Kelt Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Kelt tanrı ve tanrıçaları, kelt doğaüstü varlıkları, efsane ve kahramanlarını maddeler halinde bulabilirsiniz.
Kara Bakireler Batı Avrupa’da Keltlerden önce yaşadığına inanılan Likur halkının üç kutsal tanrıçasının adı olup, Keltler tarafından da benimsenmişlerdir.
Kara Kapı Galler halkının inanışında yeraltı ülkesi Annvfn’in girişinin adıdır.
Lasair İrlanda’da ekinlerin büyümesi, olgunlaşması ve hasadı ile ilişkilendirilen üç kardeş tanrıçadan en büyüğünün adıdır. Kırmızı bir kalede yaşayan, uzun siyah saçlı ve gümüş taçlı güzel bir kadın olarak tasvir edilir. Lassar Fhína ve Lasairíona adlarıyla da bilinen eski Kelt efsanesi Hıristiyanlığın kabulünden sonra azizeye dönüştürülmüş ve her yıl 1 Mayıs tarihinde adına Bealtaine festivali düzenlenmektedir. Geleneksel anlatıya göre Inghean Bhuidhe ve Latiaran adlı kız kardeşleriyle birlikte Douglas ve Scáthach’ın çocuklarıdır.
Latiaran İrlanda’da ekinlerin büyümesi, olgunlaşması ve hasadı ile ilişkilendirilen üç kardeş tanrıçadan en küçüğü olan hasat tanrıçasının adıdır. Hıristiyanlığın kabulünün ardından her yıl 25 Temmuz tarihinde adına festival düzenlenmekteydi. Ablalarının adı Inghean Bhuidhe ile Lasair’dir.
Leucetios Gal kökenli bir şimşek tanrısının adıdır.
Lia Fail İrlanda’da kader taşı adıyla da bilinen, adaya ilk olarak Tuatha Dé Danann tarafından getirilen efsanevi kayanın adıdır. Bir tahtın gerçek sahibi olan hükümdar Lia Fail’in üzerine bastığında neşe ile gürleme sesi çıkartmaktadır. ‘Tanist taşı’ ya da ‘Jacob taşı’ olarak da bilinen efsanevi kayanın bir parçasının Scone yakınlarında olduğuna inanılmakta ve İskoç kralları bu taş üzerinde taç giymekteydi. İngiltere kralı I. Edward (MS 1272-1307) tarafından 1296 tarihinde sökülüp Londra’da Westminster Abbey’e götürülmüşse de 1950 yılının Noel arifesinde İskoç milliyetçiler tarafından çalınmış, Şubat 1952’de bulunup tekrar yerine konulmuştur.
Llew Llaw Gyffes Tanrıça Arianrhod’un oğlunun adı olup, annesi onu çiçeklerden yaratılmış bir kadın olan Blodeuwedd ile evlendirmiştir. Aldatılan Llew Llaw Gyffes, karısının aşığı olan Goronwy’i öldürmüş, karısı ise bir baykuşa dönüşmüştür.
Llyr Galler kökenli deniz tanrısının adı olup, Bran, Branwen ve Manawydan’ın babasıdır. İrlanda’da Lir adıyla bilinmektedir.
Lowland Hundred Galce ‘Cantre’r Gwaelod’ olarak bilinen Galler’in batısında Cardigan Koyu civarında bugünkü Ramsey ve Bardsey adaları arasında kalan, bir zamanlar verimli bir toprak parçasıyken sular altında kalan bir bölgenin adı olup, Gwyddno Garanhir’ın yönettiği ülkenin başkenti Caer Wyddno’dur. Batık şehrin kalıntıları William Owen Pughe tarafından 1770 yılında görülüp, kaydedilmiştir.
Lugh, Lug Tüm yeteneklerin efendisi, sanat ve bilimin mucidi olup, Lugodunum (bugünkü Lyon) kentinin koruyucusudur. Roma’da karşılığı Merkür’dür.
Lugos Gaul efsanelerinde Lugh’un diğer adı olup, Romalılar tarafından Mercury ile özdeşleştirilmiştir.
Luxovius Gaul’de yer alan Luxeuil bölgesi halkının inanışında su tanrısının adı olup, Bricta’nın kocasıdır.
Mab, Kraliçe Mab Perilerin kraliçesinin adı olup, çoğunlukla ahırdan süt ve evlerden bebek çalan hilebaz bir karakter olarak tasvir edilmektedir.
Mabon Tanrıça Modron’un henüz üç günlükken çalınmış oğlunun adıdır.
Mag Mell Denizin dibinde bulunduğu varsayılan, kral Tethra’nın yönettiği ölülerin yaşadığı cennetin adı olup, Keltçe ‘neşe düzlüğü’ anlamına gelmekte ve ‘Tir na nÓg’ adıyla da bilinmektedir.
İrlanda inanışındaki Mag Mell pek çok açıdan İskandinav Valhalla’sı ile benzerlik göstermektedir.
Mag Tuireadh İrlanda efsanelerinde Fomoryalılar ile Tuatha Dé Danann klanı arasında iki savaşın gerçekleştiği mevkinin adıdır.
Makha Savaş tanrıçası Morrigan’ın üç görünümünden birisinin adı olup, öldürdüğü düşmanlarının başlarını yiyerek beslenmektedir.
Manannan mac Lir İrlanda efsanelerinde Tuatha Dé Danann klanından daha yaşlı olmasına karşın onlardan birisi kabul edilen deniz ve bereket tanrısının adıdır. Galler’de ‘Manawydan ap Llyr’ adıyla bilinmektedir.
Mannan Man adasında deniz tanrısının adı olup, İrlanda’da Manannan mac Lir adıyla bilinmektedir.
Maponos Gençlik tanrısının adıdır.
Mars Cariocecus Lusitanya (antik Portekiz) savaş tanrısının adıdır.
Math Mathonwy Galler efsanelerinde Ana tanrıça Don’un erkek kardeşi olan büyücülük tanrısının adıdır.
Matres, Matronae Antik Gaul bölgesinde ana tanrıçanın adıdır.
Menhir Dikey olarak toprağa dikilmiş 1-5 m arasındaki kaya parçalarının adı olup, hangi amaçla yapıldıkları (astronomi, dini, mezar, yol işareti) tartışmalıdır.
< Keltçe men ‘taş’ + hir ‘yüksek’
Avrupa’da bazı menhirler:
- Drizzlecombe, Beardown Man, Laughter Tor (Dartmoor, İngiltere)
- Filitosa (Korsika, Fransa)
- Karnak (Brittany, Fransa)
- Cham des Bondons (Lozère, Fransa)
- Saint-Sulpice-de-Faleyrens (Gironde, Fransa)
- Gollenstein (Blieskastel, Almanya)
- Spellenstein (St. Ingbert, Almanya)
- Sagres (Portekiz)
- Björketorp (İskandinavya)
Midir İrlanda mitolojisinde Ölüler Dünyası Mag Mor’un efendisinin adı olup, tanrıça Danu’nun oğludur.
Milezyalılar, Milesler Eski bir İrlanda efsanesine göre İrlanda’yı işgal edip yerli halkı yok ettikten sonra adaya yerleşen halkın adı olup, Milet (Anadolu’daki) ilgisi iddia edilmiştir. Gerçekte adayı işgal eden İspanya kralı Milesius’ur.
Modron Avalloc’un kızı olan bir Galler tanrıçasının adı olup, Kelt tanrıçası Matrona ile ilişkili olmalıdır.
Mog Ruith Gökyüzünde bronz savaş arabası ile dolaşan tek gözlü İrlanda güneş tanrısının adıdır.
Morrigan, Morrigu Savaş ve bereket tanrıçasının adı olup, Keltçe ‘Büyük Kraliçe’ anlamına gelmektedir. Tuatha Dé Danann kabilesinden olan tanrıça leş kargası formunda tasvir edilmektedir.
Muirdris İrlanda’da Rudraige gölünde yaşadığına inanılan korkunç bir deniz canavarının adıdır. Geç dönem tarihi metinlerde Sinach adıyla geçen yaratık Fergus mac Léti tarafından öldürülmüştür.
Muireartach Kuzey İskoçya’da yaşayan Pict halkının inanışında ‘Denizin yaşlı kadını’ adıyla da bildiği, batıdan gelen fırtınayla özdeşleştirilmiş mitolojik bir varlıktır. Alnının ortasında tek gözüyle her şeyi gören, al yanaklı, kel kafalı, çentikli dişli olarak tasvir edilir.
Murigen İrlanda kökenli bir göl tanrıçasının adı olup, Morrigan’ın görünümlerinden birisi olmalıdır.
Nabia Lusitania bölgesinin nehir ve su tanrıçasının adıdır.
Nantosuelta Gaul bölgesinin (antik Fransa ve Belçika) koruyucu su tanrıçasının adı olup, aynı zamanında ölüler diyarının da tanrıçasıdır.
Nantosuetta Gaul bölgesinde taınılan bir bereket tanrıçasının adıdır.
Nantosvelta Antik Lusitani halkının (bugünkü Portekiz civarında yaşıyorlardı) tabiat tanrıçasının adıdır.
Nemausus Güney Fransa’da Langue-doc-Roussillon bölgesinde yer alan Nimes kentinin tanrısı olup, başlangıçta kent civarındaki bir su kaynağının tanrısıdır.
Nemetona Kutsal koru ve tapınakların tanrıçasıdır (Keltçe nemeton ‘tapınak’)
Neto Antik İspanya’da savaş tanrısının adı olup, Keltçe neto ‘savaşçı’ kelimesiyle ilişkili olmalıdır.
Niamh Deniz tanrısı Manannan Mac Lir’in kızı ve sonsuz gençlik diyarı ‘Tir na n-Og’un kraliçesidir.
Nisien Penarddun ile Eurosswydd’nun oğlu ve Efnisien’in kardeşinin adıdır.
Nodens, Nodons Güneybatı Britanya’da bulunan Severn nehrinin tanrısının adı olup, Nuada ile ilişkili olmalıdır.
Nuada, Nudd, Ludd İrlanda kökenli şifa, güneş, doğum, gençlik, güzellik, yazı, büyü, silah, savaş ve okyanus tanrısının adı olup, yenilmez bir kılıca sahiptir. Ayakları yüzgeç biçiminde olan bir at görünümünde tasvir edilip nefesinin ekinleri kuruttuğuna inanılırdı.
Oengus Mac Oc, Aengus İrlanda kökenli aşk, gençlik ve güzellik tanrısının adı olup, altın sarısı saçlara sahiptir.
Ogma İrlanda efsanelerinde bahsi geçen öğrenme ve zarif sözler söyleyebilme tanrısının adıdır. Tanrı Dagda ile tanrıça Danu’nun oğlu olup, Tuatha Dé Danann klanının önde gelen üyelerinden birisidir. MS 4. yüzyıldan itibaren kullanılan antik Ogham alfabesinin Ogma’nın yarattığına inanılmaktadır.
Ogma’nın Kamçısı Güneş tanrısı Ogma’nın mızrağının adı olup, güneşin yolculuğuna kılavuzluk etmektedir.
Ogmios Antik Gaul bölgesinde Roma panteonundaki Herkül’ün karşılığı olup, Druidlerin runik yazılı dilini icat ettiğine inanılmaktadır.
Ogyruan Ozan ve şairlerin tanrısı olup Gwenhwyar’ın babasıdır.
Olven Ysbaddaden adlı çirkin devin kızı olup, babasının olağanüstü gücünün kaynağıdır. Evlendiği zaman bu güç kocasına geçecektir.
Ossian, Oisin Finn Mac Cumhaill ve Fianna Éireann adlı savaşçıların öykülerinden oluşan Fenian destanının yaratıcılarından İrlandalı bir savaşçı ve şairin adıdır. İskoçyalı şair James Macpherson 18. yüzyılda, MS 3. yüzyılda yaşamış Oisin adlı Galce yazmış bir şairin kayıp eserini bulmuş ve yayınladığını iddia etmişse de 19. yüzyılda yapılan çalışmalar, metinlerin sahte olduğunu ve İskoç milliyetçiliğini güçlendirmeyi amaçladığını göstermişse de şiirler dönemin Avrupalı entelektüellerini derinden etkilemiştir.
Ölüler Diyarı, Ölüler Dünyası, Ölüler Ülkesi, Yeraltı dünyası Ölüler dünyası çeşitli hediye ve değerli eşyalarla donatılmış ‘Sid’ adlı höyüğün içerisindeydi. Sid’e gelen ruh ‘Brittia’ adlı okyanusun ötesindeki bir adaya götürülmekte sonra tekrar beden bulup dünyaya dönmekteydi. Keltler ruhun ölümsüzlüğüne ve ölülerin genellikle akrabanın bedeninde yeniden doğacağına inanmakta bu yüzden yeni doğan çocuğa en son ölen kişinin adı vermekteydi.
Plur na mBan Tir na n-Og kraliçesi Niamh’ın kızının adı olup zamanla peri tanrıçası Beltaine’ye dönüşmüş her yıl 1 Mayıs tarihinde adına festival düzenlenmiştir.
Pryderi Dyfedli Pwyll ile Rhiannon’un oğlunun adı olup, doğumu sırasında kaçırılmışsa da Teirnon tarafından kurtarılmıştır.
Pwyll Galler’de bulunan Dyfed kralının adı olup Yeraltı dünyası (Annwn) kralı Arawn’ın arkadaşı olup, krallıklarını bir yıllığına değiştirmişlerdir.
Rhiannon At tanrıça Epona’nın bir varyasyonunun adıdır.
Robur Gaul kökenli meşe ağacı tanrısının adıdır.
Rosmerta Gaul kökenli tarım tanrısı Esus’un karısı olan ateş, samimiyet ve refah tanrıçasının adı olup aynı zamanda ölümle de ilişkilendirilmiştir.
Rudianos Antik Gaul bölgesinin yerel bir tanrısının adıdır.
Runesocesius Antik Lusitania (Portekiz) halklarının inanışında okçuluk tanrısının adıdır.
Sabrina İngiltere’nin güneybatısında bulunan Severn nehrinin tanrıçasının adıdır.
Samhain Kış başlangıcında gerçekleştirilen bir festivalin adıdır.
Saone, Souconna Bir nehir tanrısının adıdır.
Scathach Savaşçı bir kraliçenin adıdır.
Scotia, Skadi, Cailleach Başlangıçtan beri var olduğuna inanılan ve İskoçya’ya adını veren bir tanrıçanın adı olup, domuz dişli yaşlı bir kadın olarak tasvir edilmekte ve adı ‘Her şeyin Anası’ anlamına gelmektedir.
Segomo Gaul savaş ve zafer tanrısının adıdır.
Sequanna Fransa’da bulunan ve eski adı Sequanna olan Seine nehrinin koruyucu tanrıçasının adıdır.
Sheila-na-gig Abartılı büyüklükteki cinsel organını gösterirken tasvir edilen bereket tanrıçasının adıdır. Hıristiyanlığın kabulünün ardından dişi bir iblis olarak tasvir edilmiştir.
Sidhe İskoçya ve İrlanda’da yaşadığına inanılan periler için kullanılan bir terim olup ‘perili tepelerin insanları’ anlamına gelmektedir.
Sirona Kuzeydoğu Fransa’da bulunan, şarap üretimi yapılan Mosel Vadisi’nde tapınılan bir tanrıçanın adıdır.
Sluagh Kuş gibi uçabilen kötü ruhlar topluluğunun adı olup, bir İrlanda efsanesine göre günahkâr ölülerin ruhlarıdırlar.
Smertios Gaul kökenli, yılan öldürürken tasvir edilen sakallı bir savaş tanrısının adıdır.
Stonehenge Güneş ya da Ay’a tapınmak için Druidler tarafından kullanıldığı sanılan
megalitlerden oluşmuş bir arkeolojik kült merkezinin adı olup, İngiltere’de Salisbury’nin 13 km kuzeybatısında Aveburynin 30 km güneyinde yer almaktadır. MÖ 3000 yıllarında yapıldığı sanılan Stonehenge Britanya adalarındaki çok sak sayıda taş çemberden birisi olup, 30 taştan 17’si ayaktadır. Ekseni bölüp yapının girişinden geçen ekseni yaz dönencesine (21 Haziran) konumlandırılmıştır. İrlanda’da aşağı yukarı aynı dönemde inşa edilen Newgrange anıtının ekseninin kış dönencesine (21 Aralık) konumlandırılması bilim adamlarına yapının bir çeşit takvim olduğunu düşündürmüştür. Gizemciler, taşların negatif enerjiyi dünyadan uzaklaştırarak yeryüzünde huzuru sağlamaya yönelik bir işlevi olduğunu düşünmektedirler.
Monmouthlu Geofrey Briton kralları adlı eserinde (MS 1135) Stonhenge’in Afrika’dan İrlanda’ya devler tarafından getirildiğini, bugünkü yerine büyücü Merlin tarafından taşındığını iddia etmiştir. Merlin, kral Ambrosius’a Saksonlar tarafından öldürülen 460 asilin, Uther Pendragon ve kral Konstantin’in bu bölgeye gömdürmesini öğütlemiş ve taşların sonsuza dek ayakta kalacaklarını bildirmiştir. Bu anlatından taşların bir çeşit anıt mezar olduğu sonucu çıkmaktadır. Stonehenge’e yakın gömülmek gerek dini açıdan gerekse statü açısından önemsenmekteydi.
Bir başka efsaneye göre megalitlerin İrlandalı bir kadından satın alınıp bölgeye getirilip dikilmiştir. Bu efsane taşların ya da bizzat bu geleneğin İrlanda kökenli olduğunu akla getirebilir.
Sucellos Bir elinde küp diğerinde büyükçe bir çekiç taşır formda tasvir edilen yeryüzü, orman ve yeraltı/cehennem tanrısının adıdır. Tıpkı tanrıça Nantosuelta gibi bereket ve refahla özdeşleştirilmiş ve çekicinin tarlaların verimini arttırdığına inanılmıştır.
Sul, Sulla Britanya sıcak su banyo tanrıçasının adıdır.
Shannon İrlanda halkının inanışında Shannon ırmağının tanrıçası olup Sinend efsanesinde adı geçmektedir.
Şarkı Söyleyen Kılıç Conary Mor’un kılıcıdır.
Şoney Bir deniz tanrısının adıdır.
Tailtu İrlanda kökenli yeryüzü tanrıçasının adı olup, Lugh’un sütanasıdır.
Taliesin Ceridwen adlı bir cadı ile korkunç oğlu Morfan’ın maceralarını anlatan bir masalın adıdır.
Tamesis İçilebilir su kaynakları tanrısının adı olup, Güney İngiltere’de yer alan adanın en büyük nehri Thames’e adını vermiştir.
Taranis Gaul bölgesinde gökyüzü ve şimşek tanrısının adı olup, sembolü tekerlektir. Roma pantheonundaki Jüpiter’in karşılığı olan ve uğruna insan kurban edilen bu tanrıdan ilk olarak MS 1. yüzyılda Romalı şair Lucian bahsetmiştir. Gal dilinde gök gürültüsü anlamına gelen ‘taran’ kelimesinden gelişmiş olmalıdır.
Tarvos Trigaranos, Taruos Trigaranus Gaul bölgesinde tapınılan bir boğa tanrının adıdır.
Tethra İrlanda efsanelerinde Fomorialıların kralının adı olup aynı zamanda öteki dünya ve deniz tanrısı olarak kabul edilmekteydi.
Tetes Coupées Paganist döneme ait kurukafa heykellerinin adı olup, başlangıçta bu heykellerin yerine düşmanların gerçek kafataslarının evlerin duvarlarını süslediği sanılmaktadır.
Teutates, Loucetius, Rigisamos Gaul bölgesinde antik dönemde tapınılan savaş, bereket ve refah tanrısının adı olup kelime anlamı ‘Kabilenin Tanrısı’dır.
Bkz. Albiorix
Tlakhtga İrlanda efsanelerinde tek gözlü güneş tanrısı Mog Ruith ile Dron’un kızının adı olup, Druidlere ait uğraşların ve büyücülerin koruyucusudur.
Tongoenabiagus Lusitania bölgesinin yemin tanrısının adıdır.
Trebaruna Antik Lusitania (Portekiz) halkının inanışında savaş ve ölüm tanrıçası olmasının yanı sıra evlerinde koruyucu kabul edilmektedir.
Tuatha de Danann İrlanda dilinde ‘Tanrıça Danu’nun çocukları’ anlamına gelen kelime, İrlanda folklorunda en önemli peri grubunun adı ve Lebor Gabála Érenn’e (Fetihler kitabı) göre Milesianlardan (bugünkü İrlandalılar) önceki yani İrlanda’nın beşinci sakinleri olup, Miles halkının gelmesiyle dağlara doğru çekilmişlerdir. Leinster kitabında bulunan bir şiirde klandakilerin pek çoğunun adı geçmekte, klanın soyağacı bir önceki yerleşimcilerden Nemed’e dayanmaktadır.
Tuatha Dé Danann’ın önemli üyeleri şunlardır: Dagda, Brigid, Nuada, Lugh, Dian Cecht, Ogma, Lir.
Turiacus Grovi (Portekiz) halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.
Twm Shon Catti 16. yüzyılda Galler bölgesinde yaşadığı sanılan bir Robin Hood varyasyonu olup, Dinas tepesinde saklanarak Carmarthen despotunun (Sheriff) zulmüne karşı mücadele etmektedir.
Tylwyth Teg Galler halkının inanışında göl ve nehirlerde yaşayan perilerin adıdır.
Uathach Savaş tanrıçası Scathach’ın kızı olup annesine savaşçıları eğitmekte yardım etmektedir.
Üçlü Spiral, Hayat Spirali Bronz Çağ’da İrlanda’da kutsal kabul edilen ve Kelt sanatında süreklilik arz edecek şekilde kullanılmış bir semboldür. Neopagan dinlerde üç tanrıçayı temsil etmektedir.
Verbeia İngiltere’de North Yorkshire’da bulunan Wharfe nehrinin tanrıçasının adıdır.
Vosegus Antik Gaul bölgesinde Vosges ormanı civarında tapınılan bir tanrı adıdır.
Yonne, İkaunis Merkez Fransa’da Nièvre’nin kuzeyinde yer alan Yonne nehir tanrısının adıdır.
Ysbaddadan’ın mızrakları Fomoryalıların zehirli mızraklarının adıdır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü Ankara, 2009