Atik Mustafa Paşa Camii, Hz. Cabir Camii

Günümüzde Atik Mustafa Paşa Camii ve Hz. Cabir Cami adlarıyla bilinen yapı, Ayvansaray semtindeki Çember Sokak’ta Blaherna Sarayı civarındaki Bakire Meryem Blaherna kilisesinden 100-150 m doğuda yer alan, 15 x 17.5 m ölçülerinde haç planlı bir Bizans kilisesi olup, II. Beyazıt döneminde sadrazamlık yapmasına karşın Yavuz Sultan Selim’in 1512’de idam ettirdiği Koca Mustafa Paşa tarafından camiye çevrilmiştir.

Atik Mustafa Paşa Camii, Hz. Cabir Camii nerede? Nasıl gidilir?

Tarihçe

Bununla birlikte 9. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen yapının Aya Petros ve Markos, Aya Kosmos ve

Damianos, Aya Elias kiliselerinden hangisi olduğu tartışmalıdır. Bizans kayıtlarından Balherna’da 458 yılında Aya Petros ve Markos adına inşa edilen bir kilise olduğu anlaşılmakta olup, yıkılan bu yapının yerine yapılan kilisenin bugünkü yapının öncülü olduğu sanılmaktadır. S. Eyice ise yapının 9. Yüzyılda imparator Theophilos’un kızı Thekla tarafından Blaherna sarayında inşa edilen Aya Thekla şapeli (Άγία Θέκλα τοῦ Παλατίου τῶν Βλαχερνών, olduğunu iddia etmiştir. Anna Komnena’ya göre bir savaştan dönerken selden kurtuluşunu o gün yortusu olan Aya Tekla’ya borçlu olduğuna inanan, İsaakios Komnenos (1057-1059) tarafından 1059’da tamir ettirildiğini kaydetmiştir. Thekla kilisesi daha önce isim benzerliğinden yola çıkılarak 1929’da yıkılan Toklu Dede Mescidi ile özdeşleştirişmişse de R. Janin (1953) bu iddiayı çürütmüştür. 19. Yüzyılda Patrik Konstantios, A. G. Paspatis ve D. Pulgher gibi müellifler ise yapının duvarlarındaki fresklere bakılarak Kosmos, Petros, Markos ve Damianos’a ithaf edildiğini iddia etmiştir. Son olarak ise T. F. Mathews ile E. J. W. Hawkins ise yapının Vita Basilii’de bahsi geçip, I. Basil tarafından inşa edildiği veya onarılan Aya Elias olduğunu iddia etmiştir. Sonuçta kilisenin narteksi ahşap bir dehliz ile değiştirilip, güneybatı köşesine bir minare eklenerek, pencereleri küçültülerek veya kapatılarak 16. Yüzyılın başlarında Mustafa Paşa tarafından camiye dönüştürülmüştür. Kubbesi muhtemelen 1509 depreminden sonra yenilenen yapı 1729’da yanmış, 1894 depreminde kısmen yıkılmışsa da her ikisinde de onarılmış son restorasyon ise 1922’de gerçekleşmiştir. Bununla birlikte 1930’larda yapılan düzenleme sırasında adını verdiği mahallenin surları dışında bırakılmıştır. 1957’de Amerikan Bizans Enstitüsü tarafından binanın güney cephesinde, badana tabakasının altında bulunan fresklerin, Ayios Kosmas, Hagios Damianos ve baş melek Mikhael’e ait oldukları tespit edilmiştir. Caminin güneydoğu köşesinde sahabelerden Cabir ibn Abdullah’ın mezarı bulunduğuna inanılmakta bu yüzden Hazreti Cabir Camii olarak da anılmaktadır.

KAYNAKÇA

Aran, B., “The nunnery of the Anargyres and the Atik Mustafa pasha mosque”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 26 (1977), s. 247-253.

Eyice, S., (1955). Istanbul. Petit guide à travers les monuments byzantins et turcs. İstanbu. s. 66

Eyice, Semavi (1993), “Atik Mustafa Paşa Camii”, Dünden bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Tarih Vakfı Yayınları 1: 407-408

Janin, Raymond (1953). La Géographie ecclésiastique de l’Empire byzantin. 3 cilt. Paris: Institut Français d’Etudes Byzantines. s. 148

Mango, C., (1986). Byzantine Architecture. Londra. s. 96-97

Mathews, T.F. – Hawkins, E.J.W., (1985). ‘Notes on the Atik Mustafa paşa camii in Istanbul and its frescoes’. Dumbarton Oaks Papers 39 s. 127-133.

Müller-Wiener, Wolfgang (1977). Bildlexikon Zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul Bis Zum Beginn D. 17 Jh (in German). Tübingen: Wasmut. s. 82-83

Van Millingen, Alexander (1912). Byzantine Churches of Constantinople. London: MacMillan & Co.

Vita Basilii  (1838). Theophanes Continuatus V. Συνεχισταί Θεοφάνους 5.82, Bekker, I. (ed.), Theophanes Continuatus. CSHB, Bonn. s. 32