Via dei Fori Imperiali 41°53′31.45″N 12°29′21.34″E Roma kent merkezinde Piazza Venezia ile Kolezyum arasında uzanan bir yol olup, bu rota üzerinde Trajan Forumu, Augustus Forumu ve Nerva Forumu bulunmaktaydı.
Via dei Fori Imperiali nerede? Via dei Fori Imperiali harita
Geçmişte Via dei Monti ve Via dell’Impero olarak da anılan yol üzerinde 1990’larda
başlanan arkeolojik kazılar devam etmektedir. Via dei Fori Imperiali, Faşist diktatör Benito Mussolini tarafından 1924-1932 arasında inşa edilmiş olup, Mussolini yolun açılışını beraberinde I. Dünya Savaşı gazileri olduğu halde at sırtına yolu geçerek yapmıştır. Günümüzde her yıl 2 Haziran günü Modern İtalyan Cumhuriyeti’nin kuruluşu bu yolda düzenlenen gösterilerle kutlanmaktadır.
İmparatorluk Yolu’nun yapımı sırasında Sant’Adriano, San Lorenzo ai Monti ve Santa Maria degli Angeli kiliseleri, Mercedari ve Sant’Urbano ai Pantani manastırları, Villa Rivaldi, Casa Desideri, Casa Ciacci, Casa Cetorelli ve Casa De Rossi gibi evler tamamen Trajan, Augustus, Caesar ve Nerva forumları ise kısmen tahrip edilmiştir.
İmparatorluk Yolu Tarihi
Faşist lider Benito Mussolini 28 Ekim 1932 tarihinde atının üzerinde otururken vaziyette yeni inşa edilen Via dell’Impero’ya gülümseyerek baktıktan sonra ilk geçit törenine liderlik etmiştir. 4 şeritli bulvarın inşaası Il Duce Mussolini’nin Yeni ‘Üçüncü Roma’sı için parlak bir başarı olarak değerlendirilmektedir. İlk Roma MÖ 8-MS 3. Yüzyıllar arasında Antik Roma devletinin başkenti iken ikincisi MS 4-15. Yüzyıllar arasında varlığını sürdüren Konstantinopolis’ti. Mussolini’nin ‘Üçüncü Roma’sında yeni inşa edilen Via dell’Impero yolu, Kolezyum (Colosseum)[1], Piazza Venezia[2] ve Vittorio Emanuele II Anıtı‘nı[3] birleştirerek asırlar boyunca Roma’nın tüm parlak başarılarını tek bir yol üzerinde sergileme imkanını sunacaktı.
Yolun İnşa Süreci
11 ayda inşa edilen Büyük Bulvar, 10 Mart 1922’de Mussolini’nin Faşist partisinin iktidara gelişinin 10.
Yılına denk getirilmiş, 17.000 1. Dünya Savaşı gazisi ve Siyah Gömlekli Faşist Parti üyeleri gururla geçit töreninde yer almıştır. Yol yapımı sırasında İmparatorluk forumları tahrip edilmekle birlikte trajikomik bir şekilde 1944 yılında yolun adı “Via dei Fori Imperiali (İmparatorluk Forumları Yolu) olarak değiştirilmiştir. Yeni yol yapımı sırasında Julius Caesar[4], Augustus[5], Nerva[6], Vespasianus[7] ve Trajan[8] İmparatorluk Forumlarının %80’inden fazlası ortadan kaldırılmıştı. Bu süreçte, aynı zamanda beş Orta çağ kilisesi ve şehrin en yoğun nüfuslu bölümlerden 40.000 metrekarelik yerleşim ortadan kaldırılmıştır.
Tarihi Forumlar
Julius Caesar, Augustus, Trajan ve Nerva’nın heykelleri bulvarı günümüzde bile süslemeye devam
etmesine karşın, yol kazısı aceleyle yapıldığı için arkeologlar kazı sırasında ortaya çıkan bulguları etiketlemek ve kategorize etmek için yeterli zaman bulamamıştır. Çıkarılan arkeolojik bulgular Museo della Civilta Romana EUR (Roma Medeniyetleri Müzesi) bodrumuna sandıklar içine konulmuştur ki bu yüzden bunların çoğunun nereden çıkarıldığı bilinmemekteyse de bazı eserler nihayetinde Capitol Museum ve Museo Centrale Montemartini’de sergilenmiştir. Vespasianus’un heykeli ise bulunmamıştı, MS 70’de inşa edilen Barış Tapınağı’na rağmen Mussolini orada Vespasianus’un Forumu olduğunu bilmiyordu. Barış Tapınağı MS 69 Yudea isyanına karşı kazanılan zaferden elde edilen muhteşem zenginlik ile inşa edilmiştir.
Titus Kemeri’nin iç panelinde Yudea yağması betimlenmiş olup, inanışa göre Musa için yapılmış olan Altın Menorah da ele geçirilmişti. MS 4-15. Yüzyıllar arasında tarihi Fori Konstantin’den Büyük Alarik ve Vizigothlar’a dek pek çok kişi tarafından yağmalanmıştır. Yıllar boyunca harap olan eski Roma Forumu 15. ve 16. Yüzyıllarda Campo Vaccino (inek merası) olarak biliniyordu. 18. yüzyıl sanat tarihçisi Johann Joachim Winkelmann öncülüğünde klasik arkeolojiye duyulan ilgi ile 1802’de Napolyon’un Roma’yı işgali sonrasında antik kentin restorasyonu başlamış, bu süreç yeniden doğuş ile yatırılmaktadır. Napolyon bu dönemde Roma’nın hazinelerini Fransa’ya kaçırmışsa da -bunlar sonradan geri verilmiştir- Roma Forumu ve İmparatorluk forumu olarak bilinen yerlerin restorasyonuna başlanmıştır.
Mussolini İmparatorluk Forumunu tahrip ettiği için eleştirilebilirse de tarihi anıtların birçoğunu restore ettirmiştir. 1933’de İtalyan mimar Alfonso Bartoli gözetiminde Vesta Rahibeleri’nin tapınağı ve 1935’de Senato Evi (Curia) restore edilmiş 1939’da Capitoline Müzesi’nin arkası temizlenerek Tabularium ortaya çıkarılmıştır.
Opus Magnus
1935 yılında, İtalyan arkeolog ve mimar Italo Gismondi Mussolini’nin emriyle Opus Magnus’a başladı. Opus Magnus’un yapımı 35 yıl sürdü, ancak tamamlandığında, MS 4. yüzyıl Antik Roma kentinin 1: 250 ölçekli şaşırtıcı 3 boyutlu modeli olmuştur. Bu alçı model (‘Il Plastico’), halen inşa edildiği odada, EUR bölgesinde yer alan Museo della Civiltà Romana’dadır. Gismondi, modeli 1971’de tamamlamış, 3 yıl sonra ölmüştür. Gismondi’nin modeli, 18 metre yüksek x 13 metre genişliğindeki 2. yüzyıl Barış Tapınağı haritasının boyutuyla aynıdır. Antik Roma Forumu’nun ilginç bir başka rekreasyonu, Kuzey Kaliforniyalı bir itfaiyeci Robert Garbisch tarafından yapılmış minyatür bir modeli olup, 1973 ve 1982 yılları arasında inşa edilmiştir. Garbish’in şaşırtıcı modeli 1983 yılında Brandeis Üniversitesi’ne getirilmiş olup hala orada sergilenmektedir. Model, MS 179’da, imparator Marcus Aurelius döneminde 350 heykel ve 270 Roma vatandaşıyla tamamlanmış olan Forum’u göstermektedir.
Maxentius Bazilikası Haritaları
1934 yılında Mussolini, Roma’nın 760 – 1935 yıllarını ve sonrasındaki genişletmesini gösteren kendi mermer ve bronz haritalarını yarattı. Maxentius Bazilikası’nın dış duvarlarında ilk 4 harita hala yerinde durmaktadır. Bunlardan İlk harita, Roma’nın MÖ 8. yüzyıl’da doğuşunu, ikincisi Kartaca ile yapılan Pön Savaşlarından sonra MÖ 146’da
Roma’yı, üçüncüsü Roma’da Augustus döneminde MS 14’te Roma’yı, dördüncüsü 3. yüzyılda Trajan İmparatorluğu’nun yükseklişini, bugün eksik olan beşincisi ise 1935’te Mussolini’nin Etiyopya fethi ile gelecekte planladığı Türkiye ile Ortadoğu fetih hayallerini göstermekteydi. (Bkz. Roma’da Faşist Dönem İtalyan Mimarisi). Son harita 1943 ile savaşın sonu arasında bir tarihte EUR bölgesinde bir depoda 70 yıldan uzun süre bodruma kaldırılmıştır. Mussolini’nin ‘Üçüncü Roma’ hayali, 1943’te Alman kuvvetlerinin Roma’yı işgal edip işgal etmesiyle sona erdi. O dönemde Mussolini hem fiziksel hem de zihinsel olarak çok kötü durumdaydı ki iki yıl içinde İtalya’dan İsviçre’ye kaçmaya çalışırken öldürülecekti. 1945’te Müttefiklerin bombalamasıyla yıkılmış durumdaki şehir teslim alınmıştır.
Via dei Fori Imperiali’nin Trafiğe Kapatılması
Roma 2.700 yıllık tarihinde birçok kez tahrip edildiyse de her zaman hayata geri dönmüştür. Savaş sonrasında hem de sadece 8 yıl sonra, “Roma Tatili (1953)” ve “Çeşmede Üç Para” (1954) gibi Hollywood filmleri sayesinde, Roma bir kez daha dünyanın en romantik şehirlerinden biri haline gelmiş, turizm gelişmiştür. Via dei Fori Imperiali ise Paris’in Champs-Elysées’i, Londra’nın Regent Sokağı, Madrid’in Gran Via’sı veya Berli’in Kurfürstendamm’ı (Ku’Damm) ile aynı şekilde Avrupa’nın Büyük Bulvarlarından birisi olmuştur. 1960’larda tur otobüsleri, taksiler ve yoğun araç trafiği yüzünden egzoz dumanları bir zamanların beyaz mermer anıtlarını karartmaya başlamıştır. 2013 itibariyle Londralıların % 34’ü araç sahibiyken, Roma nüfusunun % 97’sinin bir arabası vardır ki Roma, Batı Avrupa’nın en kötü trafik sorunlarından birini yaşar olmuştur. Bu yüzden ABD’deki en saygın organ nakli uzmanlarından biri Ignazio Marino, aynı yıl Roma’nın 64. Belediye Başkanı olduğunda Ağustos 2013 itibariyle, Via dei Fori Imperiali’yi trafiğe kapatmıştır. Halkın ‘caddeyi, trafik akışı için alternatif bir plan yapmadan nasıl kapatabilirdi’ diye öfkeyle sorunca Belediye Başkanı Marino’nun cevabı, antik anıtları kurtarmak için Via dei Fori Imperiali’nin kapatılmasının gerekli olduğu, bunun atalara karşı bir görev olarak yerine getirilmesi gerektiğiydi.
Yeni Umut Metro C Hattı
80 yıl süren kamyon, otobüs ve araba trafiğinin kirliliği anıtları etkilemişti. Ayrıca Coliseum Metro B hattı, 1950’lerden bu yana büyük Amfitiyatro’nın temellerini sallayarak yıkıma katkıda bulunmuştu. Belediye Başkanı tüm Romalıları arabalarını evde bırakmaları, toplu taşıma araçlarını kullanmaları, sağlıklarını iyileştirmeleri ve yürüyüş yapmaları veya bisiklet kullanmaları konusunda teşvik etti. Via dei Fori Imperiali’nin yerine geçmesi ve 2020’de açılması planlanan yeni Metro C hattı Mayor Marino’nın umududur. Metro C açıldıktan sonra taksilerin ve belediye otobüslerinin hala yolu kullanıp kullanmayacağı net değildir. Kolezyum’daki Metro C İstasyonu da kazı sırasında keşfedilen tüm parçaların bir müzesini içermesi planlanmaktadır ki bu yüzden Yeni Metro’nun inşaatı uzun sürmektedir.
Notlar
[1] İtalya’nın başkenti Roma’da bulunan Flavianus Amfitiyatro olarak da bilinen Kolezyum bir arenadır. Usta bir komutan olan Vespasianus tarafından MS 72 yılında yapımına başlandı ve MS 80 yılında Titus döneminde tamamlandı. Daha sonraki değişiklikler Domitian hükümdarlığı zamanında yapılmıştır.
[2] Piazza Venezia, İtalya’nın başkenti Roma’da bulunan bir meydandır. Meydan, Roma’nın tarihi kent merkezinde Capitol Tepesi’nin eteklerinde Via dei Fori Imperiali ve Via del Corso’nun bulunduğu kavşakta yer almaktadır. Adını Palazzo Venezia’dan almaktadır.
[3] Roma’nın ünlü anıtlarından olan Vittorio Emanuele II Abidesi, şehrin hareketli meydanlarından Piazza Venezia’da (Venedik Meydanı) yer alır. Altare della Patria olarak da bilinmektedir.
[4] Julius Caesar veya Jül Sezar, Romalı askerî ve politik lider. Aynı zamanda iyi bir hatip ve güçlü bir yazar olan Sezar, dünya tarihinin en etkili insanlarından birisi olarak kabul edilir. Eylemleriyle Roma Cumhuriyeti’nin Roma İmparatorluğu’na dönüşmesinde kritik bir rol oynamıştır.
[5] Augustus, Gaius Octavius Thurinus olarak doğmuş ve MÖ 44 yılında evlatlık edinilmesinin ardından Gaius Julius Caesar Octavianus, adını almış olan, MÖ 27 – MS 14 yılları arasında hüküm sürmüş Roma İmparatorluğu’nun ilk İmparatoru.
[6] Marcus Cocceius Nerva. 96 – 98 arası Roma İmparatoru. Halefini, aile bağlarına göre değil kapasitesi ve potansiyeline göre seçen ilk Roma İmparatoru’dur. Bu uygulama Beş İyi İmparator’u diğerlerinden ayıran bir çizgi olmuştur.
[7] Imperator Caesar Vespasianus Augustus, Asıl adı Titus Flavius Vespasianus olan, 69 – 79 yılları arasında tahta çıkmış Roma İmparatoru. Vespasian, etkili ancak kısa ömürlü bir hanedan olan ve yerine geçen oğulları Titus ve Domitian’ında dahil olduğu Flavian Hanedanı’nın kurucusudur.
[8] Marcus Ulpius Nerva Traianus, daha ziyade Trajan adıyla bilinen Roma İmparatoru’dur. Roma İmparatorluğu’nun Beş İyi İmparatorundan ikincisidir. İmparatorluk onun döneminde en geniş sınırlarına ulaşmıştır.