Vlahlar veya Ulahlar, Roma imparatorluğu döneminde kısmen Latin kültürüne adapte olmuş, Trak-Dak, Yunan ve İlliryalıların soyundan gelen bir halkın adı olup, yakın zamana dek Romen, Aromen, Morlah, Megleno-Romen ve İstro-Romenleri adlarıyla tanınmış, Romanya’nın kurulmasının ardından ise Romanya dışında Balkan yarımadasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Rumenleri tanımlar nitelikte kullanılmıştır.[1] Vlah kelimesi Goth dilinde “yabancı” anlamına gelen Walh[2] (çoğul Walha) kelimesiyle ilişkili olup, MS 7. yüzyıl civarında Slav dillerine ödünçlenmiş, ilk olarak 11. yüzyılda Yunanca olarak kayıtlara geçmiştir.
Bizans döneminde Balkanlarda Romalı varlığı ilk olarak MS 5. yüzyılda Prokopius
tarafından bildirilmiş olup, MS 586 tarihli bir dokümanda Avarlar’a karşı düzenlenen bir seferde orduya eşlik eden katırcıların Latince konuştuklarına dair kayıtlar da Vlahların varlığına dair en eski kayıt sayılmaktadır. Macar kralı III. Bela’dan bahseden 1146 tarihli Gesta Hungarum Paniyonya ovasında Slav ve Bulgarların yanı sıra Vlah adı verilen Romen çobanların (pastores Romanorum) yaşadığını bildirilmiştir. Niketas Khoniates Bizans imparatoru II. İsaakios’un Macar kralının kızıyla gerçekleştirdiği düğün masraflarını devlet hazinesinde ödemek yerine halka özel vergi çıkarıp, tüm eyaletlerden koyun, domuz ve sığırlar toplamasının özellikle Balkan dağlarında yaşayan ve geçmişte Mysialılar denilen Vlah adlı halkın isyan etmesine sebep olduğunu bildirirken bu halkın Trak köklerine
açıkça atıf yapmıştır.[3]
Günümüzde çeşitli Balkan ülkeleri arasında dağılmış Vlah topluluklarının başlıcaları ve tahmini nüfuslarıyla birlikte şöyledir:
- Dako-Rumenler: Rumence konuşan topluluk Romanya (20 milyon), Moldova (3.5 milyon), Ukrayna’nın Güney Bessarabya ve Kuzey Bukovina bölgeleri (400 bin), Sırbistan merkez (50 bin) ve Vojvodina bölgesi (30 bin), Macaristan (15 bin) ve Bulgaristan’da (1,088) yaşamaktadır.
- Aromenler, Makedo-Vlahlar, Armanjiler, Vlaçiler: Slav dillerinden etkilenen Modern Rumence’den farklı olarak Yunanca’nın etkisi altında kalmış Arumence konuşan topluluklar Yunanistan (40-200 bin), Arnavutluk (100-200 bin), Makedonya (9,695), Bulgaristan (10,566), Romanya (100 bin) ve Makedonya’da (80 bin) yaşamaktadır. Karacaovalı Aromenler 1759 yılında büyük ölçüde İslam’a geçmişlerdir. Sözlü gelenekte eski Moglena Ortodoks metropoliti Ali adıyla İslam olmuş ve Larissa’ya kadı olarak tayin edilmiştir. Bir gün Hristiyan olarak kalan kardeşi Demetrius ile karşılaşınca pişman olmuş, Penios nehri kıyısındaki Turahan camiye gitmiş, cami doluyken haç çıkararak incilden bir bölüm okuyunca öldürülmüştür.[4] Yapılan genetik araştırmalarda Aromenlerin diğer güneydoğu Avrupalılarla benzer özellikleri paylaştığı anlaşılmışsa da homojen bir grup olmadıkları, İtalyanlarla kıyaslandığında Yunanlılar’a daha yakın durdukları ama birden çok halkın soyundan geldikleri anlaşılmıştır. [5]
- Megleno-Rumenler: 1892’de 14 bin kişi[6] olarak sayılan topluluk Yunanistan’ın Moglena’nın (Karacaova) 7 köyünde (4 bin), Makedonya Cumhuriyeti’nin Yunanistan’a sınır bölgesinde 3 köyde (2.000), Müslüman olan 3.700 kadarı 1923 mübadelesi ile geldikleri Türkiye’nin Kırklareli ve Şarköy bölgelerinde yaşamakta ve Karacaovalı adıyla tanınmaktadır. Moglena göçmeni Vlah toplulukları günümüzde Romanya’nın Cerna, Variaş ve Biled bölgelerinde yaşamaktadırlar.
- İstro-Rumenler (1.200)[7] ve Morlahlar (22) Hırvatistan’da yaşayan küçük topluluklardır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Notlar
[1] Balkan dillerinde vlah kelimesi mecaz karşılıklarda dikkate alındığında aynı kökten doğmuş oldukça karmaşık anlamlarda kullanılmaktadır. Yunanca vlahi (Βλάχοι) ve Bulgarca влах “Rumen, çoban”, Makedonca vlah “çoban”, Boşnakça vlah “Müslüman olmayan Bosnalı; Sırp; Katolik”, Slovakça valach “İtalyan”, Ukraynaca волох “Rumen”, Hırvatça vlah “ göçmen; Ortodoks; Sırp”, Çekçe “çoban; hadım edilmiş at; İtalyan; Moravialı”.
[2] Almanca welsch “İtalyan, Romalı, İspanyol”, Eski Yüksek Almanca walhisk “Romalı”, Eski İngilizce wilisc “Anglo-Sakson olmayan; yabancı”, Eski İskandinavca valskr “Fransız”…
[3] Niketas Khoniates, 1995: 87-89
[4] Papageorgiou, 1909: 94-95
[5] Bosch, 2006: 459-487
[6] Weigand, 1892: 26
[7] 1991 nüfus sayımına göre ancak 200 kadarı anadilini konuşabilmektedir.