Mısır Mitolojisi Sözlüğü (C-İ)
Mısır Mitolojisi Sözlüğü adlı bu küçük alfabetik sözlükte Mısır Mitolojisi ve Eski mısır Dini konulu maddeleri kısaca formda sunmaya çalıştım
Cennet Osiris’in cenneti Aalu batıda Ra’nın yolu üzerinde yer almaktadır.
Crux Ansata Kulplu haç formunun adı olup Eski Mısır’da yaşam gücünün sembolüydü. Halka Mısır’da ‘doğumun’ sembolü olduğundan ilk Hıristiyanlar tarafından kutsal kabul edilmiştir.
< Latince crux ‘haç’ + ansata ‘kulplu’
Ded Osiris’in sembolü olup tılsım olarak taşıyanların cenneti garantileyeceğine inanılmaktaydı.
Dedi 4. hanedanın (MÖ 2575- 2465) ikinci kralı Khufu döneminde yaşamış bir kâhin ve falcının adıdır. Bir kazı ortadan ikiye ayırdıktan sonra yapıştırarak tekrar canlandırabilecek denli yetenekli bir büyücü olduğu bilinmektedir.
Dedun, Dedven Nübye (Güneydoğu Mısır) kökenli refah ve tütsü tanrısının adıdır. Çoğunlukla insan, nadiren ise aslan olarak tasvir edilir.
Dekanlar Hayvan başlı 36 savaş tanrısının adı olup zamanla insanları günaha davet eden iblislere dönüştürülmüşlerdir.
Djebauti, Zebauti Yerel bir tanrının adıdır
Dodonu Nübye bölgesinde Nil nehri taşkınlarına sebep olduğuna inanılan bir tanrının adıdır.
Dua Makyaj malzemelerinin, süslenme/temizlenme eşyalarının tanrısıdır.
Duamutef, Tuamutef Horus’un oğullarından birisi ve doğunun koruyucusu olan bir tanrıdır. Çakal başlı mumyalanmış bir adam olarak tasvir edilir.
Duat Öteki dünyanın isimlerinden birisi olup, Tuat, Akert, Amenthes ve Neter-khertet olarak bilinmekte Nil nehrinin batısında konumlandığına inanılmaktaydı.
Ebu Simbel II. Ramses tarafından 13. yüzyılda yaptırılan ve 1813 yılında keşfedilen iki kaya tapınağına sahip arkeolojik bölgenin adı olup bugünkü Mısır-Sudan sınırında yer almaktadır. Assuan barajının inşası sırasında zarar görmemesi için büyük tapınak nehir yatağındaki orijinal mevkiinden 60 m yukarı taşınmıştır.
Ennead Atum, Shu, Tef-nut, Geb, Nut, Osiris, Isis, Seth ve Nephthys adlı dokuz tanrıdan oluşan bir tanrı grubunun adıdır.
Erika Osiris’in bedeni etrafında yetiştiğine inanılan kutsal bir ağacın adıdır.
Firavun Başlangıçta sadece saray anlamına gelen terim Yeni Krallık döneminde (MÖ 1570) ‘kral’ anlamını da kazanmış olup firavunların tanrısal niteliğe sahip olduğuna inanılmaktaydı.
Geb Yeryüzü tanrısı Seb’in formlarından birisi olup kült merkezi Heliopolistir.
Gölgeler Bedenlerine tekrar geri dönen ruhların kılıfları olduklarına inanılmaktaydı.
Ha Batıda yer alan çöl bölgesinin (Büyük Sahra) kişileştirilmiş formu olan bir tanrının adıdır.
Hah Gök tanrının adı olup sonsuzluğun sembolüdür. Hiyerogliflerde Hah aynı zamanda 1 milyon rakamını ifade etmektedir.
Haiu Sonsuza dek ayı kovalayacak olan bir yılanın adıdır.
Hapi, Hapy, Hepr Nil nehrinin kişileştirilmiş formunun adıdır. Nil üzerindeki şelalelerin arkasında bulunan mağaralarda maiyetindeki timsah tanrı ve kurbağa tanrıçalarla birlikte yaşadığına inanılırdı.
Hapi Horus’un dört oğlundan birisinin adı olup mumyalanmış ölülerin ciğerlerinin saklandığı kavanozların koruyucusudur.
Har-Em-Akhet, Her-Akhety, Harmakhis Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisidir ve ‘ufuk çizgisindeki Horus’ anlamına gelmektedir.
Yunanca’ya Harmakhis formunda geçmiştir.
Har-mau, Harsomtus Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup ‘Tek Horus’ anlamına gelmektedir.
Har-nedj-itef, Harendotes Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup, yeraltındaki babası Osiris’in koruyucusu olmasını ifade etmektedir (babasının kurtarıcısı Horus). Yunancaya Harendotes formunda geçmiştir.
Har-pa-khered, Harpokkates Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi (Çocuk Horus, (Har-pa-Khurti) olup parmağını emen, lotus pozisyonunda oturan küçük bir çocuk olarak tasvir edilir. Yunan kültürüne Harpokrates adıyla geçmiş, Eski Yunan’da sessizlik ve sır saklama tanrısı olarak saygı görmüştür.
Har-sa-iset, Harsiesis Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup annesi olan İsis tarafından tehlikelere karşı korunan bir çocuk olarak tasvir edilir.
Har-ver, Haroeris Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup, yaşlanmış babası Osiris’in ve annesi İsis’in intikamını Seth’ten alacak olmasını ifade etmektedir.
Harakhti, Harakhte Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup ‘Ufuk Horus’ anlamına gelmekte ve sabah güneşini tanımlamak için kullanılmaktadır. Şahin formunda tasvir edilen bu form Heliopolis kentinde tanrı Ra ile birleştirildiğinden Ra-Horakhti olarak adlandırılmaktaydı.
Harmakhis Tanrı Re’nin görünümlerinden birisi olduğu sanılan Sfenksler için kullanılan bir terimdir.
Harmerti Güneş tanrısı Horus’un adlarından birisi olup ve iki gözünün güneş ve ayı simgeleyen şahin formunda tasvir edilir. Aynı zamanda karanlıkta yaşayan korkunç canavarı Apep’i dizginleyen bir kahraman olarak da tapınılmaktadır.
Harpre Menthu ile Rattavy’nin oğlu olan bir tanrının adı olup, firavunu korumakla görevlidir.
Harver Horus’un görünümlerinden birisi olup, Hathor’un oğludur.
Hathor, Hwt-Hert, Het-Heru, Het-hert Doğum, bereket, aşk, evlilik ve müzik ile ilişkilendirilen Yaşlı Horus’un karısı, Genç Horus’un annesi olduğuna inanılan bir tanrıçanın adıdır. Hathor, özellikle Hanedan dönemi öncesinde oldukça popüler olmuştur.
Hati Ab’dan ayrılmış sembolik kalbin adı olup, ölümden sonra yargılanacağına inanılmaktadır.
Hatmehit, Hatmehyt Balık tanrıçasının adı olup Nil nehri havzasında özellikle Mendes’te tapınılmaktadır.
Hauhet, Hehet Ölçülemez sonsuzluğun kurbağa formundaki tanrıçasının adıdır.
He Zur Thoth’un görünümlerinden birisi olan bir babun maymunu tanrının adıdır.
Hedetet Akrep tanrıçanın adıdır.
Heh, Huh Hermopolis kentinin tanrılarından birisi olup dişil karşılığı Hauhet ile birlikte sonsuzluğu temsil etmektedir.
Heket, Heka Aynı zamanda ölülerin muhafızı olan doğum tanrıçasının adıdır. Hayat ve bereketin sembolü olarak kurbağa kafalı bir kadın olarak tasvir edilir.
Heliopolis Aşağı Mısır’da bulunan ve güneş tanrısı Re’ye tapınılan en önemli şehirlerden birisinin adıdır.
Hemen Horus’un görünümlerinden birisi olan bir şahin tanrının adıdır.
Hemsut, Hemuset Kader tanrıçasının adıdır.
Heneb Bir şarap tanrısının adıdır.
Herişaf Herakleopolis kentinin (bugünkü Ehnas) koç başlı tanrısının adı olup Osiris ve Re ile ilişkilidir. Yunanlar onu Herakles ile eşdeğer tutmuştur.
Hermanubis, Hermanubis Yunan tanrısı Hermes ile Mısır tanrısı Anubis’in birleştirilmesiyle oluşturulmuş bir tanrıdır.
Heron Bir tanrı adıdır.
Hesat İnek tanrıçanın adı olup, Eski Mısırlılar süte ‘Hesat’ın birası’ adını vermekteydi.
Hetpet Mutluluğun kişileştirilmiş formu olan bir tanrıçanın adıdır.
Hetepet Yerel bir tanrının adıdır.
Hez-Ur Babun (Habeş Maymunu) tanrısının adıdır.
Hierakosphinks Şahin başlı ve aslan gövdeli bir sfenks türünün adıdır.
Hike, Heka Tanrılarla özdeşleştirilen doğaüstü güçlerin kişileştirilmiş haline verilen isimdir. Yaratıcı güneş tanrısı Atum’un en büyük oğludur.
Hor-Hekenu Güneş tanrısı Horus’un bir varyasyonudur.
Horus Şahin ya da şahin başlı insan formunda tasvir edilen güneş tanrısının adıdır.
Horus’un Gözü Wedjat olarak adlandırılan Horus’un sol gözü, Ay’ın tanrısallığını sembolize etmektedir. Güneş’in tanrısallığının sembolü olan Udjat’ın, yani sağ gözün tamamlayıcısıdır. Wedjat, bilgeliğe ulaşmayı ve onu korumayı temsil eden bir tılsımdır. Osiris’in yeniden doğuş evresinde oğlu Horus Wedjat’ı babasının yutmasını sağlar, Osiris bu sayede görme, yürüme ve konuşma yeteneklerini yeniden kazanır.
Horus’un Oğulları Horus’un ölülerin yeraltı dünyasına yaptığı yolculuğuna eşlik eden dört oğlu bulunmaktadır. Dört ana yönü temsil eden bu tanrıların isimleri:
- İmset (insan)
- Hapi (Habeş maymunu)
- Duamutef (çakal)
- Kebeçsenef (şahin)
Hu Heliopolis kentinin dünyayı yaratan güneş tanrısının adıdır. Hu ve Sia tanrı Ra’nın penisinden damlayan bir damla kandan oluşmuştur.
Huh Yukarı Mısır bölgesinde yer alan Hermopolis kentinin sekiz tanrısından (Ogdoad) birisinin adı olup dişil Hauhet ile birlikte sonsuz uzayın kişileştirilmiş formlarıdır. Kurbağa ya da kurbağa başlı bir insan olarak tasvir edilir.
Ilıca Şifa veren sular üzerinde kurulmuş bir çeşit hamam olup, Eski Mısır’dan itibaren kullanıldığı, Eski Yunan’da kutsal sayılıp Sağlık Tanrısı’nın ihsanı olarak değerlendirildiği düşünülmektedir.
İahu Horus, Set ve bazen de İsis’e güvercin görünümlerine atfen verilen bir isimdir.
İalu Çayırlığı Ölüler Kitabı’nda bahsi geçen ve ölülerin gittiğine inanılan olağanüstü güzellikteki güneş ülkesinin adıdır.
İhi Hathor’un oğlunun adı olup köpek şeklinde tasvir edilir ve Nekropolis kentinin tanrısıdır.
İhu, Ehi İsis’e tapınma törenlerinde kullanılan pirinç çıngırağın tanrısının adıdır.
İkh İnsana hayat veren tanrısal gücün adıdır.
İmhotep, İmhetep Firavun Djoser’in (MÖ 2630-2611) baş yardımcısı bilgin, astronom, mimardır. Sakkara’da yer alan ilk basamaklı piramidi inşa etmiş olup, Mısır halkı tarafından MÖ 6. yüzyılda tanrılaştırılmıştır. Yunanlar tarafından şifa tanrısı Asklepius’la eşleştirilmiştir.
İmiut Yeraltı dünyasının koruyucu ruhunun adıdır.
İmset, Amset, Mesti, Mesta Mumyalanmış kişinin karaciğerininin saklandığı mumyalama kutularının koruyucu tanrısının adıdır.
İnmutef Cenneti taşıyan bir tanrının adıdır.
İpet Doğum tanrıçası olup, su aygırı formunda tasvir edilmektedir. Luksor şehrinin tanrıçası ile karıştırılıp bir çeşit ana tanrıça olmuştur.
İsdes Ölüler hakkında hüküm verenlerden birisi olup ‘Batı’nın Efendisi’ olarak da bilinir.
İsis, Aset Bereket tanrıçasının adı olup, Geb’in kızı Osiris’in eşi ve kız kardeşidir. Muhtemelen tahtın kişileştirilmiş formu olup firavunun gücünün de kaynağıdır.
Eski Yunan mitolojisinde Demeter ile özdeşleştirilmiştir.
İusas Heliopolis’te büyük saygı duyulan bir tanrıçanın adı olup, Atum veya Ra’nın karısıdır.
İusau Atum’un biseksüel bir tanrı olarak tasvir edilen bir formunun adıdır.
Jaht Sonradan Thoth ile karıştırılan bir ay tanrıçasının adıdır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009