Beowulf destanı ve Anglosakson Mitolojisi Sözlüğü

Beowulf, Eski İngilizce yazılmış bir manzum kahramanlık destanı ve destana adını veren kahramanın adıdır. MS 6. yüzyılda geçtiği sanılan olaylar MS 700-750 yılları arasında derlenmişse de bugün elde bulunup Nowell Codex (Cotton Vitellius) adıyla bilinen 3182 satırlık el yazması MS 8-11. Yüzyıllar arasında yazılmış olmalıdır. Günümüzde British Museum’da korunan Nowell Codex 1731 yılında Sir Robert Cotton’un (1570-1631) bir yangından kurtarılan koleksiyonu arasında bulunmuş, ilk olarak 1815 yılında Danimarkalı yazar Grímur Jónsson Thorkelin tarafından yayınlanmıştır.

Beowulf destanı

Germen edebiyatının en eski destanı ve günümüze ulaşan 4 Anglosakson

elyazmasından birisi olan Beowulf, Angle lehçesiyle kimliği bilinmeyen bir şair tarafından yazılmış olup, destanın konusu İngiltere’de değil İskandinavya’dan İngiltere’ye göçen Germen kabilelerinin eski vatanları olan Geatland bölgesinde (Danimarka ve Güney İsveç) geçmektedir.  Beowulf’un kimliği bilinmeyen yazarının pagan atalarının kahramanlık geleneğini seven yeni Hıristiyanlardan birisi olduğu sanılmakta kimilerinde bir manastırda keşiş olduğu ileri sürülmektedir.

Destana adını veren Beowulf, olağanüstü güçlü, yardımsever, korkusuz ve kusursuz bir savaşçı

olarak tasvir edilmektedir. Beowulf, tehlikelerle dolu bir dünyada ölümün kaçınılmazlığını ağırbaşlılıkla kabul ederken adalet ve doğruluk çizgisinden ayrılmadan cesaretiyle anlamlı bir yaşam yaratmayı başarmış, değiştirilemez kaderi (Wyrd) soğukkanlılıkla kabul ederken, umutsuzluğa karşı mücadele edip, başkalarının iyiliği için kendini feda ederek kahraman sıfatını fazlasıyla hak etmiştir. Beowulf’da kabileye ve lidere bağlılık, intikam duygusu temalarının yanı sıra Hıristiyanlığın ve canavarlarla kapışma gibi halk masallarının da izlerine rastlanmaktadır. Bazı eleştirmenler Beowulf’un kendini kurban ederek ölümünü iyilik ve ışığı temsil eden kahramanca bir davranış olarak görerek bunu yazarın etkisinde kaldığı Hıristiyanlık öğretisine bağlamaya çalışmıştır. John Gardner 1971 yılında yayınladığı Grendel adlı yapıtında destanı canavarın bakış açısından yansıtmıştır.

Beowulf destanının konusu

Beowulf destanında kahraman Grendel, Grendel’in göldeki annesi ve ateş ejderhası

ile savaşmaktadır.

İlk bölümde Mızraklı Danların kralı Hrothgar’ın yaptırıp Heorot (Geyikli Şato) adını verdiği üçgen formundaki devasa şatosuna Grendel adlı bir canavar musallat olmuş, Grendel, Dan savaşçılarını topluca katledip yediği için şato büyük ölçüde boşalmıştır. Kabil ırkından geldiğine inanılan Grendel üzerinde atalarına özgü bir lanet olan ölüm işaretini taşımakta, annesiyle birlikte bir hayvan ininde yaşamaktaydı. Grendel, şatodan tün gün boyunca yayılan arp ve şarkı sesinden bunalınca gece yarısı Heorot’a girerek bal liköründen sarhoş olmuş 30 savaşçıyı parçalamış ve ziyafetine ininde devam edebilmek için ölülerin en lezzetli parçalarını omuzunda taşıdığı ejderha derisinden torbasına doldurarak inine geri dönmüştür. Hrothgar ve Danlar felaketin büyüklüğünü görmüş ve canavarın geri dönmemesi için putlara adaklar sunmak ya da Grendel’i ödüllendirmek gibi türlü yöntemler denemişlerse de canavarın iştahını kesmek ve ölümleri sonlandırmak mümkün olmamıştır. 12 yıl boyunca Heorot’a musallat olan bu iblisin yaptıkları ve bölgedeki Danların çaresizliği tüm Gaetland’a yayılmıştır. Söylenceyi duyan Güney İsveçli Fırtına Geatların 30 insan gücüne sahip olduğu söylenen prensi Beowulf 14 savaşçısıyla birlikte denizi geçerek kral Hrothgar’ın şatosuna gelmiş ve iblisi öldüreceğini söylemiştir. Beowulf, kendisini dostça karşılayan krala silah kullanmayan canavarın karşısına silahsız çıkacağını eğer ölürse demirci Wayland’ın yaptığı savaş gömleğini efendisi Hygelak’a göndermesini istemiştir. Beowulf’a dostça hitap eden kral savaşçıya yeniden hoş geldin diyerek onuruna bir ziyafet verilmesini emretmiştir.

İkinci bölümde şölen sırasında Kral Hrothgar’ın ayakucunda oturan Mızraklı Danların en ünlü savaşçısı Unferth’in kendisinin karşısına çıkmaktan korktuğu Grendel’i öldürmek için uzak diyarlardan gelen Beowulf’u kıskanıp yermeye çalıştığı konuşmayla başlamaktadır. Unferth, Beowulf’un Breca adlı arkadaşı tarafından bir yüzme yarışında yenildiği söylencesini anlatınca kahraman çocukluğunda geçen bu olayın doğrusunu aktarmıştır. Şölenden sonra uyumayan Beowulf canavarla silahsız kapışmak için soyunmuş ve Grendel’in gelmesini beklemiştir. Grendel, gece yarısı Heorot’a gelmiş ve kapının demir kilidini kırarak uyuyan savaşçılarla dolu salona girmeyi başarmıştır. Savaşçıları parçalayıp yemeye koyulan canavar Beowulf’un yanına gelip kahramanı tutunca Beowulf da Grendel’in kolunu acı gücüyle kavramayı başarmıştır. Grendel, kahramanın gücünü farkedince hayatında ilk defa korkup, kaçmaya çalıştıysa da başaramamış, Beowulf canavarın önce parmaklarını sonra ise kolunu koparmıştır. Grendel kolunu geride bırakıp inine kaçmayı başarmışsa da burada son nefesini vermiş, Beowulf ise Mızraklı Danların kralı Hrothgar’a verdiği sözü tuttuğunu göstermek için Grendel’in kolunu altın işlemeli çatının üzerine koymuştur. Hrothgar, Beowulf ve arkadaşlarına aralarında bir kılıç ve sancağın da bulunduğu değerli armağanlar ile wergild adı verilen altın ödülü verdikten sonra büyük bir ziyafet tertip etmiştir.

Üçüncü bölümde Grendel ile aynı mağarada yaşayan annesi öç almak için Heorot’a saldırmış, Beowulf’un şatoda olmamasından faydalanarak kralın danışmanı Aeschere’yi dişleriyle parçalayıp öldürdükten sonra adamın bedenini oğlunun çatıda sergilenen koluyla birlikte yanına alarak uzaklaşmıştır. Sabah olduğunda kral Hrothgar, Beowulf’a bataklıkta bulunan yaratığın mağarasını bulup öldürmesini istemiş karşılığında en değerli hazinelerini önermiştir. Beowulf, krala arkadaşı için üzülmek yerine intikamını almanın daha doğru bir davranış olduğunu söyledikten sonra zırhını kuşanarak canavarın inini aramaya koyulmuştur. Beowulf ve beraberindeki savaşçılar ormanın derinliklerinde Aeschere’nin koparılmış başını gördükten sonra denizde tuhaf deniz yılanları gördükleri noktada durmuşlardır. Grendel’i öldürmeyi başaran kahramana saygı duyan Unferth daha önce söylediklerinden utanırcasına Beowulf’a, kendi kılıcı Hrunting’i vermiş el dokuması zırhını giyen kahraman denize dalmadan önce Hrothgar’dan geri dönmemesi halinde adamlarına bakması ve kendisine verdiği hazineleri kralı Hygelac’a göndermesini rica etmiştir. Girdaplı suya dalan kahramanı suda yakalayan Grendel’in annesi onu silahına davranamadan içinde su olmayan mağarasına taşımıştır. Kahraman burada Hrunting’i kadının kafasına vurmayı başarmışsa da kadın silahtan etkilenmemiş, bunun üzerine iblisi çıplak elleriyle boğmayı deneyen kahraman kadının olağanüstü gücünü fark edince cesaretini kaybetmiştir. Hamle sırası gelen kadın elindeki hançerle Beowulf’tan oğlunun intikamını almayı denemişse de kahramanın zırhını delmeyi başaramamıştır. Beowulf bu sırada geçmişte devler tarafından işlenmiş eski ve çok büyük bir kılıç görerek eline almış ve kadının kafasını bedeninden ayırmayı başarmıştır. Suyun dışında bekleyen Danlar suyun kana bulandığını görünce Beowulf’un öldüğünü düşünmüş, 9 saat kadar bekledikten sonra geri dönmüşlerdir. Buna karşın liderlerini umutla bekleyen Geatlar bir süre sonra Grendel’in kesik başı ve dev kılıcın mücevherli kabzasını yanına alarak yüzeye çıkmayı başarmıştır.  Kralın yanına giden Beowulf kabzayı krala sunduktan sonra Heorot da artık huzur içinde yaşayabileceğini bildirmiştir. Kral genç savaşçıyı ülkesinde alıkoymak istese de söz verdiği 12 hazineyi verip ülkesine gitmesine razı olmuş, Gaethland’a vardığında ise kral Hyelac Beowulf’a geniş arazisiyle birlikte bir şato, bir prens tahtı ve altın bir kılıç hediye etmiştir.

Dördüncü bölümde Hygelac’ın ölümünden sonra Geatland kralı olup, 50 yıl boyunca ülkesini adalet ve bilgelikle yöneten yaşlı Beowulf’un ülkesine musallat olan bir ejderha ile mücadelesi anlatılmaktadır. Bir efsaneye göre tüm halkını kaybeden bir savaşçı kabilesinin tüm hazinesini bir höyüğe sakladıktan sonra ölümünden sonra bu hazineleri ele geçiren kişiyi lanetleyerek son nefesini vermiştir. Savaşçının ölümünden 700 yıl sonra bir ateş ejderhası höyüğü bularak kendi yuvası yapmış ve 300 yıl boyunca burada rahatsız edilmeden yaşamıştır. Bir gün efendisini öfkelendiren bir köle kırbaçlanma korkusuyla kaçarken bu hazineyi bulmuş ve ejderhayı uyandırmadan hazine içerisindeki bir altın kadehi alarak geri dönmüş, efendisi de kadehin hatırına köleyi affetmiştir. Canavar uyandığında hazinenin eksik olduğunu görünce tüm Geatland’ı cezalandırmaya karar vermiş ve akşam karanlığında ülkeye ölüm saçmıştır. Genç ve güçlü olmamasına karşın her zaman halkının koruyucusu olduğunu ifade eden Beowulf ülkesindeki soyluların karşı çıkmasına karşın ejderhayı öldürmeye karar vermiş, 12 yürekli savaşçısıyla birlikte iblisin yuvasına gitmiştir. Kahramanın kılıcı Naegling ejderhanın derisine işlememiş, kalkanı ise canavarın ateşinden erimiştir.  Kralın adamları Beowulf’un yenilmek üzere olduğunu görünce yardıma gitmek yerine canlarını kurtarmak için ormana doğru kaçmış içlerinden yalnızca yeğeni Wiglaf yardımına koşmuştur.

Yeğeninin kahramanlığından cesaret alan kral kılıcını ejderhanın başına saplamayı başarmışsa da Naegling kırılmış, bu sırada canavar da Beowulf’a dişlerini geçirmeyi başarmıştır.

Beşinci bölümde Beowulf’un ölümü ile ustalık ve cesaretini kanıtlayan Wiglaf Beowulf’un yerine kral olması anlatılmaktadır. Wiglaf, Beowulf’u ısıran canavarın göğsüne kılıcını saplamaya çalışırken, kan kaybeden kral son bir hamleyle keskin hançeriyle ejderhayı ortadan ikiye ayırmayı başarmışsa da bedeni canavarın ateş ve zehrine daha fazla dayanamamış, son zaferinin hemen ardından canavarla birlikte ölmüştür. Wiglaf ölümünden hemen önce krala ejderhanın sakladığı hazineyi göstermiş ve efendisinin son isteğine uygun bir şekilde Beowulf’a yakışan bir cenaze töreni ve Beowulf’un Höyüğü olarak adlandırılan bir mezar yeri hazırlatmıştır.

Anglosakson Mitolojisi Sözlüğü

Aeschere Hrothgar’ın danışmanının adı olup, Beowulf’un canavarın kolunu kopardığı gece Grendel tarafından kafası koparılarak öldürülmüştür.

Agrais Languines’in oğlu ve Amadis’in kuzeni olan bir iskoçya prensinin adı olup, 100 İrlanda şövalyesine karşı savaşan 100 Lisaurte şövalyesinden birisidir.

Alban Eski çağlarda yaşamış bir devin adıdır.

Aldroen Kardeşi Konstantinus’u ülkedeki  işgalcileri kovması için bir orduyla birlikte Britanya’ya gönderen Brittany kralının adıdır.

Amaranit Warwickli Guy tarafından öldürülen Etiyopyalı bir devin adıdır.

Aribadale Percival ile Condwiramur’un kızı, Kardiez ile Lohenergrain’in kardeşi olup, Repanse’den sonra Grail kabının koruyucusu olmuştur.

Arthgallo Kardeşi Elidure tarafından tahttan indirilen Britanya kralının adı olup, bazı kaynaklarda Yuvarlak Masa Şövalyesi ve Warwick dükü olarak geçmektedir.

Askefruer, Askefruel Dişbudak ağacı bakireleri anlamına gelen terim ağaçlarda yaşayan dişil ruhların adıdır.

Beav Bir bereket tanrısının adıdır.

Beiffror Danimarkalı Ogier’in atının adıdır.

Beowolf’un Zırhı Demirci Weyland tarafından işlenmiş efanevi zırhın adıdır.

Berrok Kutsal kabul edilen meşe ağacına verilen isimdir.

Breka Beowolf destanında Beowolf’un rakibi olan çocukluk arkadaşıdır. Kral Hrothgar’ın Grendel adlı canavarı öldürmek için gelen Beowolf onuruna verdiği bir şölen sırasında Mızraklı Danların kahramanı Unfert, kıskançlıkla Beowolf’un çocukken Breca’ya Danimarka’dan Geatland’a dek sürecek bir yüzme yarışına geçildiğini anlatarak kahramanı küçük düşürmeye çalışmıştır.

Curtana Danimarkalı Ogier’ın büyülü kılıcının adıdır.

< Latince curtus ‘kısa kesmek’

Eager Bir deniz tanrısının adı olup, İskandinav karşılığı Aegir’dir.

Eastre Bahar ve bereket tanrıçasının adıdır. İskandinav Freya ve Alman Ostara ile ilişkili olmalıdır.

Eostre Pınar, dere ve diğer su kaynaklarının koruyucu tanrısıdır.

Frige İskandinav tanrıçası Frigg’in karşılığı olup İngilizce Friday ‘Cuma’ gününe adını vermiştir.

Grendel, Grundel MS 8. yüzyıldan kalma İngilizcenin en eski kayıtlı şiiri olan ‘Beowulf’ta adı geçen yarı insan yarı canavar bir devin adıdır. Her gece Danimarka kralı King Hrothgar’ı rahatsız eden ve otuz adamını öldüren devle kral arasında uzun yıllar süren bir düşmanlık başlamışsa da Güney İsveç’te yaşayan Fırtına Geatların efsanevi savaşçısı Beowolf adlı kahraman tarafından öldürülmüştür.

Beowolf, I.Bölüm

… Korkunç yaratık Grendel, geceleyin puslu kırın karanlığında yaşar, gün boyunca kötü yüreğindeki nefretle bataklıkta dolaşırdı. Kabil ırkından gelen Grendel, ölüm habercisi atalarının ölüm işaretini, eski bir laneti taşıyordu. Kabil gibi Grendel’de mutlu bir yaşamdan yoksun bırakılmıştı. Grendel, annesi ve derinliğin canavarlarıyla birlikte bir hayvan ininde başıboş yaşamakla cezalandırılmıştı… Uğursuz ve açgözlü, azgın ve vahşi canavar otuz mızraklı Dan’ı çabucak ele geçirdi ve onları uykudayken acımasızca öldürdü. Kanlı dişleriyle onları parçaladı. Omzunda ejderha derisinden büyük bir torba asılıydı. Danların masum bedenlerini torbanın içine fırlattı. Sonra yağmasından şeytani bir haz ve sevinç duyup korkunç ziyafetiyle hızla inine gitti. Grendel, Heorot şatosunu şimdilik canlılara bırakmıştı. Ama geri dönecekti (Rosenberg, 422).

Hrungnir Thor tarafından, Thor’un efsanevi çekici Mjollnir ile vurularak öldürülen bir buz devinin adıdır.

Hrunting Beowulf’a Unferth tarafından verilen büyülü bir kılıcın adı olup Beowulf tarafından Grendel’in annesine karşı savaşırken kullanılmışsa da Beowulf yaratığın yaşadığı gölün dibine indiğinde kılıç gücünü kaybetmiştir.

Hu Bir meşe ağacı ya da güneş tanrısının adı olup, Galler’de Hu Gardarn adıyla bilinmektedir.

İng Denizden  Sakson halkını bulmak için çıkıp gelen sonra birdenbire kaybolan bir tanrının adıdır.

İngui Fréa İskandinav mitolojisindeki Freyr’in karşılığıdır.

İrminsul Eski Sakson dilinde ‘büyük sütun’ anlamına gelen terim yeryüzü ve cenneti birbirine bağlayan bir sütunu tanımlamakta ve meşe ağacıyla sembolize edilmekteydi.

Magog Gog ile birlikte Britanya’nın eski dev ırkından son kurtulan 2 kişiden birisidir.

Seaxnéat Sakson soyunun kurucu atasının adıdır.

Thor [İskandinav-Anglosakson Mitolojisi] Odin ile Jord’un oğlu, kızıl saçlı, sakallı şimşek, yağmur ve tarım tanrısının adı olup elinde bir çekiçle tasvir edilir. Bereket tanrıçası Sif’le evli olmasının yanı sıra Jarnsaxa (dev karısı) adlı bir metresi de vardır. İngilizce Thursday ‘Perşembe’ gününe adını vermiştir.

Tiv İskandinav mitolojisindeki Tyr’in karşılığı olup, İngilizce Tuesday (Salı) gününe adını vermiştir

Wayland, Wéland Bazı efsaneler göre elflerin efendisi olan demircilik tanrısının adıdır. 13. yüzyıl destanlarından Völundarkvida’da hakkında detaylı bilgi edinilen tanrı iki erkek kardeşi gibi bir kuğu prensesle evlenmiştir. Beowulf destanında da kahramanın zırhını yapan tanrı olarak adı geçmektedir:

“Yalnızca savaş gömleğimi efendim Hygelac’a gönder, çünkü şanlı demirci Wayland, onu kendi elleriyle yaptı.”

Woden Odin’in karşılığı olup, İngilizce Wednesday ‘Çarşamba’ adının da kaynağıdır.

Kaynak

Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınevi. Ankara, 2009