Pers ışık ve bilgelik tanrısı Mithra kültüne dayanan Mithraizm Roma İmparatorluğu’nda Hıristiyanlık öncesinde MS 1-4. Yüzyıllar arasında benimsenen bir dinin adı olup, Eleusis ve İsis gizemciliği gibi diğer ezoterik inançlarda olduğu gibi bir külte kabul edilenlere açıklanan bir sır etrafında gelişmiş bir mistik Roma kültüdür.
Mithra dini
Mithra, Yazata adı verilen Pers tanrılarının şefi olup, kutsal boğayı kurban edince dünya, insanoğlunun ihtiyaçlarına cevap verecek bitki ve hayvanları oluşturacak kutsal kanla kaplanmıştır. MÖ 7-6. yüzyıllardan itibaren güneş tanrısına dönüşmüştür. Anadolu’da Helios ile özdeşleşerek Yunan kültürüne girmiş ve özellikle Kilikyalı korsanlar ve Romalı askerler sayesinde ‘Deus sol invictus’ (fethedilemeyen güneş) adıyla tanınıp İmparatorluk topraklarında yayılmaya başlamıştır. Roma imparatoru Commudus döneminde (MS 177-192) Roma’da Mithra kültünün varlığına dek kanıtlar bulunmuştur. Büyük Konstantine’in (MS 275-337) Hıristiyanlığı benimsemesinin ardından (MS 312) gücünü yitirmeye başlamış, Julius döneminde tekrar canlanmasının ardın-dan (MS 331-363) yok olmuştur. Mitra gizemciliğiyle ilgili bugüne dek ilgili hiçbir yazılı belge ele geçmemişse de çok sayıda arkeolojik bulgu tespit edilip yorumlanmıştır. Bugün Roma civarında 50 civarında Mithra tapınağı görülebilir durumdadır.
Mithra ayinleri, ‘Mithraeum’ adı verilen mağara tapınaklarda gerçekleştirilmekteydi. Mağara tavanı yıldızlı gökyüzüne benzetilmekte, kenarlarda ayine katılanların yemek yiyebilecekleri masalar bulunmaktaydı. Tapınağın ortasında Frigyalılara özgü bir kıyafet giymiş (Pelerinli, tunikli, uzun pantolon ve kenarları kıvrık şapkalı) bir boğayı öldüren Mithra rölyefi bulunmaktaydı. Carl Jung, Mithra’nın kurban ettiği boğanın bizzat Mitra’nın kendisi olduğunu iddia etmekle kalmamış bu fedakârca tavrın İsa’nın çarmıha gerilmesi düşüncesine ilham verdiğini kaydetmiştir. Jung’dan önce erken dönem Hristiyan yazarlardan Tertullian (160-225) Mithraizm ile yeni yayılan Hıristiyanlık arasında benzerliklerin de bulunmasına dikkat çekmiş, 19. Yüzyılda Fransız yazar Ernest Renan da benzer eleştiriler getirmiştir. Genel kanıya göre alçak gönüllük, kardeşçe sevgi, toplu ayinler, kutsal su ve hatta 25 Aralık olan Mithra’nın doğum günü olarak kutlanması bile Hıristiyanlığa adapte edilmiştir. Bununla birlikte kadınların ayinlere katılmaması gibi bazı gelenekler Hıristiyanlıktan farklıydı. Mithra dini İmparator Konstantine’in Hıristiyanlığı devlet dini ilan etmesinin ardından yok olmuştur.
Kaynak:
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009
Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınevi. Ankara, 2016