Axis Mundi, Evren ekseni, Dünya Sütunu, Dünya Ekseni, Columna cerului (Mitoloji)

Yazı: Özhan Öztürk

Axis Mundi, Avrupa ve Asya halklarının inanışında yeryüzünün merkezi veya cennetle dünya arasındaki bağlantı olup, Evren ekseni (cosmic axis) anlamına gelmekte Dünya sütunu (world pillar), Dünya ekseni (world axis) ve Columna cerului gibi adlarla bilinmektedir.

Dünyanın Merkezi Neresi?

Dünyanın merkezinin neresi olabileceği en ilkel kabilelerce bile tartışma konusu yapılmış ve çoğunlukla bilinen en yüksek dağ en uyguna dağ olmuştur. Sözgelimi Japonlar Fuji Yama dağı Çinliler Kun-Lun dağı, Yahudiler Zion dağı, Kuzey Amerikan yerlileri Sioxlar Dakota’da bulunan Kara Tepeler’in, Hindular Tibet’te yer alan Kailaş dağının dünyanın ekseni olduğuna inanmıştır.  Pek çok kadim kültür yüksek dağları tapınak inşa etmek için uygun yerler olarak görürken bazı kültürler ise dağlara benzeyen kutsal yapılar (Sümer ve Babil zigguratları, Mısır ve Orta Amerika kültürlerinin piramitleri) inşa etmiştir. Eski Yunanlılar ise dünyanın merkezi için Delphi tapınağını aday gösterirken dünya ağacının Olympos dağı olduğu gibi kompleks görüşleri ortaya atmışlardır. Dünyanın merkezi inancı tek tanrılı dinlerde de farklılık olup, Kenan ülkesinde yaşayanların dünyanın merkezi olarak Hermon dağını gösterirken, Yahudiler Sina dağı ve Harem-i Şerif’i (İbranice Har haBáyith), Hıristiyanlar Zeytin dağını, Müslümanlar ise Mekke olduğuna inanmışlardır.

Dünya Ağacı ile Axis Mundi Bağlantısı

Yine pek çok kültürde Dünya Ağacının (veya Evren ağacı) axis mundi üzerinde yer aldığına ve dallarının cennet (gökyüzü) köklerinin yeraltı (ölüler dünyası) gövdesinin ise yaşadığımız dünya da bulunup 3 âlemi birleştirdiğine inanılmaktaydı. Pasifik adaları halkları, Hindular ve Budistler banyan ağacının dünya ağacı olduğu iddiasındayken, Batı kültüründe Noel günü evde çam ağacı süsleyip etrafında toplanma geleneği Hıristiyanlık öncesi dünya ağacı inanışı ile ilgilidir. Bazı kültürlerde insan bedeni ile axis mundi ile paralellikler kurulmuş olup, Kabalacıların Sefirot ile Hindu ve Budistlerin Çakra sistemi insan bedenini dünya ile cennete arasında aracı olarak görme inanışı ile ilişkilidir.

Axis Mundi ile Caduceus İlişkisi

Axis Mundi, günümüzde tıp biliminin sembolü olan Caduceus (iki yılanın sarıldığı

değnek) sembolüyle de ilişkili olmalıdır. Bu sembolde değnek Dünya Ağacı/Axis, yılanlar ise ağacın koruyucusudur. Bunlar dışında Şamanların transa geçip bedenlerini axis mundi gibi kullanarak öbür dünyaya yolculuk etmesi ve oradan aldıkları şifa gücünü yeryüzüne getirmesi de bu kadim inanış ile alakalıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016

Mircea Eliade’ye göre Axis Mundi Kozmogoni, tüm inşalarda örnek alınan oluşumdur. İnşa edilen her yeni şehir, her yeni ev, dünyanın yaradılışını bir anlamda bir daha tekrarlar. Aslında her şehir ve her konut “evrenin merkezinde” bulunmaktadır diyen Mircea Eliade’ye göre  merkez simgecilik ve kozmolojik imalar 3 unsur etrafında toplanmaktadır: 1. Dünyanın merkezinde, yerle göğün birleştiği “kutsal dağ” bulunmaktadır. 2. Her tapınak ya da saray ve biraz daha geniş bakarsak her kutsal ev “kutsal dağla” özdeşleştirilir ve böylece “merkez” olur. 3. Axis mundi’nin geçtiği yerler olarak kutsal şehir ya da tapınak, gök, yer ve yeraltının birleştiği bir yer olarak görülür.