CÜCE veya çoğul formuyla Cüceler başta Hint-Avrupa kökenli halkların ki olmak üzere pek çok halkın mitolojisinde bahsi geçen mağaralar, yeraltı veya ağaç kovuklarında yaşayan insana benzer, kısa boylu varlıkların adıdır.
Masal ve Efsanelerde Cüceler
Genellikle sakladıkları bir hazinelerinin olduğuna, madencilik ve demircilikle uğraştıklarına inanılırdı. Eski Mısır tanrısı Bes ve Ptah, Babil kralı Nebukhadnezzar, Alman folklorunda Kobold, Yunan mitolojisinde Pygmies, İngiltere’de Brownie ve Dwarf İrlanda’da Leprikon, Polinezya’da Menehune, Endonezya’da Egu Gogo, İskandinavya’da Tomte, Eski Yüksek Almanca Twerwf Anadolu Türklerinde cüce olarak adlandırılmaktadırlar.
İskandinav mitolojisinde Cüceler
Ymir’in etinden kurtçuk olarak türemiş kısa ve çirkin tasvir edilen yarı tanrıların adı olup, bilgelik, demircilik, madencilik ve işçilik ile ilişkilendirilmekteydiler. Ayrıca, tanrıların gökyüzünü yaratırken dört ana yöne dört ayrı cüce yerleştirdiğine, kayalık alanlarda yaşayan cücelerin tıpkı elfler gibi güneş ışığından hoşlanmayıp geceleri ortalığa çıktıklarına inanılmaktaydı. Aesir ve Vanir tanrıları cücelerle iyi ilişkiler kurmanın sonucu olarak Freyja’nın gerdanlığı Brisingamen, Odin’in yüzüğü Draupnir ve kılıcı Gungnir, Balder’in gemisi Hringhorn, Freyr’in gemisi Skidbladnir, Sif’in peruğu gibi kıymetli eşyaları edinmeyi başarmışlardır.
Manzum ve Nesir Eddalarda bahsi geçen önemli cüceler şunlardır:
Ai, Alfar, Alfreikr (Alberich), Althjofr, Alviss, An, Andvari, Annar, Austri, Baumbur, Bavor, Bivor, Dainn, Davalin, Dolgthasir, Dori, Draupnir, Dufr, Duneyr, Durathror, Durinn, Eikinskjaudi, Fili, Fith, Fjalar, Frosti, Fundin, Galar, Gandalfr, Ginnar, Gloinn, Harr, Hepti, Hljodalfr, Hogstari, Ivaldi, Kili, Litur, Mjodvitnir, Moin, Naglfar, Nain, Nali, Nar, Nibelung, Nipingr, Nordri, Nori, Norori, Nyi, Nyr, Nyradr, Oinn, Ori, Radsvithr, Regin, Sjarr, Skandar, Skirvir, Sudri, Thekkr, Thorinn, Thror, Throrinn, Veigur, Vestri, Vindalfr, Virvir, Vithur, Yingi.
ALBERİCH
İskandinav Mitolojisinde Cücelerin kralı olup, yeraltındaki kayalık bir mağarada
kıymetli taş ve madenlerle süslü şatoda yaşamaktaydı. Nibelungen hazinesinin bekçisi ve Mime’nin kardeşi olan Alberich, Siegfried tarafından alt edilmiştir. Bir efsanede Ortnit adlı oğluna (kimi varyantlarda Hagen) sihirli bir zırh ve Rosen kılıcını vermiş ve Muntabure kalesini kuşatmasında yardım etmiştir. Fafner ve Fasolt adlı devler Nibelungen yüzüğünü istemiş karşılığında Valhalla’yı inşa etmeyi teklif etmiş hatta Frejya’yı da rehin alırlarken, Odin, Frigg, Loki, Freyr ve Thor boş yere hazineyi aramışlardır. Wagner’in “Nibelungen Yüzüğü” operasındaki Alberich karakteri ise efsanevi cüce kral ile yine İskandinav mitolojisinden bir başka cüce olan Andvari’nin karışımıdır. Bu öyküde Alberich, Mime ve kız kardeşleriyle birlikte Ren altınını Ren’den çalmış, Mime bu altından sihirli güçleri olan bir yüzük ile görünmezlik sağlayan bir miğfer yapmıştır.
Hint Mitolojisinde Cüceler Bkz. Tavashtri, Vamanat.
Slav Mitolojisinde Cüceler Bkz. Karliki, Ljeschi, Lychie
Germen Mitolojisinde Cüceler Bkz. Kobold
KOBOLD
Alman halkının inanışında madenler veya evde oturan, insanlara küçük şakalar
yaparak sıkıntı vermekten hoşlanan düzenbaz karakterler olup, tam olarak kötü oldukları da söylenmektedir. İskoç varyantı Brownie, İngiliz varyantı Robin Goodfellow karakterleri ile benzer özellikler taşımaktadır. Koboldların tıpkı Brownieler gibi insanlara ait evlerde oturup ev işlerine yardım karşılığında yemek artıklarıyla beslendikleri eğer yemek kırıntıları verilmezse kötüleşeceklerine inanılmaktadır. Koboldlar ev işlerine yardım etmenin yanı sıra ev sahiplerini hırsızlara karşı uyarmakta hatta ahırdaki sığır sürüsüne göz kulak olmaktadır. 16-17. yüzyıllarda yapılan Koboldların küçük şeytani varlıklar olarak tasvir edildikleri görülmektedir.
Kelt Mitolojisinde Cüceler Bkz. Gavida, Goibniu, Govannon, Leprikon, Luchorpan, Luchtaine.
Çingene Mitolojisinde Cüceler Bkz. Çiğnomanuş
ÇİĞNOMANUŞ
Çingene Mitolojisinde Transilvanya ve Polonya Çingenelerinin söylencelerinde mağaralarda yaşayan başparmak büyüklüğünde erkek ve kadınlardan oluşan bir halkın “küçük insan” anlamına gelen adı olup, yüklü miktarda hazinenin koruyucusu olduklarına inanılmaktaydı. Çiğnomanuşlar, kışın ahırlara dadanıp ineklerin memelerini emmekte bu durum süt verimini artırdığına inanıldığından, rahatsız edilmemekteydiler.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016
Ayrıca Bkz. Gnome