Yazı: Özhan Öztürk
OEDİPUS [Yunan Mitolojisi] Bilmeden öz babasını öldürüp annesiyle evlenen Thebai kralının adı olup, Kadmos soyundan Labdaktos’un oğlu Laios ile Epikaste’nin (İokaste) oğludur.
Oedipus efsanesi
Kaderin kaçınılmazlığını konu alan Oedipus efsanesinin Sophokles versiyonuna göre bir kâhin Thebai kralı Laios’a bir gün oğlu olursa büyüdüğünde kendisi ve ailesinin mahvolacağını bildirmesine karşın adamın karısı bir erkek çocuk doğurmuştur. Söylencenin farklı versiyonlarında Laios’un çocuğu öldürmesini emrederek bir çobana verdiği veya ellerini ve ayaklarını delerek bir kayışla birbirine bağlayarak bir yere bıraktığı veya bir sepete koyup denize bıraktığı anlatılmaktadır. Bir yoruma göre kral çobana çocuğun bir yere kımıldayamaması için ayaklarını delmesini emretmiştir ki Oedipus’un “ayaklı şiş” anlamına gelen adı bu emre atfen konulmuştur. Ne var ki çoban çocuğu öldürmeye kıyamamış ama emrede karşı gelmek istemediğinden bebeği vahşi hayvanların parçalaması için Kithaeron dağında bir ağacın dalına asarak evine dönmüştür. Bununla birlikte Korinth (veya Plataia, Sikyon, Anthedon) kralına hizmet eden başka bir çoban bebeği bularak efendisine getirmiş, çocukları olmayan kral Polybus ile karısı Merope çocuğu evlat edinerek Oedipus adını takmışlardır. Oedipus, delikanlılık çağında tesadüfen evlatlık olduğunu öğrenip gerçek anne babasının kim olduğunu öğrenmek üzere Delphoi kâhinine danışmaya gitmiş burada kendisine babasını öldürüp öz annesiyle evleneceğini bildirmiştir. Gerçek babasının kim olduğunu bilmeyen Oedipus kâhinin Polybus ile Merope’den bahsettiğini sanarak kaderini değiştirmek için Korinth’i terk etmiştir. Uşağıyla birlikte bir arabayla Delphi’ye giden Laius üç yolun birleştiği dar bir yol üzerinde tanımadığı oğlu ile karşılaşmıştır. Kral Laios’un kılavuzu Polyphontes gence krala yol açmasını emretmiş ama delikanlının emre uymakta acele etmediğini görünce Oedipus’un atlarından birisini öldürmüş, bu olay üzerine öfkeye kapılan genç kılavuzu ve tanımadığı babasını öldürmüştür. Oedipus yoluna devam edip, Thebai (Thebes) kentine ulaştığında burada yoldan geçenlere bilmeceler soran ve bilmeyenleri yiyen kadın başlı aslan gövdeli canavar Sphinx’le
karşılaşıp yaratığın sorduğu bilmeceyi doğru olarak yanıtlayınca Sphinx üzüntüsünden kendini kayalardan aşağı atmıştır. Sphinx, gence “sabahleyin 4, öğlenleyin 2, akşamleyin 3 ayağı üzerinde gezen hayvanın adını” sormuş, Oedipus “insan” cevabını vererek bebekliğinde emekleyen, yetişkinliğine yürüyen yaşlılığında baston kullandığı açıklamasını eklemiştir. Thebai halkı kendilerini canavardan kurtaran Oedipus’un kim olduğunu bilmeden minnettarlık göstergesi olarak kral Laios’un dul eşiyle evlendirip kendilerine yeni kral olarak seçmiştir. Bu evlilikten yıllar sonra kente tarlaları verimsiz kadınları kısır bırakan bir salgın musallat olunca, Oedipus kayınbiraderi Kreon’u Delphi kâhinlerine danışmaya göndermiştir. Sophokles’in Oidipus Tyrannos adlı tragedyası bu kıtlık felaketi ile başlamaktadır. Kreoan Kâhinler Laios’un katilinin ortaya çıkarılıp, ölümünün öcü alınmadan lanetin sona ermeyeceğini bildirmişlerdir. Katil olduğunu bilmeyen Oedipus kör kâhin Teiresias’ın yardımını isteyince adam genç krala babasını öldürüp annesiyle evlendiği gerçeğini söylemiştir. Oğluyla evlendiğini öğrenen İokaste intihar ederken, Oedipus da annesinin süs iğnesiyle gözlerini kör ettikten sonra kızları Antigone ve İsmene ile Attika’ya giderek orada ömrünün sonuna dek dilendikten sonra eceliyle ölmüştür.
Oedipus Kompleksi
Psikoanalitik Kuram’ın kurucusu Avusturyalı nörolog Sigmund Freud (1856-1939) fallik dönem olarak adlandırdığı kişilik gelişiminin 3-5 yaş dönemindeki erkek çocuğun annesine karşı duyduğu aşk nedeniyle babası tarafından cezalandırılıp kısırlaştırılacağı korkusuna Yunan mitolojisinden esinlenerek Oidipus kompleksi adını vermiştir.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016