım.
Nagakumara Yağmur ile şimşeği getirip, su ile ilişkilendirilen Caynacı Bhavanavasin tanrılardan birisinin adıdır.
Naga, Nagalar Bhogavati şehrinin altında Patala adı verilen sulak bölgelerde yaşayan yarı yılan yarı insan bir ırkın adı olup, nehir, pınar ve kuyuların koruyucusudurlar. Güney Hindistan’da yağmur ve bereket getirmeleri için bugün bile tapınılmaktadırlar. Kraliçeleri Ananta-Şeşa’nın 1.000 başı olduğuna ve bir gün Nagaların dünyayı ateşe vereceğine inanılmaktadır. Burma’da, Nagalar yarı insan yarı timsah olarak tasvir edilmektedir.
Nagini Kasyapa ile Kadru’nun yavrusu olan bir yılan kızın adıdır.
Naimişa Mahabharata’da bahsi geçen bir ormanın adı olup, Pradeş bölgesinde Gomati hehri havasında bulunmaktadır.
Nakşatras İndra’nın hizmetkârı olan yıldızların adıdır.
Nala, Nalaçakravarti Şatçakravarthin adı verilen 6 efsanevi imparatordan birisinin adıdır. Mahabharata’da anlatılan öyküsünde Nişadha kralı Nala, Vidarbha prensesi Damayanti ile evlenmişse de Tanrıların yolunu şaşırtması sonucu krallığı ile birlikte tüm servetini zar oyununda kaybetmiştir. Kendine saygısını da kaybeden Nala karısını bir ormanda terk ederek kaçmıştır. Kral Niturpa’nın arabacısı olan Nala karısının sadakat ve zekâsı sonucu zar oyununun inceliklerini de öğrenerek krallığını ve karısını tekrar elde etmiştir.
Namuci Asuralar’ın en büyüklerinden birisinin adıdır.
Nanda Puranalara göre Kutsal Gvallar adıyla bilinen bir çoban kabilesinin iyi kalpli lideri olup, Yasoda ile evlenmiştir. Krişna’nın babası Vasudeva oğlunu düşmanlarından korumak için çocukluğunda Nanda ile karısına emanet etmiştir.
Nandaka Vişnu’nun kılıcının adıdır.
Nandi, Nandin Tanrı Şiva’nın üzerine binip yolculuk yaptığı süt beyaz renkli boğanın adıdır.
Narada Brahma’nın oğlu olup, Hindu azizlerinin ulaşacakları en önemli mertebe olan brahmarşilerden birisidir.
Naraka Sıcak ve soğu pek çok kat-mandan oluşan ölü ruhların işkence gördüğü cehennemin adıdır.
Naranarayana Urvaşi’nin babası olan bir bilgenin adıdır.
Narasinha, Narasinga, Naraşimha Puranlar ve Upanişadlarda bahsedildiğine göre Vişnu’nun dördüncü vücut bulmuş formu olup yarı aslan yarı insan olarak tasvir edilmektedir. Rakşasa Hiranyakşa’nın ağabeyi Hiranyakaşipu kardeşini öldüren Vişnu’ya savaş açınca Vişna Narasimha şekline girerek düşmanıyla savaşmıştır.
Narasinhi Narasinha’nın saktilerinden, astamataralardan ve navasaktilerden birisi olan bir ana tanrıçanın adıdır.
Narayana Tanrı Vişnu’nun Sanksrit adı olmasına karşın, aynı zamanda Brahman ile özdeşleştirilmiştir. Şesanaga adı verilen başlangıç okyanus yılanın, vücudunda yatan ilahi varlığının da olup kimi kaynaklarda ilk insan olarak kayıtlıdır.
Nari-mariama Bir bereket tanrıçasının adıdır.
Nasuki İndra ile kavga edip lanetlenen Şiva yeryüzüne yağmur yağdıramayınca Nasuki adlı tanrısal yılanı ip gibi kullanarak ucuna dağları bağlayıp sallamak suretiyle denizi köpürterek yeryüzüne su sağlamak işinde kullanmıştır.
Nataraja Tanrı Şiva’nın isimlerinden birisi olup, Sanksritçe ‘dansın kralı’ anlamındadır.
Nidra Uyku tanrıçasının adı olup, bazı kaynaklarda Brahma’nın dişil formu olduğundan bahsedilir.
Nilakantha Şiva’nın takma isimlerinden birisi olup ‘Mavi Gırtlak’ anlamındadır.
Nirriti, Nirruti Yıkımın kişiselleştirilmiş formu olan Vedik kötülük tanrıçasının adıdır.
Nirrta Nirriti’nin erkek formu ve kocasıdır.
Odisi, Odissi, Orissi Doğu Hindistan’da Orissa devletinin tapınaklarında doğup gelişmiş geleneksel bir dansın adı olup, devadasisler (tapınakların dişi dansçıları) tarafından gerçekleştirilir.
Ok Aşk tanrısı Kama ve savaş tanrısı Karttikeya’nın sembolü oktur.
On Güney Hindistan’da Nigeri dağlarında yaşayan Toda halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, karısı Pinakur ile birlikte Toda halkını ve sığırları yaratmıştır.
Pabuji Rajastan manzum destanlarında bahsi geçen bir kahramanın adıdır.
Paluga Andaman adaları halkının inanışında şimşek ve rüzgâra hükmeden gök tanrının adıdır.
Pancaraksa Köyleri koruyan ve insanlara uzun ömür veren beş tanrıçanın ait olduğu bir grubun adıdır.
Pançantra Sankritçe ‘beş kitap’ anlamına gelip, çeşitli efsaneleri içeren bir kitabın adıdır.
Pandava Kral Pandu’nun soyundan gelenlere verilen isim olup, Sanksritçe ‘Pandu oğulları’ anlamına gelmektedir. Mahabharata’da iki Bharata ailesi olan iyi Pandavalar ile kötü Kauravaların savaşı anlatılmıştır. Hintlilerin geleneksel ahlak değerleri ve geleneklerini yücelten kahramanların hikâyesinin MÖ 10. yüzyılda yaşandığı sanılmaktadır.
Bu savaşta yer alan beş Pandava prensi şunlardır:
- Kunti’nin oğulları: Yudhişthira, Bhima, Arjuna
- Madras kralı’nın kız kardeşi Madri’nin oğulları: Nakula, Sahadeva
Pandu Vyasa ile Viçitravirya’nın oğlu, Dhritaraştra ile Vidura’nın kardeşi ve Mahabharata’da adı geçen beş Pandava prensinin babası olup, Sanskrit ‘Solgun olan’ anlamına gelmektedir. Lanetlenerek kısır bırakılan Pandu eşlerinin tanrılara yalvarması sonucu beş çocuk sahibi olmuştur.
Parasurama Vişnu’nun beden bulmuş on formundan (avatar) altıncısının adı olup, ‘Baltalı Rama’ anlamına gelmektedir.
Parjanya Yağmur ve bitkilerin yeşillenip büyümesinin tanrısının adı olup, Rig Veda’sında boğa formunda tasvir edilir.
Parsva Yirmi dört Tirthamkaras’ın sondan bir öncekinin adı olup, iblis Meghamalin’e karşı yedi yılan başlı kral Dharana tarafından korunmaktadır.
Parsavanatha [Caynacılık] MÖ 8. yüzyılda yaşadığı sanılan bir bilgenin adı olup, Vaynacı öğretinin kurucusu sayılmaktadır.
Parvati Yıkım tanrısı Şiva’nın karısının isimlerinden birisi olup, dağ tanrıçası görünümündedir.
Pişaşas Vedalarda adı geçen kötü ruhlu bir orman cininin adı olup, kadınların rüyalarına girerek onlarla cinsel ilişkiye girmektedir.
Pişauçis Erkeklerin rüyalarına girerek onlarla cinsel ilişkiye giren dişi iblislerin adıdır. Bkz. Succubus
Pitru-ganas Pitruloka’da yaşayan ölü ruhların adıdır.
Piva Su tanrısının adı olup, Aşkeyasa’nın görünümlerinden birisidir.
Pradyumna Krişna ile Rukmini’nin oğlunun adı olup, aşk tanrısı Kama’nın vücut bulmuş hali olduğuna inanılmaktadır.
Prajapati Brahma’nın aklından kök alan ilahi yaratıkların adları olup, Vedalarda pek çok tanrı için kullanılmıştır.
Preta, pali, peta Budist gelenekte aç hayaletlerin adı olup insan formunda, şiş göbekli küçük ağızlı olarak tasvir edilmektedirler.
Prisni Yeryüzü ve karanlık tanrıçasının adı olup, Rudra’nın karısı, Marut adı verilen küçük fırtına tanrılarının annesidir.
Prthivi, Prithivi Vedalarda bir yeryüzü tanrıçasının adı olarak geçmektedir.
Puçan Toplantı, meclis tanrısının adıdır.
Puranalar Eski efsaneleri içeren ve MÖ 2. yüzyılda şair Vyasa tarafından yazıldığı sanılan Sanksritçe metinlerinden oluşan otuz altı kitaplık bir koleksiyonun adıdır.
Puranalar Beş temel bölümden oluşmaktadır:
- Kainatın yaratılışı
- Kainatın yenilenmesi ve yok oluşu
- Tanrıların soy ağacı
- Manuların egemenliği
- Güneş ve Ay ırkı hikâyeleri
Pusari Veda döneminde güneş tanrı formlarından birisine verilen isimdir.
Puskara Nala efsanesinde, Nala’nın tahtı ve paralarını kumarda kazanan kardeşinin adıdır.
Puşan Sığır sürülerinin koruyucu tanrısı olup, güneşle ilişkilendirilmekte, yolculara kılavuzluk edip, ölülerin ruhlarını yönettiğine inanılmaktadır.
Putana Daityaların kralı Bali’nin kızı ve dişi bir iblisin adı olup, çocukların hastalanmasına ve düşüklere sebep vermektedir. Krişna’yı öldürmeye çalışmışsa da başaramayıp kahraman tarafından öldürülmüştür.
Radha Krişna’nın sevgilisi olan bir çoban kızın adıdır.
Rahu Sekiz siyah atın çektiği bir arabada gökyüzünde dolaşan ve güneş ve ayı yutmak için ağzını sonuna kadar açmış ay ve güneş tutulmasına sebep olan bir iblisin adı olup, genellikle gövdesi olmayan bir ejderha kafası formunda tasvir edilmektedir.
Rakşa, Rakşasa Tanrılara karşı savaşan ve geceleri ise kuş, köpek veya iskelet şekline girerek insanlara zarar veren kötü ruhlardan oluşan bir gruptur.
Raktavija Cinlerden oluşan ordunun komutanıdır.
Ram Genel olarak tüm tanrılar için kullanılan Hintçe bir terimdir.
Rama, Ramaçandra Tanrı Vişnu’nun yedinci avatarının adı olup, Ramayana manzum destanının kahramanıdır. Efsaneye göre Ayudha prensi Rama, üvey kardeşinin yalanlarına inanan babası kral Dasaratha tarafından ülkesinden kovulunca, karısı Sita ile birlikte bir ormanda yoksul bir hayat sürmeye başlamıştır. Şeytanlar kralı Ravana, Sita’yı kaçırınca peşinden giderek çetin mücadelelerden sonra karısını kurtarmış, ardından babasının tahtını elde etmiştir.
Rati Cinsel arzu tanrıçasının adı olup güneş tanrısı Dakşa ile aşk tanrıçası Kama’nın kızıdır.
Ratri Şafak tanrıçası Uşas’ın kız kardeşi olan gece tanrıçasının adıdır.
Ravana Seylan adasının efsanevi 10 başlı ve 20 kollu iblis kralının adı olup, Rama tarafından karısı Sita’yı kaçırdığı için öldürülmüştür.
Ravi Ayların koruyucusu olan Aditya adlı tanrılardan birisidir.
Remanta Cennetin doğusundaki çeyrek arazinin ve at tanrıların kralının adı olup, kırmızı bir at üzerinde kırmızı bir bayrak taşırken şahin ve akbabaların eşliğinde tasvir edilir.
Rhibus Zanaat, binicilik ve güneş tanrılarına verilen isimdir.
Ribhu İnsanlara dostça davranan hava cininin adıdır.
Rig Veda Dört kutsal Hint yazması olan Vedalardan en eskisi ve en önemlisinin adıdır (diğer üçü: Yacur, Sama, Atharva). Rig kelimesi Sanskrit ‘dua’ anlamına gelmekte olup, Rig-Vedalar 10 bölüme (mandala) ayrılmış, 1028 ilahiden (sukra) meydana gelmiştir.
İndra’ya (Rig-Veda’dan) |
| 1. Doğduğundan beri tanrıların ilki olan, tanrıları kudretiyle kuşatan; başarılarının büyüklüğü, atılganlığı altında dünyaları titreten: İşte o, ey insanlar, İndra’dır!
2. Kayar gibi olan toprakları yerlerine yerleştiren, öfkeli dağları tutup durduran, atmosferleri ölçerek uzaklarda göklere destek vuran: İşte o, ey insanlar, İndra’dır!. 3. Ejderhayı öldürerek yedi nehri akıttıran, inekleri Vala mağarasından dışarı çıkaran iki taşın arasında ateşi meydana getiren ve savaşlarda ganimetleri toplayan: İşte o, ey insanlar İndra’dır. 4. Her şeye ilk adımını attıran, Dasaların ırkını şaşkına çevirerek gizlenmek zorunda bırakan, kumarda ortaya sürülen bütün paraları kazanan bir kumarbaz gibi zenginliklerini cimriden alan: İşte o, ey insanlar İndra’dır!… 5. Zayıflara, imdadına koşulmasını isteyen mutsuz brahmana cesaret veren, değirmen taşının dönmesi için beygiri koşanlara ve güzel dudaklı tanrı ‘soma’nın suyunu sıkıp çıkaranlara yardım eden: İşte o, ey insanlar İndra’dır!… 6. Atların, ineklerin ve öküzlerin, insan topluluklarıyla arabaların emrinde bulunduğu, güneşle suların kılavuzu tan kızıllığını yaratan: İşte o, ey insanlar İndra’dır!… 7. İnsanların yenemediği, cenkçilerin yardıma çağırdıkları, her şeyin üstünden gelen ve kıpırdamayanı harekete getiren: İşte o, ey insanlar İndra’dır!… 8. Gökler de, yeryüzü de onun önünde eğilirler; somayı içtiği zaman, kollarında ve elinde yıldırımı tuttuğu zaman atılganlığı karşısında dağlar titrer: İşte o, ey insanlar İndra’dır!…
|
Risis Vedalarda adı geçen şafak vaktinden önce şarkı söyleyen kutsal şarkıcılardır.
Rişi Prajapatis ile ilişki halinde bulunan yedi efsanevi kâhinin adı olup, Sanksritçe ‘bilge’ anlamına gelmektedir.
Rituparna Nala’nın krallığını kumarda ele geçirip, kendine arabacı yapan Ayodha kralının adıdır.
Rohini Krişna’nın babası Vasudeva’nın ikinci karısının adıdır.
Rta Güneşin doğup batması, nehirlerin akması, ağaçların büyümesi canlıların doğması ve ölmesi gibi olaylardan oluşan evrensel düzen için kullanılan kelimedir.
Rudra, Nilakantha Vedalarda adı geçen kötü niyetli rüzgâr ve fırtına tanrısının adı olup, küçük rüzgâr tanrıları olan Marutların babasıdır. Sanksritçe ‘uluyan’ anlamına gelen Rudra, ölüm tanrısı olarak da kabul edilmektedir.
Rukmini Krişna’nın karısının adıdır.
Rupadhatu Budist inanışında Tarıların dört katlı ikametgâhına verilen isimdir.
Sadhyalar Büyük tanrılara yapılan ibadet ve ayinlere bekçilik eden önemsiz bir tanrıların adıdır.
Sahadeva Madri’nin ilk karısından olan ikiz oğullarından birisinin adıdır (diğeri: Nakul) Bkz. Pandavalar
Sajigor Hindukuş bölgesinde yaşayan Kalas halkının en önemli tanrısının adıdır.
Sakini Dişi iblislerin adıdır.
Sakuni, Şakuni Mahabharata destanında Gandhari’nin kardeşi, Duryodhana’nın amcası olarak bahsi geçen kötü yürekli bir kumarbazdır. Yeğeninin Pandava ailesinden kral Yudhisthira’nın tahtını hileli bir zar oyununda kazanmasını sağlamıştır. Sakuni, Kurukşetra savaşında yeğeninin yanında yer almış, Sahadeva şavaşında Pandavalardan birisi tarafından öldürülmüştür.
Sakuntala, Şakuntala İmparator Bhantala’nın annesi ve Paurav hanedanının kurucusu Duşyanta’ın karısı olup, oğlunun kahramanlıkları Mahabharata’da anlatılmaktadır.
Sakya Buda’nın babasının adıdır.
Sama Veda Dört Veda grubundan birisinin adı olup, Soma törenlerinde kullanılan ilahileri içermektedir.
Samantabadra, Kakrapani Adaletin kişileştirilmiş formunun adıdır.
Samskara İnsanın yaşamı boyunca şahit olduğu arınma törenlerinin adı olup, Sanskritçede ‘dini törenler’ anlamına gelmektedir.
Sani, Sanaisçara, Souri, Manda Güneş tanrısı Surya ile Çaya’nın oğlu olup sefalet ve sıkıntı verdiğine inanılan Satürn gezegeninin kişileştirilmiş formu olan bir tanrıdır.
Sarama Tanrı İndra’ın köpeğinin adı olup, Sanskritçedeki sri ‘koşmak’ kelimesiyle ilişkilidir.
Saranyu Güneş tanrısı Surya’nın karısı olup, şafak tanrıçası olarak kabul edilmektedir.
Sarasvati Bereket, refah yazı yazma, öğrenme ve konuşmanın koruyucusu olan bir nehir tanrıçasının adı olup Brahma’nın eşidir.
Sati Daksha’nın kızı ve Şiva’nın karısı olan bir tanrıçanın adı olup, Şiva Sati’nin babasına kötü davranınca kendini kutsal ateşe atıp yanmıştır.
Satyavan Satviri’nin yiğit ve yakışıklı kocasının adıdır.
Savitar, Savitr Vedalarda adı geçen bir güneş tanrısının adı olup, gökyüzünde altın bir araba ile seyahat etmektedir.
Savriti Güneş tanrısı Savitar’ın kızının adıdır.
Siddhalar, Siddhas 1. Sihirli güçlere (siddhi) sahip önemsiz tanrılar grubunun adıdır.
- [Caynacılık] Aydınlanma mertebesine ulaşmış, sihirli güçlerle donatılmış çilekeş rahiplerin adı olup genellikle düşük kastlara mensupturlar.
Simha Sanskritçede ‘aslan’ anlamına gelip Buda’nın lakaplarından birisidir.
Singbonga Doğu Hindistan’da Bihar ve Orissa devletlerinde yaşayan Munda halkının en önemli tanrısı olan yaratıcı güneş tanrının adıdır.
Siri Karnataka bölgesinde yaşayan Tulu halkının kuşaktan kuşağa aktardığı manzum bir destanın adıdır.
Sita Vişnu’nun yedinci avatarı olan Rama’nın annesi olup on başlı iblisler kralı Ravana tarafından kaçırılmıştır. Vedalarda bereket tanrıçası olarak geçmektedir.
Sitala Bengal halkının inanışında eşeğe binmiş çirkin bir kadın olarak tasvir edilen çiçek hastalığı tanrıçasının adıdır.
Skambha Brahma’nın erkeksi yarısı Puruşa için kullanılan bir isimdir.
Skanda Şiva’nın ilk oğlu olan savaş tanrısının adıdır.
Soma Vedik ayinlerde kullanılmak için meyvelerinden içeni sarhoş eden bir içecek yapılan bir bitki ve yapılan içeceğin adıdır. Ateş tanrısı Agni tapımı sırasında coşarak kendinden geçmek isteyen rahipler tarafından kullanılmaktaydı.
Sri, Şri Güzellik ve talih tanrıçası Lakshmi’nin isimlerinden birisidir.
Sruti Brahmancılığın kutsal kitaplarından birisinin adıdır.
Subahu Kumarda her şeyini kaybeden kocasının Damayanti’ye zor zamanında yardım eden bir kraliçenin adıdır.
Suddhodana Buda’nın babasının adı olup, Kstariya kabilesinin lideridir.
Sudharma Tanrı İndra’nın Svarga’da (cennet) bulunan sarayının adıdır.
Sudjaje [Slav Mitolojisi] İnsanoğlunun kaderine hükmeden dişi tanrıçaların adlarıdır.
Sudra Hindu kastlarının en alt tabakası olan işçi sınıfının adıdır.
Sugiata Buda’ya verdiği sütlü yemeklerle ermişliğin kapısını açtığına inanılan genç kızın adıdır.
Sugriva Ramayana destanında adı geçen bir maymun kralın adı olup, Rama’nın Sita’yı bulmasına yardım etmiştir.
Sukhavati Sanskrit ‘Kusursuz ülke’ anlamına gelen terim cennet anlamında kullanılmaktadır.
Sukra Daityaların papazı ve öğretmeninin adı olup, Venüs gezegeni tanrısıdır. Kaavya (Kavi’nin oğlu), Bhargava ve Daitya-guru adlarıyla da bilinir.
Sulikatta Tamarra nehrinin kişileştirilmiş formu olup, yeryüzündeki tüm nehirlere hükmettiğine inanılmaktadır.
Suparşa Caynacı sembo-lizmde varolmanın dört aşamasını (tanrıların dünyası, insanların dünyası, hayvanların dünyası, cehennem) temsil eden ve swastika ile sembolize edilen yedinci kurtuluş tanrısının (Tirthankara) adıdır.
Sura Vedalarda şarap tanrıçası olarak adı geçmektedir.
Svaha, Svadha Ateş tanrısı Agni’nin karısı olan önemsiz bir tanrıçanın adıdır.
Svarga Tanrı İndra’nın Meru dağında yer alan cennetinin adı olup başkenti Amaravati’dir.
Şakti, Şakti, Sakti Şiva’nın karısı olan büyük Tanrıça Devi’nin cömert ve yardımsever formunun Tantrik adıdır.
Şasti Çocukların koruyucu tanrıçasının adıdır.
Şastra [Hinduizm] Dini yasakları içeren kutsal kitapların adıdır.
Şatarupa Brahma’nın yarattığı ilk kadın olup, Manu’nun eşidir.
Şesanaga Başlangıç okyanusunda yüzen dev yılanın adı olup, aynı zamanda Naga adlı bin başlı yılan halkının kralıdır.
Şiva Trimurti adı verilen büyük tanrılar üçgenindeki tanrılardan birisinin adı olup (Diğerleri: Brahma, Vişnu) yıkım ve rejenerasyondan sorumludur. Parvati/Devi’nin eşi olup üç gözlü ve çok kollu tasvir edilir.
Tamarra Hindistan’da bir nehrin adı olup, Sulikatta adlı tanrı tarafından korunmaktadır.
Tamas [Hinduizm] Üç Guna’dan birisi olup karanlık, cehalet ve sessizliği temsil etmektedir.
Tapas [Hinduizm] Maddi dünyanın nimetlerinden uzak münzevi hayat yaşayan fakirlerin katlandığı sıkıtı ve acının adıdır.
< Sanskritçe ‘ateş’
Tapati Himalaya Dağlarının eteklerinde yaşayan güzel bir bakirenin adı olup güneş tanrısı Surya ile karısı gölge tanrıçası Çhaya’nın kızıdır.
Tara Brihaspati’nin karısı olan bir yıldız tanrıçasının adı olup, Sanskrit ‘kurtarıcı kadın’ anlamına gelmektedir.
Taraka Tüm dünyaya boyun eğdirmek isteyen güçlü bir iblisin adıdır.
Tavşan Şaşa adlı yaban tavşanının ayda yaşadığına inanılmaktadır.
Trisiras Brahman Tvashtri’nin oğlu olup üç başlı olarak tasvir edilir. İlk kafasıyla Vedaları okurken ikincisiyle yemek yer üçüncüsüyle ise etrafında neler olup bittiğini gözlemlemektedir.
Tvaştri, Tvaştar, Tvaştri Esnaf ve zanaatkârların tanrısının adıdır.
Ugrasena Krişna’nın Kansa’nın ölümünden sonra tekrar tahta geçirdiği Kansa’nın dedesinin adıdır.
Ugrasravas Mahabharata öykülerini ilk anlatan ozanın adıdır.
Uma Işık ve güzelliğin kişieştirilmiş formunun adıdır.
Upanişadlar Vedaların felsefî yorumlarını içeren ve büyük bölümü MS 6. yüzyıldan kalma yaklaşık 150 civarında eseren oluşan kutsal metinlerin adıdır.
< Sanskritçe upanişad ‘yakın oturmak’; (guru adı verilen öğretmene) upa ‘yakın’ + ni ‘aşağı’ + şad ‘oturmak’
Urvasi Aşk ve sevda tanrıçasının adıdır.
Uşas, Usas Şafak tanrısının adıdır.
Uşaş Şafak tanrıçasının adı olup, Gök Tanrı’nın (Diaus Pitar) kızı, Gece Tanrıçası Nakta’nın ve Asvinlerin kardeşidir.
Uşnişa Buda’nın saç topuzunun adı olup, Bodhisattavaların belirtilerinden (lakşana) birisidir.
Utpala Vişnu’nun karısı Laksmi’nin Sanskrit ‘Mavi Lotus Çiçeği’ anlamına gelen tacının adıdır.
Vaç, Vac Geç dönemde Srasvati ile ilişkilendirilen konuşma ve güzel söz söyleme yeteneği tanrıçasının adı olup Vedaların anasıdır.
< Sanskrit vac ‘kelime; dil’
Vahguru Sih inancında tek ver gerçek tanrının adı olup, Hinduizm ve İslam’ın etkisiyle geliştirilmiş olmalıdır.
Vaiseşika MS 1. Yüzyılda kurulan bir Brahman tarikatının adıdır.
Vaisampayana Bir Hintli keşişin adı olup Ugrasravas’ın öğretmenidir.
Vaisravana Dünyanın dört Budist koruyucusundan kuzeyde yer alanın adıdır.
Vaisya, Vaişya [Hinduizm] Tüccar ve çiftçilerden oluşan 3. Hindu kastının üyelerinin adıdır.
Vaişnavism Bkz. Gaudiya Vaişnavism
Vajra Sanksritçe ‘şimşek’ ve ‘elmas’ anlamlarına gelen kelime tanrılar kralı (Vedik) İndra’nın gönderdiği yıldırımlarla özdeşleştirildiğinden hem Budizm hem de Hinduizm’de önemli bir semboldür. Tibet dilinde eşanlamlı kelime ‘dorje’ olup, Tibetli lamaların dini ayinlerde sağ ellerinde taşıdıkları bir çeşit asadır. Kimi hikâyelerde çileci bir sofunun kemiklerinden yapıldığından bahsedilmekteyse de üç ayrı niteliği rivayet edilmektedir:
- Evrenin en sağlam maddesinden yapılmış olup yıkılmaz ve yok edilmez
- Amacına uygun olmayan bir işte kullanılamaz
- Gücü herzaman kendine geri döner.
Vajra, Budizm’in üç ana kolundan birisi olan Vajrayana’nın sembolüdür. Tantrik gelenekte ise Sunyata’nın sembolü olarak kabul görmektedir.
Vajrabhairava Manjuşri’nin görünümlerinden birisi olan, ölüm tanrısı Yama ile mücadele eden bir Budist tanrının adıdır.
Vajrapani Başlangıçta Gautama’nın koruyucusuyken sonradan Tanrı İndra’ya dönüştürülen yıldırım cininin adıdır.
Vajrayana Aydınlanmış kişilerin kusursuz davranacağına inanan bir Mahayana okulunun adıdır.
Vak Konuşmanın kişileştirilmiş formu olup, büyü sayesinde ortaya çıktığına inanılmaktadır.
Vamana Vedalarda adı geçen Vişnu’nun beşinci avatarın adı olup, cüce formundadır.
Vanadevatas Vedalarda adı geçen ağaç ruhlarının adıdır.
Varaha Tanrı Vişnu’nun yaban domuzu formundaki onuncu avatarının adıdır. Hiranyaksa adlı iblis yeryüzünü denizin dibine sürüklemek isteyince Vişnu iblise engel olmak için yabandomuzu olarak vücut bulmuştur.
Varuna Vedalarda bin gözlü gökyüzü tanrısı ve toprağın efendisi olan gece tanrısının adı olarak geçmektedir. Varuna, Makara adlı bir deniz yaratığının üzerine ata biner gibi binerek dolaşmakta, insanları yargılayıp sürekli gözlemlemekte, kötü olanları cezalandırmaktadır. Fars tanrısı Ahura Mazda’nın öncülü olmalıdır.
Vasishtha Rişilerden (şair) birisinin adı olup, Şiva’nın beyaz dilek boğası Nandi’nin boğanın tüm ihtiyaçlarını karşılayan sahibidir. Puranalarda Prajapatilerden birisi olarak geçmektedir
Vasudeva Vedalarda Krişna ile Balarama’nın babasının adı olarak geçmektedir.
Vasuki Nagaların kralının adı olup Sesha ile benzerdir.
Vasular Vedalarda İndra’nın sekiz hizmetkârının adı olarak geçmekteyken geç dönemde Vişnu’nun hizmetkârı olmuşlardır. İkisinin rolü İndra ve Agni’ye diğerleri toprak, rüzgâr, hava, güneş, ay, yıldızlar ve gökyüzü tanrılarına dönüştürülmüştür.
Vayu, Vatu Rüzgâr tanrısının adı olup, dev Puruşa ‘nın nefesinden doğduğuna inanılmaktadır.
Veda-Vyasa Tanrı Vişnu’nun beden bulmuş bir formunun adıdır.
Vedalar Hinduizm’in MÖ 1500-1200 yılları arasında Sanskrit dilinde yazılmış, dört kitaptan oluşan en eski kutsal metinlerinin adıdır. Bölümleri:
- Rig Veda: Dua metinleri
- Atharva Veda: Büyü metinleri
3. Sama Veda: Şarkı ve ilahiler
- Yacur Veda: Dini özdeyişler
İnsanoğlun en eski kutsal kitabı olan vedalar Hint Mitolojisi’nin en önemli efsanelerini içermektedir.
- Samhitalar
- Brahmanalar
- Aranyakalar
- Upanişadlar
< Sankritçe veda ‘bilgi’ < vid ‘bilmek’
Vedanta [Hinduizm] Hint felsefesinin altı Ortodoks sisteminden (darşan) birisinin adı olup, Sanskrit ‘Veda’nın sona ermesi’ anlamına gelmektedir.
Vedizm MÖ 1500 yılında Arilerin Hindistan’ı işgali sırasında dört kutsal kitaptan ve sayısız tanrıdan oluşan Veda öğretisi ülkeye yayılmıştır. Tanrıların en önemlisinin adı İndra olup diğer büyük tanrılardan bazıları şunlardır:
Mitra, Vişnu, Agni, Şiva, Varuna, Rudra
Videhamukti [Hinduizm] Son kurtuluş anlamında kullanılan bir terimdir.
Vidya [Hinduizm] Sanskrit ‘öğrenmek, bilim, bilgi’ anlamlarına gelen bir kelimedir.
Vidyadhara İndra’nın hizmetkârlarından birisi ve Veda’larda adı geçen sihirli bir ilacın adıdır.
Vinata Dakşa’nın kızı, Kadru’nun kız kardeşi, Kasyapa’nın eşi, Aruna ve Daruda’nın annesidir
Vira [Hinduizm] Kurtuluşa ulaşmak için hiç bir fedakarlıktan kaçınmayan kahramanlar için kullanılan bir terimdir.
Virabhadra Şiva’nın yarattığı bir canavarın adıdır.
Viraj Brahma’nın yarattığı bir başlangıç yaratığının adıdır.
Visuddha-Çakra [Hinduizm] Boyunda tiroid bezi civarında bulunan bir çakranın adıdır.
Visvakarma Demircilik ve zanaatkârlık tanrısıdır.
Vişnu Brahma ve Şiva ile birlikte Hint panteonun en önemli üç tanrısından birisi olup evrenin koruyucusudur.
Mahabharata’da pek çok adı geçmekte ve Vishnu Sahasranama (Vişnu’nun bin adı) terimiyle ifade edilmektedir.
Vitthakalai Ayyavazhi inanışında Tanrı Kali’nin heryanı altınlarla dekore edilmiş savaş arabasının adıdır.
Vivasvat, Vivasvan Tanrıların oturduğu şehirlerin mimarı olarak saygı gören güneş tanrısının adıdır.
Vritra Asura’lardan birisinin, muhtemelen en güçlüsünün adı olup, başı gökyüzüne değecek kadar büyük ejderha ya da yılan formunda tasvir edilmektedir. İndra’nın en büyük düşmanı olup yeryüzüne kuraklık getirmektedir.
Vyantara [Caynacılık] Dört tanrı grubundan birisinin adıdır (diğerleri: Vaimanika, Jyotişa, Bhavanavasi).
Vyasa Vaisampayana’nın öğretmenei olan keşişin adıdır.
Yadavalar Yadu’un torunları olduğuna inanılan Krişna’nın atalarının adıdır.
Yadhapati Varuna’nın adlarından birisi olup, deniz yaratıklarının efendisi olarak tasvir edilmektedir.
Yajna Ruçi ile Dakşina’nın oğlu olarak tasarlanan Vişnu’nun avatarlarından birisinin adıdır.
Yajneşa Vişnu’nun adlarından birisi olup ‘fedakarlığın efendisi’ anlamına gelmektedir.
Yajur Veda Vedalarda adı geçen dört tanrı grubundan birisinin adıdır.
Yak Bengal halkının inanışında hazinelerin koruyucusu olan bir hayaletin adıdır.
Yakşi Mura’nın kızı, Kubera’nın eşinin adıdır.
Yaku Seylan adasında ölü ataların ruhlarına verilen isimdir.
Yali Aslan ile fil karışımı efsanevi bir yaratığın adıdır.
Yalnavakia Upanişadların bazılarını yazan bir keşişin adıdır.
Yam Kutsal bir bitkinin adıdır.
Yama 1. Brahmanizm’de güneş tanrısı Vivasvan’ın oğlu, Ateş tanrıçası Dhumorna’nın kocası olan ölüm tanrısının adıdır. Efendisi olduğu, dört gözlü köpekler tarafından korunan ölüler diyarında ruhları yargılarken kendisine Çitragupta adlı bir katip de eşlik etmektedir.
- Hinduizm’de güney yarım kürenin koruyucusu olan ölüm tanrısının adı olup, Lokalapaslardan (Dünyanın Bekçileri) ve Adityalardan birisidir.
- Veda geleneğinde güneş tanrı Surya’nın oğlu olan ve ölümünden sonra ölüler diyarının yolunu bulan ilk insanın adıdır. Kız kardeşi Yami ile birlikte insan ırkının atası olmuşlardır.
Yamaduta Yama’nın hizmetkarlarından birisi olup, yeryüzünden öteki dünyaya giden yolu ölü ruhlara göstermekle yükümlüdür.
Yamapura Yama’nın krallığının başkentinin adı olup, bazı kaynaklarda Yamasadana olarak geçmektedir.
Yami Veda geleneğinde insanoğlunun annesinin adı olup güneş tanrısı Surya’nın kızıdır. İkiz kardeşi Yama ile birlikte insanoğlunun atası kabul edilirler.
Yasoda Nanda’nın karısının adı olup, yeni doğan çocukları öldüren Kansa’dan bebeklerini kurtarmak için çocuk Krişna ile değiştirmişlerdir.
Yaşodhara Dandapani’nin kızı, Buda’nın eşi ve Rahula’nın annesinina dıdır.
Yatu Köpek veya akbaba formundaki iblislerin adıdır.
Yayati Devayani’nin kocası, Devayani’den Yadu’nun, Sarmiştha’dan Anu, Puru ve Turvasu’nun babasıdır.
Yedi Bilgeler Efsanesi Üvey oğluna aşık olup karşılık bulamayınca kendisine tecavüz etmekle suçlayan bir kraliçenin kurbanı olarak babası tarafından ölüme mahkûm edilen prensi kurtaran yedi bilgenin öyküsünün anlatıldığı efsanenin adıdır.
Yek Şekil değiştiren, beyaz takkeli küçük ve tüylü bir yaratıkların adıdır. Boyutlarına karşın bir dağı kaldıracak kadar güçlüdürler ve insanları doğru yoldan çıkarmayı severler. Bir insan onların takkesini çalıp, kafasına takabilirse görünmezlik gücü kazmaktadır.
Yılan Naga adıyla kutsal bir hayvan olarak kabul edilmektedir.
Yogini 1. Sekiz dişil iblisten birisi olup Durga’nın hizmetkârıdır.
- [Hinduizm] Yoginin dişil formudur.
Yoni Hinduizm’de Şiva’nın eşi tanrıça Şakti’nin sembolü olan kadın cinsel organıdır.
Yudhisthira Pandu ike Kunti’nin oğullarından birisinin adı olup, Arjuna ile Bhima’nın kardeşidir. Mahabharata’da bilgeliği, Maya’ya yaptırdığı olağanüstü güzellikteki saray ve ülkesine kral oluşu anlatılmaktadır.
Yuga Hint kozmolojisinde insanoğlunun geçirdiği dört çağın adıdır. Bu çağlar (Bir tanrı yılı [T.Y] 8.640.000.000 X 365 yıla eşittir):
1) Krita-yuga 1 x [T.Y] sürmüştür
2) Treta-yuga 3.000 x [T.Y] sürmüştür
3) Dvapara-yuga 2.000 [T.Y] sürmüştür
4) Kali-yuga 1.000 [T.Y] sürmüştür
Her çağ bir öncekinden daha kısa olduğu gibi insanoğlunun fiziki ve ahlaki açıdan daha kötüye gitmesine sebep olmaktadır.
Yukşi Sevgililerini iktidarsızlaştıran seks düşkünü dişi bir iblisin adıdır.
Yuşita Buda’nın dünyaya gelmeden önce oturduğu gök tabakasının adıdır.
Zûn Zamin bölgesinde yer alan Zun dağında tapınağı bulunan bir tanrının adı olu, heykelinin gözleri yakuttan yapılmıştır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009