Golem (Yahudi Mitolojisi)

GOLEM Yahudi Mitolojisinde büyünün hayat getirdiği, ruhu olmadığı halde hareket eden kilden yapılmış bir heykelin adı olup, Eski Ahit’te de (Mezmurlar 139: 16) geçmektedir.

Yahudi Mitolojisinde Golem

İbranice golem “şekillenmemiş öz” kelimesiyle ilişkili olmalıdır. Golem, başlangıçta cenin ya da kusurlu varlık anlamında kullanılmaktayken Ortaçağ Avrupasında Tanrının adının ya da kutsal bazı metinlerin yazılı olduğu kâğıtları içeren muskalar sayesinde canlandırılan heykel anlamına genişlemiş, Frankenstein gibi sonradan yaratılacak bilimkurgu kahramanlarına da örnek olmuştur. Golem yaratmak için öncelikle toprak veya kil gerekli olup, Yahudi mistizminde uzmanlaşmış bazı kabalistler bu işin yöntemlerini yazıya dökmüşlerdir. Golemin doğması için alnına İbranice gerçek anlamına gelen “emet” kelimesini yazmak gereklidir. Daha sonraları bu kelimeyi bir parşömen üzerine yazılarak golemin ağzına koyanlar da olmuştur. Golem yapması gereken işi sona erdirince onu bozmak gerekmektedir ki bunu yapmanın yolu alnındaki yazının ilk harfini silerek ortaya ölüm anlamına gelen met kelimesinin çıkmasını sağlamaktır.

Söylenceye göre Yeremya peygamber ile oğlu bir golem yaratmış ve alnına Tanrı (Yahwe) gerçektir anlamına gelen “Yhvh elohim emet” yazmıştır. Bununla birlikte golem elindeki bıçakla ilk harfi (aleph) silinince geriye “Tanrı ölüdür” ifadesi kalmış, peygamber üzüntüsünden haykırarak üstünü başını paralarken goleme bunu neden yaptığını sormuştur. Golem peygambere Tanrı seni kendi görümünde yarattı oysa sen şimdi onu taklit etmek istiyorsun cevabını vermiştir. Pişman olan Yeremya, goleme sorunu nasıl çözeceğini sorunca yaratık adama alfabeyi toprağa tersten yazmasını söylemiştir. Yeremya ile eşi Sira golemin dediğini yapınca yaratık gerçekten de yok olup,  toza dönüşmüştür.

Ortaçağ Avrupasında Golem

1580’de Prag’da haham Judah Loew Ben Bezalel’in (1525-1609) Yossele adını verdiği bir golem yaptığı çeşitli kaynaklarda bildirilmektedir. Loew, Yossele’yi karısı Perele’ye ev işlerinde yardım etmesi için görevlendirmişse de golem kendisine verilen işleri yaparken ne zaman duracağını bilememesi yüzünden sorun çıkarmış bunun üzerine Loew karısına bir daha ev işlerinde Yossele’yi kullanmamasını söylemiştir. Bir başka söylencede ise Valencialı filozof Solomon ibn Gabirol bir golem kız yaratmışsa da ülkenin Hıristiyan kralı olayı duymuş ve Solomon’u kara büyü ile uğraşmakla suçlayarak öldürülmesini emretmiştir. Bununla birlikte filozof yaratığın zararsız olup alnındaki yazıyı silince toza dönüştüğünü gösterince cezadan kurtulmuştur. Okültist Albertus Magnus’un bir golem yarattığı yarattığı ve öğrencisi Thomas Aquinas’ın ricasıyla yok ettiği de söylenmektedir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016