Vlaherna Kilisesi veya Vlaherna Kilisesi, Ayvansaray semtinde yer alan Blaherna ayazmasısının üzerine imparatoriçe Aelia Pulheria’nın Meryem Ana adına (Παναγία η Βλαχερνίτισσα) yaptırdığı Pulheria’nın 453’de ölümünden sonra eşi Marcian’ın tamamlattığı kilisenin adıdır.
Blaherna Kilisesi ve ayazması nerede?
Vlaherna Kilisesi tarihi
İmparator I. Leo döneminde (457-474) kilisenin yanına Hagia Soros adlı iki ayrı yapı daha inşa edilmiştir. Söylenceye göre Leo’nun eşi imparatoriçe Verina 473’de Kudüs’ten getirildiği ve Meryem Ana’ya ait olduğu iddia edilen Maforion adlı elbiseyi bu kiliseye hediye etmiş ve çeşmenin bitişiğine bir kutsal banyo (Hagion Lousma) yaptırmıştır. Kilise 6. yüzyılın ilk çeyreğinde I. Justin ve I. Justinian (518-527) tarafından onarılıp genişletilmiş, III. Romanos döneminde (1028-1034) restore
edilmiştir. Kilisede 7. yüzyıla tarihlenen ve Blahernitissa adı verilen bir Meryem Ana ikonu yer almış ve doğal afetler ile düşman kuşatmalarına karşı (626’da Avar, 717’de Arap, 822’de General Tomas isyanı, 860 Slav ve 926’da Bulgar saldırıları) bir çeşit koruycu etkisi olduğuna inanılmıştır. Bizantionlu Dionisios’a göre Blahernai adı burada öldürülen Blakernes adındaki bir İskit liderinin adıyla ilişkiliydi. 423-444’e tarihlenen Notitia Urbis Constantinopolitae‘ye göre ketin 14. bölgesinde yer alan Blaherna’nın etrafı kendine özel bir duvarla çevrili olup, içinde bir kilise, bir saray, bir nimfeum, bir hamam, bir tiyatro, bir lusorium, bir ahşap köprü, on bir vici (sokak), 167 ev, iki büyük direkli cadde, beş özel hamam, bir genel ve bir özel fırın ile beş ekmek dağıtım yeri barındırmaktaydı.
Meryem Ana Blaherna kilise kompleksi 3 yapıdan oluşmaktadır: Meryem Ana (Teotokos) kilisesi, Hagia Soros şapeli ve Hagion Lousma hamamı. Bazilika formundaki kilise 96×36 m ölçülerinde olup, Prokopius’un De Edificiis adlı eserinde bildirildiğine göre Justinian yapıya bir kubbe eklemiştir. II. Justin ise yapıyı Yunan haçı formuna sokmak için iki kol eklemiştir. 1402’de kente gelen Kastilyalı elçi Ruy Gonzáles de Clavijo 3 koridorlu yapının sütunlarının yeşil yeşimtaşından sütunbaşlarının ise beyaz mermerden yapıldığını kaydetmiştir. 1069’da yanıp, 1070 yılında onarılan yapı yıkılınca yerine bugün mevcut olan kilise 1867 yılında inşa edilmiştir.
Yuvarlak formdaki Hagia Soros şapelinde Meryem Ana’nın kıyafeti saklanmakta olup, narteks, kürsü ve Leo ile eşinin hediye ettiği bir ikonu da barındırmaktaydı. Şapel 1434 yangınında yıkılmıştır.
Hagion Lousma hamamı soyunup-giyinme odası, kolymbos adı verilen havuz ve St. Photinos salonundan oluşmakta, kubbenin ortasında St. Photinos tasviri yer almaktaydı. İmparatorlar her yıl 15 Ağustos günü bu hamama gelerek 3 defa kutsal havuza girmekteydi. Günümüze Blaherna ayazması hariç bu kiliseden geriye bir şey ulaşmamıştır.
BLAHERNA AYAZMASI
Ayvansaray semtinde Mustafa Paşa Bostanı Sokağında yer alan ve MS 450-57 arasında İmparator Marcianos tarafından inşa edilen yapı Blaherna Sarayı’nın bir parçası olup, İstanbul’un en önemli 3 ayazmasından (Blaherna, Hodegetria, Balıklı) birisiydi.
KAYNAKÇA
Dirimtekin, Feridun (1953). “14. Mıntıka (Blachernae), Surlar, Saraylar ve Kiliseler”, Fatih ve İstanbul, İstanbul Fethi Derneği Dergisi, I, 2. s. 193-222
Eyice, Semavi(1994). Blahernai Kilisesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. İstanbul 2: 262-263
Koçu, R. E (1960). “Aya Vlaherna Kilisesi”, İstanbul Ansiklopedisi. III: 1553-1554