TENGU (天狗) Japon Mitolojisinde kanatlı, kırmızı yüzlü, ince ve uzun burunlu (veya gagalı) yarı kuş yarı insan, kötü olmaktan ziyade insanları kandıran düzenbaz ve haylaz bir dağ cini veya küçük bir kaminin adıdır. Tengu kafasının rengi genellikle kırmızı nadiren yeşil hatta siyah da olabilmekte, kimi zaman gagası sivri dişlerde dizili olarak tasvir edilmektedir. Tengular, şekil değiştirerek insan veya hayvan formuna bürünebilir, ağzını oynatmadan konuşabilir, kanatlarını oynatmadan bir anda bir yerden bir başkasına gidebilirdi.
Tengu, Japon tiyatrosu, sanatı ve literatürünün önemli bir öğesi olup, kökü Şinto dini ve Budizm’e dayanan geleneksel inanışlarından bir tanesidir. Tengu kimi zaman Sarutahiko, Susano ve Karura adlı tanrılarla da ilişkilendirilmiştir.
Tengu’nun çeşitli varyasyonları bulunmaktadır:
- Karasu (karga) Tengu, Kotengu veya Küçük tengu. Diğerlerine göre daha küçük, yüzü karga şeklinde bir tengudur.
- Daitengu ‘büyük tengu’: İnsan formunda kırmızı yüzlü, uzun burunludur. Geta adlı Japon sandaletlerini giyer ve kuş tüyünden yapılmış, sallandığında hortum/tornado oluşturan büyülü bir yelpaze taşır.
- Kurama tengu ‘Kurama dağının Tengusu’
Konoha Tengu, Yamabuşi Tengu, Konşa Tengu veya Daitengu yaratığın daha çok insanımsı özelliklere sahip akrabalarıdır. Tengular kılıç, sopa (bo) veya bir çeşit tokmak taşımaktadır. Yumurtalardan çıkıp, dağlarda ikamet eden özellikle Takao ve Kurama dağlarıyla özdeşleştirilen dağ cinleri olan tenguların tıpkı geleneksel Japon toplumu gibi hiyerarşik düzene tabi olduğu görülür. Sözgelimi Karasu Tengu, Yamabuşi Tengu’nun habercisi ve hizmetkârıdır. Hiyerarşinin en üst basamağında Kurama dağında yaşayan beyaz saçlı Sojobo bulunmaktadır. Japon folklorunda dağlarda dolaşan insanları (çoğunlukla kibirli ve aşırı gururlu Budist rahipleri) kandırmanın dışında, çocuk kaçırdığına, insanlarla telepati kurarak anlaştığına çok nadiren insan yediğine dair motiflere de rastlanmaktadır.
Ölümsüz ve kibirli tengular savaş sanatlarında ve kılıç kullanmada ustadırlar ki Japon folklorunun en önemli savaşçılarından ‘Minamoto no Yoşitsune’ kılıç kullanmasını tengu kralı Sojobo’dan öğrenmiştir.
Japonca Tengu ‘cennet köpeği’ anlamında olup Çin mitolojisinde adı geçen Tien Kou (‘kutsal köpek’) kelimesiyle ilgilidir. Bu etimolojik köken akla tengunun neden köpek formunda olmadığı sorusunu getirebilir. Akla yakın bir teoriye göre Tien Kou aynı zamanda MÖ 6. yüzyılda Çin’e düşen bir kuyruklu meteorun adıdır. Meteorun yıkım etkisinden esinlenerek kelime zamanla ‘yıkıcı güç’ anlamı da kazanmış olmalıdır. Japon kültürüne MS 6. yüzyılda Kore ve Çin üzerinden gelen Budizm vasıtasıyla girmiş olup, cinin adı ilk olarak MS 720 yılına ait dokümanlarda kayıtlıdır.
Japon sembolizminde Tengunun uzun burnunun yaratığın kibir ve önyargıdan nefretini ifade ettiği söylenmektedir. İkegava köyünde Tengular onuruna her yıl Kasım ve Aralık ayları boyunca 400 yıllık geçmişe sahip ‘İkegava Kagura’ festivali adlı düzenlenmektedir.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016