‘Maskeler Şehri’ adıyla anılan Venedik’te maske takılması, geçmişi 12-13. yüzyıla kadar uzanan bir gelenek olup, kimi yazarlar bunun Avrupa’nın sınıfsal yapılarından birine tepki olduğunu düşünürken kimi ise Venedik maskelerinin kimliği saklayıcı etkisine dolayısıyla kişiye sınırlı bir süre için de olsa olmak istediği kişiye dönüşme özgürlüğü verdiğine dikkat çekmektedir. Fakirleri zengin, evlileri bekâr hatta kadınları erkek veya tam tersi olarak gösterebilen, sosyal statüsünü gizleyen bir araç olan maskelerin kullanımı sonunda çıkarılan yasalar ile sadece belirli günler ile sınırlanmıştır.
Venedik Maskeleri Tarihi
18. Yüzyıl boyunca geleneksel olarak maskeler 5 Ekim ile Noel (25 Aralık), St Stephen Günü (26 Aralık) ve Tövbe Salısı (Paskalya’dan 7 hafta önce) ve Yükseliş şöleninde (Paskalya’dan 39 gün sonra) yani toplam 3 ay boyunca giyilmesi karara bağlanmıştı. 17 Ekim 1797’de Fransa Cumhuriyeti ile imzalanan Campo Formio Antlaşması ile Venedik Lombardiya-Venetia Krallığının parçası haline gelmişse de Avusturyalılar Avusturyalılar 18 Ocak 1798’de kenti kontrol altına alınca Venedik Karnavalı dolayısıyla maske kullanım geleneği yıllarca gerçekleştirilememiştir.
Venedik Maskelerinin Özellikleri
Venedik maskeleri, altın veya gümüş gibi parlak renklere boyanmış, barok tarzda karmaşık süslemelerin kullanıldığı tasarımlarıyla karakterize edilmektedir. Venedik gezisi sırasında turistlere yönelik hatıra eşyaları satan dükkânlar başta olmak üzere farklı tip ve özelliklerde maskelerin varlığını görebilirsiniz.
Venedik maske çeşitleri ve anlamları
Venedik maskelerini boyutlarına göre yüzü tam kapatan (Bauta) veya sadece gözleri kapatan (Columbina) ya da kullanım amaçlarına göre ‘Karnaval sırasında giyilen geleneksel maskeler’ ve ‘Commedia dell’arte karakterlerinin maskeleri’ olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Bauta
Bauta, ağız bölümünde hafif çıkıntısı bulunan, yemek yeme ve içmeye imkân tanıyan basit ve beyaz bir maske olmasın karşın tricorn şapka ve pelerinle giyilen, kullanıcının kimliğini tamamen gizlemesini sağlayan olup, kadınların erkeklerin arasına karışabileceği, fakirlerin süslü kıyafetler eşliğinde tanınmadan zenginlerin arasına karışabileceği bir maske çeşididir. 18. yüzyılda siyasi oylamalarda anonimliği sağlayan standart maske olarak kullanılacak denli yaygınlaşmıştır. Grotesk Bauta maskesinin tüm ağzı ve yüzü kaplayan varyasyonuna ‘volto’ adı verilmekteydi.
Larva, Molto
Bauta maskesine benzer şekilde ama tüm yüzü kaplayan bu beyaz maske tipi larve (hayalet) veya molto (yüz) olarak adlandırılmaktaydı. Bautadan farklı olarak tüm çeneyi kaplayan ve neredeyse kulaklara dek yüzün etrafını saran larva maskesini takan kişiler, maskeyi çıkarmadan kolayca nefes alıp vermesini ve konuşmktaysa da bauta takanların aksine yemek yiyip bir şeyler içemezlerdi. İnce balmumlu bezden yapılan hafif ve rahat olduğundan Larva veya molto maskesi sosyalleşmek ve gece boyunca dans etmek isteyen hem kadınlar hem de erkekler tarafından takılmaktaydı.
Veba doktoru maskesi, Medico della peste
Venedik‘e defalarca musallat olan veba salgınları sırasında doktorlar veba kurbanlarının korkunç kokularını engellemek için ucuna güzel kokulu otlar ve çiçekler konulmakta olan bu gagalı maskeleri kullanmaktaydı. 17. yüzyıl Fransız doktor Charles de Lorme’nin kullanımıyla son halini alan maske gözlük etkisi yaratan kristal disklerle dolu göz deliklerinin yanı sıra, içi boş gaga formunda olup, siyah cübbe üzerine, beyaz eldiven ve başı tamamen örten bir şapka ile birlikte takılmakta bu surette hastalarla fiziksel temasa girmek zorunda girmek zorunda kalmadıklarından, hastalığa yakalanmayacaklarını umuyorlardı. Günümüz karnavalları için daha dekoratif tasarlanan Veba doktoru maskesi takanlar çoğunlukla gagalı doktor kıyafetlerini de giymekte, memento mori (ölüm sembolü) olarak etrafta dolaşmaktadırlar.
Moretta, Servetta Muta
Moretta veya servetta muta (sessiz hizmetçi), kadınlar tarafından askısız olarak yüze takılan göz kısmı delikli siyah renkli, ağızsız oval maske çeşidi olup, içerideki bir düğmeyi ısıran kullanıcı tarafından yerinde tutulduğundan, bu yüzden kişi maskeyi çıkarmadan konuşamazdı. Moretta siyah renkli olmasına atfen adını Araplardan (Moor) almış olup takan kadınların kimliğini tam olarak gizlemese de gizemli bir hava yaratmaktaydı. Maske takanın konuşmalara yanıt vermesinin tek yolu kimliklerini ortaya çıkarmaktaydı. Venedik’te son derece popüler olan bu maske 1760 yılından beri yaygın olarak kullanılmamıştır.
Gnaga
Kedi benzeri yarım maskenin adı olup, kadın gibi giyinmek isteyen erkekler tarafından giyilmekteydi ki o dönemde eşcinselliğin ölümle cezalandırabildiği bir dönemde gnaga takılması sadece bir rol olarak görüldüğünden yasaları delmenin yollarından birisiydi.
Commedia dell’arte Maskeleri
Colombina, Arlecchina
Yüzün yalnızca yarısını kaplayan bir kurdele ile bağlanan veya bir çubuk ile tutturulan, genellikle altın, gümüş, kristaller ve tüylerle süslenmiş olan Colombina maskesi adını Commedia dell’arte karakterlerinden birisinden alıp kimi zaman ‘arlecchina’ olarak da anılmaktaydı. Oyunda hizmetçi olan Colombina bununla birlikte sahnedeki en zeki kişi olan Columbina güzel yüzünün tamamen kaplanmasını istemediği için sadece gözleri kapatan bu maskeyi kullanmaktaydı.
Arlecchino, Harlequin
Arlecchino (Fransızca Arlequin, İngilizce Harlequin), Arlecchina’nın erkek karşılığı olup, kısa burunlu, geniş yay gibi kaşlara sahip bir maske takmaktadır. Elmas şeklinde desenlerden rengârenk paçavralara bürünmüş komik bir hizmetkâr olan Arlecchino’nun maskesi sürekli aç dolaşan köylü veya bekçi Zanni’den evrilmiştir.
Brighella
Brighella (Fransızca: Brighelle), Commedia dell’arte’den komik, maskeli, doğal bir şehvet ve açgözlülüğe sahip, kurnaz ve yaramaz bir hizmetçidir. Başlangıçta beyaz ve bol kıyafet altına yeşil pantolon giyen, batocio (batacchio, battacio) adlı ahşap bir kılıç takan Brighella sonradan pelerin de giyen, yeşil renkli kanca burunlu, kalın dudaklı bir maske takmaktaydı.
Pulcinella
Pulcinella, gaga burunlu bir maske takan uzun saçlı, lekeli beyaz bir ceket giyen, sürekli sarhoş dolaşan, şanssız ve her zaman başı belada olan kambur görünümlü bir karakterdir. İngiliz kukla tiyatrosu Punch ve Judy‘den Punch’ın esin kaynağı olan karakterin Napoli ile ilişkili olduğu sanılmaktadır.
La Ruffiana
La Ruffiana (Yaşlı Kadın) genellikle sevgililerin hayatlarına karışan bir anne ya da eskiden fahişe olarak çalışmış kasabanın yaşlı dedikoducusudur. Commedia dell’Arte Pantalone’ye aşık olan La Ruffiana dedikodu, sinsi ve yaramazdır. Gaga burunlu, yüzün ağızdan yukarısını kapatan buruşuk cilti cadı benzeri bir maske takmaktadır.
Pantalone
Pantalone, gaga burunlu geniş kaşlı yaşlı bir adam olup, şehirde dükkân sahibi esnaflardan birisidir. Panatalone, güzel kadınlardan, güzel yemeklerden hoşlanan ve her espriyi yanlış anlayan bir mizaca sahip bir karakterdir.
Pierrot
Commedia dell’arte’nin yanı sıra Fransız tiyatrosunda hatta modern tiyatro da bile sevilen Pierrot karakteri Colombina’nın aşkından deli divane dolaşan bir aşıktır. Geniş ve kollarından daha uzun bir ceket ve kısa ama bol bir pantolon giyen Pierrot’un beyaz maskesinde bazen bir damla siyah gözyaşı da bulunmaktadır.
Scaramuccia
Scaramuccia ‘Küçük avcı’ (Fransızca Scaramouche) commedia dell’artenin siyah İspanyol elbiseleri giymiş palyaçolarından biris olup, Zanni (hizmetkâr) ve Capitano (maskeli kâhin) özellikleri birleştirilerek yaratılmıştır. Genellikle kendisiyle gereksiz yere övünmesi veya korkaklığı sebebiyle Harlequin’den dayak yemektedir. Scaramuccia, gözleri kaptan, kuş gibi uzun ve sivri gaga formunda bir maske takmaktaydı.
Ayrıca Oku
Venedik’te Mutlaka Gezilmesi, Görülmesi Gereken Yerler Listesi