Monomakos Tacı[1], 1042-1055 yılları arasında tahtta kalan Bizans imparatoru IX. Konstantinos Monomakos’un emaye ile süslenmiş Bizans altın işi tacının adı olup, günümüzde Budapeşte’deki Macaristan Ulusal Müzesi’nde sergilenmektedir. Muhtemelen 1042’de Konstantinopolis’te yapılan taç, Bizans İmparatoru IX. Konstantin Monomakos, eşi Zoe, kız kardeşi Theodora, iki dansçı ve iki alegorik figürü tasvir eden yedi altın plakadan oluşmaktadır.
Tarihi
1860 yılında o dönemde Macarca Nyitraivánka adıyla bilinen Slovakya’nın Ivanka pri Nitre[2] köyünde bir çiftçi tarafından bulunmuştur. 1861 ile 1870 yılları arasında yerel toprak sahibi soylular arasında el değiştiren sonrasında Macar Ulusal Müzesi’ne geçmiştir. Ayrıca taç plaklarında bulunan iki küçük emaye işi madalyon, Peter ve Andrew’un büstleri satılmışsa da bilim adamları bunların taç ile ilişkisiz olduğunu iddia etmiştir. Başlangıçta tacın Macar kralının karısına veya kralın kendisine verilen bir armağan olduğu düşünülmüştü. 1045 yılında, Macar Kralı I. Andrew, Büyük Prens Yaroslav’nın kızı Kievli Anastasia ile evlenmişti ki Yaroslav’In kardeşi Vsevolod’un 1046’dan beri IX. Konstantin’in kızı Irene (Maria) ile evliydi. Geleneksel anlatıma göre, Andrew veya kraliçesi tacı bu dönemde Konstantin’den almıştı. Söylenceye göre Kutsal Roma İmparatoru III. Henry, 1045’te Menfő Savaşı’ndan sonra sözde Macar Kralı I. Stephen’a 1000 yılında Papa II. Silvester tarafından bağışlanan tacı aldığından yeni bir taca ihtiyaç duyulmaktaydı. 1046 Eylül ayının sonlarına doğru iktidarı ele geçiren Andrew ancak Şubat 1047’de taç giymiş, bu süre zarfında muhtemelen elçileri Macaristan’dan İstanbul’a (Konstantinopolis) gidip beraberlerinde taç olduğu halde geri dönebilmişlerdi. 1057’de genç Kral Solomon da bu tacı takmışsa da rakibi I. Geza tarafından kuşatıldığında kayınbiraderi İmparator IV. Henry’nin korumasını sağlamak için taç ve hazine ile Pozsony yönünde kaçmıştı. Geza’nın askerleri tarafından Ivanka pri Nitre köyü yakınlarında Váh nehrini geçerken yakalandığında ise hazineyi ve tacı düşmanının eline geçmesin diye toprağa gömmüştü. Henry IV, Eylül 1074’te Solomon’u Macar tahtına geri getirmek için bir sefer başlattığında askerleri Váh Vadisi boyunca Nitra ve Šintava yönünde ilerlemiş gömülü tacı boş yere aramıştı.
Taç
3,5 cm genişliğinde ve 10 ila 4,5 cm boyunda 7 altın plakadan oluşan Monomakos Tacı’nın bir zamanlar kumaş bir başlığa sabitlendiği sanılmaktadır. Süslemenin kabalığı, altın plakaların düşük ayarı ve giysilerin tasvirinde hatta yazıtlarda hataların varlığı dikkat çekicidir. Ortadaki ve en büyük levha, 1042’den 1055’e kadar Bizans İmparatoru olan IX. Konstantin Monomakos’u göstermektedir. Paneldeki Yunanca yazıtta ‘Konstantinos İmparatoru Monomakos’ (Κῶνστάντινος Αυτοκράτο <ρ> Ρομεον ο Μονομαχο) yazmaktadır. Sağındaki tabakta imparatorun karısı, soldaki tabakta ise kız kardeşi bulunmaktadır. İmparatoriçe’nin sağında ve solundaki daha küçük panellerde dans eden iki kadın figürü bulunrken, en küçük plakalar, iki erdemin kişileştirmelerini tasvir etmektedir. Erdemler hariç figürlerin başlarında haleler vardır ve çiçekli sarmaşıklar, kuşlar ve selvi ağaçları ile çevrilidir. İmparator, sağ elinde labarum ve sol elinde toz tutan ve maddi dünyanın geçiciliğini simgeleyen kumaş bir kese olan akakia ile ayakta tasvir edilmiştir. İmparatorun tacı, tepelerinde üç topla süslenmiş olup, imparatoriçe de aynı tacı takmaktadır. Sarmaşık bezemeli bir Bizans hükümdarının tören cüppesi ve Bizans hükümdarlığının sembolleri olan loros ve maniakion giymektedir. 1042’de 64 yaşında olan Zoe, genç bir kadın olarak idealize edilmiş olup, Yunanca ‘En dindar imparatoriçe Theodora’ (Θέοδώρα ἡ ἐυσαιβεστατι Αυγουστα) yazmaktadır. Her iki Yunanca yazı da hatalarla doludur.
Notlar
[1] Macarca ‘Monomakhosz-korona’
[2] Ivanka pri Nitre, Slovakya’nın batısında, Nitra Bölgesi’ndeki Nitra Bölgesi’nde bir köy ve belediyedir