NAZAR Bir insan veya başka varlığın başına kötü şans, hastalık kaza hatta ölüm gelmesine sebep olduğuna inanılan bakışın adı olup, özellikle çocuk, hamile ya da hayvanların etkilendiğine inanılmaktadır. İnsanlık tarihi kadar olan eski inanışa neredeyse tüm kadim kültürlerde rastlanmakta olup, Eski Romalılarca fascinum, Yahudilerce ayin harah, Fransızlarca mauvais veil, Almanlarca boser blick, İtalyanlarca malocchio, Yunanlılarca baskania veya matiasma Türkçe’de kem göz veya nazar olarak adlandırılmaktadır.
Slav folklorunda çocuklarına nazarı değdiği için kendini kör eden bir adama dair anlatılan bir masal “nazar” inanışının ne derece güçlü olduğunu göstermektedir. Pek çok kültürde gözün nesneleri çatlatabilecek hatta insanları öldürebilecek denli güçlü olduğuna inanılmakta bu yüzden mavi boncuk üzerine işlenen göz resminin bu kötü enerjiyi içine çekerek sahibini koruyacağına inanılmaktadır. Bask halkının inanışında gözde birikmiş nazar gücü ‘betadur’ olarak adlandırılmaktaydı. Eski Yunanlılar ise gemilerin pruvasına büyükçe bir göz resmi çizerek nazarı engelleyeceklerine inanmaktaydı. İtalyanlar nazara karşı corno (boynuz) ve figga adını verdikleri nazarlıkları Ortadoğu’da hamsa (Fatima’nın eli), nazar boncuğu ve muska gibi nesneler kişilerin (özellikle çocukların) üzerinde taşınmaktaydı. Bazı Asya toplumlarında yine nazara karşı çocukların gözlerinin etrafına siyah boya sürülmekte, Hindistan’da ise yeni evlenen çiftler kem gözlerden korunmak için –muhtemelen bakanı şaşırtmak amacıyla- karşı cinsin kıyafetlerini giymektedir. Bazı Afrikalı kabileler ağız açıkken ruhun vücudu terk etmesinin daha kolay olduğuna inandığından nazarın yemek yerken insanı daha çok etkilediğini düşünmekte bu yüzden yemekler asla açık alanda veya yabancıların yanında yenilmemektedir.
Anadolu’da kötü bir olayın gerçekleşmesi doğaüstü bir sebebe yüklenmekte ve nazar değmesi olarak adlandırılmaktadır. Nazar sadece insanlara değil, mala mülke, hayvanlara da değebilmekte bu yüzden ‘nazarlık’ veya ‘nazar boncuğu’ adı verilen tılsımları kullanmak gerekmektedir. Nazar, sadece kötü niyetten ve kıskançlıktan kaynaklanmayıp, aşırı hayranlık ve sevgide nazar değmesine yol açabilmekte, özellikle mavi gözlülerin potansiyel nazar gücü olduğuna inanılmaktadır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016