Endonezya Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Endozenya adaları halklarının tanrı, tanrıça, efsane ve tek tanrılı dinler öncesi inançları maddeleştirilmiştir.
Abiasa Java adasında Vyasa’ya verilen isim olup, Ambika ve Ambahini ile yatarak
Korava ve Pandava ailelerinin atası olmuştur.
Aditinggi Siau bölgesinde bulunan Gunung yanardağının koruyucu tanrısının adıdır.
Aditingga Yanardağ tanrısının adıdır.
Airlanga Mahabharata’nın java adası versiyonunda Arjuna karakterine verilen isimdir.
Ambahini java adasında Ambalika’ya verilen isimdir.
Ambiki Java halkının inanışında Abiasa adlı kişiyle birlikte olurken gözlerini kapadığı için oğlu Drestarata kör doğmuştur.
Amei Avi Borneo Dayaklarının inanışında tarım tanrısının adı olup, Burung Une’nin kardeşi ve kocasıdır.
Amitabha ‘Sonsuz Işık’ olarak da tanımlanan dişi bir ruh olup, ruhları kurtarmaktadır.
Anantaboga Java adası halkının inanışında vayang (Gölge) adı verilen efsanelerde
bahsi geçen yeraltı dünyası ejderhalarının kralının adıdır.
Anantaraja Anantaboga ile Nagagini’nin oğludur.
Aneka Varna Vayang efsanelerinde adı geçen tanrıların cennet bahçesinin adı olup ‘birden fazla renkli’ anlamına gelmektedir.
Anggun Nan Tungga Dandomi’nin kocası olan Sumatralı bir gezginin adıdır.
Angoi Borneo adası halkının inanışında bir tanrının adı olup, başka bir tanrı tarafından öldürülen vücudu parçalara ayrılınca cesedinden çeşitli hayvan türleri yeryüzüne dağılmıştır.
Anta Kusuma Java ve Bali adaları halklarının inanışında Devi Sri’ye ait çiçek şeklinde sihirli bir pırlantanın adıdır. Elde edilmesi çok zor olan bu değerli taş sürekli aşk, uzun hayat, mutluluk ve sağlık taşımaktadır.
Antaboga Yeraltında yaşayan ejderha/yılan biçiminde bir tanrı olup pirinç üretimini kontrol etmektedir.
Antang Dayak halkının inanışında Mahatala’nın şahinin adıdır.
Apu Lagang Borneo adasının batı ve güneyinde yaşayan Dayak halkının inanışında ruhlar dünyasına verilen isimdir.
Ara Borneo adasında yaşayan İban halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, başlangıç okyanusundan çıkardığı iki yumurtadan yeryüzü ve gökyüzünü yaratmıştır.
Aro Marupi’nin kızı, Pora’nın kardeşi ve Pipi Korovu’nun karısıdır.
Asai Dayak halkının inanışında kaşif ve öncülere yol gösteren bir tanrının adıdır.
Asisi Papua Yeni Gine halklarının inanışında bir insan veya hayvanın ruhani varlığının bir anlık görüntüsünün adıdır.
Atala Borneo adası halkları inanışında en önemli tanrının adıdır.
Badi Bedenden zaman zaman ayrılıp geri dönebildiğine inanılan ruha verilen isimdir.
Bagaspati Bali adası halkının inanışında orman tanrısının adıdır. Sanskritçe Brihaspati ‘Jüpiter gezegeni’ kelimesiyle ilgili olmalıdır.
Bairavi Bali ve Java adaları halklarının inanışında Devi’nin görünümlerinden birisi ve Siva’nın karısıdır.
Baiyuhibi Bulut ve sis tanrısının adı olup, 30 gün boyunca yağdırdığı yağmurlarla dağ ve vadileri şekillenmesini sağlamıştır.
Bale Kençur Java adası halkının inanışında ‘ölü evi’ anlamına gelen ve mezarlığın hemen yanında bulunan bir yapının adıdır. Ceset son gecesini Bale Kençur’da yere uzanarak ölüden son bir me-saj almayı uman birisiyle geçirir.
Bamba Puang Sulavesi adasının güneyinde yaşayan Toroja halkının inancında ruhların cennete taşındığı kutsal bir dağın adıdır. Batısında Puya (ruhlar diyarı) bulunan dağı aşarak cennete ulaşan kişinin ruhu deata (ölü ata) olur ve yeryüzünde yaşamaya devam eden akrabalarını koruma görevini üstlenir.
Barong Bali adası halkının inanışında Rangda’nın karşıtı olan iyi huylu aslan kralın adıdır.
Batara Guru, Baratra Guru Batak halkının inanışında yaratıcı tanrı Mulajadi na Bolon’un eşi Manuk Patiaraja’nın yumurtalarından ilk çıkan çocuğun adıdır.
Batara Kala Bali halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup aynı zamanda yer altı dünyasının da hakimidir.
Bedavang Nala Bali adası halkının inanışında iki dev yılanın eşliğinde dünyayı sırtında taşıyan dev bir kaplumbağanın adıdır. Onun huzursuzca kıpırdanması volkan patlamaları ve depremlere sebep olur.
< Bedavang ‘kaynamış su’ + nala ‘ateş’
Bima Java adasında Bhima’ya verilen isimdir.
Bisagit Borneo halkının inanışında 40 yılda insanoğluna çiçek hastalığı getiren bir tanrının adıdır.
Boigu Yeni Gine halkının inanışında ölüler diyarına verilen isimdir.
Bongabong Bir tanrı adıdır.
Boraspati ni Nato Sumatra adasında yaşayan Batak halkının mitolojisinde su tanrısının adıdır.
Boru Saniang Naga Sumatra adasında yaşayan Batak halkının inanışında yeryüzü tanrısının adıdır.
Bota Hi Dağlarda yaşayan bir yaban kadınının adı olup, kendisini bulan Vata Rian ile evlenmiştir.
Bujang Borneo’da yaşayan İban halkının inanışında Mekke’de doğduğuna inanılan ilk insanın adıdır.
Burung Une Borneo’da yaşayan Dayak halkının inanışpında Amei Avi’nin kardeşi olan tarım tanrısının adıdır.
Buta 1. Kanca şeklinde dişleri olan kötü bir iblis olup, ‘Buta Cakil’ adıyla da bilinmektedir.
Cata Borneo halkının anaları olarak gördükleri bir kuşun adı olup Ranjing’in eşidir.
Dao Ana Nias adası halkının inanışında yaratıcı tanrıçanın adı olup, dünyayı vücudundaki kirleri toplayıp, dizinde top haline getirerek yaratmıştır.
Dayang-Raca Borneo adası halkının inanışında sel tufanı sonrasında hayatta kalan tek kadının adıdır. Ateşin alevinden hamile kalarak yeryüzünde insan soyunun tekrar hayat bulmasını sağlamıştır.
Debata Sumatra’da Toba gölü civarında yaşayan Toba-Batak halkının inanışında ‘tanrısal güç’ anlamında kullanılan genel bir kelimedir.
Debata Idup Sumatra’da Batak halkının inanışında yaratıcı tanrı Mulajadi na Bolon’un temsilcisi olup ‘yaşayan tanrı’ anlamına gelmektedir.
Devi Gandari Java efsanelerinde kral Tistava’nın kızı ve kör kral Drestarata eşi olan, 101 çocuklu kraliçenin adıdır (100 erkek + 1 kız). 100 erkek çocuk Koravalar adıyla bilinmektedir.
Devi Şri Bali halkının inanışında aynı zamanda pirinç tanrıçası olan ölümü kontrol eden yeraltı ve ay tanrıçasının adıdır.
Djambu Baros Sumatra adasında yaşayan Batak halkının inanışında meyveleri yenildiğinde insanoğluna sonsuz bir yaşam bahşeden hayat ağacının adıdır.
Djata Borneo’da yaşayan Dayak halkının inanışında yeraltında yaşayan su yılanı formunda bir tanrıçanın adı olup, timsahların efendisidir.
Drestarata Cava adası efsanelerinde Koravalar adıyla bilinen 100 erkek çocuğun babası olan kör kralın adı olup, kral Abiasa ile kraliçe Ambiki’nin oğludur.
Drupadi Java halkının inanışında Pandavaların lideri Yudistira’nın karısı olup aynı zamanda erkek kıyafeti giyerek savaşlara katılan mükemmel ok kullanan bir savaşçıdır.
Duc Ba İbadet edilen dişi ağaç perilerinin adıdır.
Dukun Tüm hastalıkları sağaltan Javalı büyücülerin adı olup, en önemlisi Sanah isimli birisidir.
Empung Luminut Sulavesi adasının kuzeyinde yaşayan Minaha halkının inanışında kayadan doğmuş ve rüzgârdan hamile kalmış ilk tanrıçanın adıdır.
Gainji Papua halkının inanışında zamana hükmeden yaratıcı tanrının adıdır.
Gatutkaka Java adası Vayang efsanelerinde adı geçen, Bima ile dev kadın Arimbi’nin oğlu olan korkunç bir savaşçı olup giydiği sihirli bir ceket sayesinde uzak mesafelere uçabilmektedir.
Gergasis Adalarda yaşayan dev boyutlarda insana benzeyen yaratıkların adıdır. İnanışa göre Prens Merong Gergasislerin kralı olup Langkasuka şehrini inşa etmiştir.
Goga Papua halkının inanışında yağmur ve ateş tanrısının adıdır.
Guriang Tunggal Cava adasının batısında yaşayan Sundanese halkının inanışında en büyük tanrının adıdır.
Guru Minda Guriang Tunggal’ın oğlu olan bir tanrının adıdır.
Hoga Molukas adalarından Halmahera’da insanlara şakalar yapan ve onlardan kendilerine yiyecek vermesini bekleyen küçük insanlardır.
İna-da Samadulo Höse Tüm halkların ve tanrıların anasıdır. Latura ve Latura’nın ikiz kız kardeşiyle evlenen Lowalangi adlı iki oğlu vardır.
İrik Borneo’da yaşayan İban halkının inanışında bir başlangıç yaratığının adıdır.
İvi Apo Papua halkının inanışında bir yumurtadan doğan ilk kadının adı olup, başka bir yumurtadan çıkan ilk erkek Kerema Apo ile eşleşmiştir.
Jalatunda Yer altı dünyasına açılan bir kuyunun adıdır.
Janaka Hint efsanesi Mahabharata’nın Endonezya versiyonunda Arjuna’nın adıdır.
Janggala Bali adası halkının inanışında kurbağa başlı bir çocuk olarak doğmuş ve Dahavati adlı prensesle evlenince yakışıklı bir gence dönüşmüştür.
Jevata Borneo adasında tanrılara verilen genel isimdir.
Jin Laut Bir deniz cininin adı olup, Java adasında Güney Okyanus tanrıçasının hizmetkârı olduğuna ve insanları göğüslerine oturarak öldürdüğüne inanılırdı.
Kakaluk Timor adası halkının inanışında içi taş dolu bir torba olup, savaşçıları koruyan bir tılsımdır.
Kala 1. Java ve Bali halkının inanışında zaman ve ölüm tanrısının adı olup, gençleri anlaşma karşılığında belirli bir zaman için zengin edip, zamanı geldiğinde ruhlarını almaya gelmektedir.
- Bali adası halkının inanışında bir iblis grubunun adıdır.
Kala Rau Bali mitolojisinde bir iblisin vücutsuz başının adı olup, ay tanrıçası Ratih’in sürekli peşindedir. Ratih’i yakalaması ay tutulmasına sebep olur.
Karaeng Lav Şiva’nın penis formundaki görünümlerinden birisi olan bir deniz tanrısıdır.
Karna Suria ile Kunti’nin oğlu olan Javalı bir savaşçının adıdır.
Kekeko Konuşabilen ve yetimlere yiyecek bulup getiren bir kuşun adıdır.
Kerema Apo Papua halkının inanışında bir kaplumbağa yumurtasından doğan ilk erkeğin adı olup, başka bir yumurtadan çıkan ilk kadın İvi Apo ile eşleşmiştir.
Kevanambo Papua halkının inanışında insan eti yiyen bir devin adı olup, insanları kandırmak için kadın formuna bürünebilmektedir.
Kiavari Java halkının ölülerin ruhlarına verdiği isimdir.
Kidul Java halkının inanışında bir deniz ve fırtına tanrıçasının adıdır.
Kili, Devi Kili Bali adası halkının inanışında pirinç tanrıçası Sri’nin adlarından birisidir.
Kilibob Papua Yeni Gine’de tapınılan yerel bir tanrının adıdır.
Kilyakai Yeni Gine halkının inanışında kötü huylu orman ruhlarının adıdır.
Kinharingan Borneo halkının inanışında Munsumundok’un kocası olan bir yaratıcı tanrının adıdır.
Kitap Ngelmu Java adası kökenli bir büyü kitabının adıdır.
Klieng Borneo adasında yaşayan Dayak halkının inanışında bir ağacın budağından doğduğuna inanılan şekil değiştirebilen savaşçı kahramanın adıdır.
Koravas Java halkının inanışında kör kral Drestarata’nın yüz oğlunun adıdır.
Kumokomba Likhambene’nin oğlu olan bir kader tanrısının adıdır.
Laki Tenangan Borneo adasında yaşayan Kaya halkının inanışında en önemli tanrının adı olup, ‘Dali Matei ‘adlı Ruhlar diyarının efendisidir.
Langit Bir gök tanrının adıdır.
Latura Pulau Nias adası halkının inanışında ölüler tanrısının adı olup, gök tanrı Lowalangi’nin erkek kardeşidir.
Liliu Papua Yeni Gine’de kutsal efsanelere verilen isimdir.
Lolok Sulavesi adasında yaşayan Minahasa halkının inanışında küçük adamlardan oluşan bir halkın adıdır. Lolokların kaygan olduklarından dolayı elle yakalanamayacağına, yakalandıklarında ise kurtulmak için bol miktarda pirinç ve et vaat ettiklerine inanılmaktadır.
Lovalangi Nias halkının inanışında insan ırkının yaratıcısı olan gökyüzü ve rüzgâr tanrısının adıdır.
Mahameru Java adası kozmolojisinde tanrıların zirvesinde yaşadığı bir dağın adıdır.
Mahatala Dayak halkının inanışında yaratıcı bir tanrının adı olup, Jata ile Satang’ın babasıdır.
Makan Gadungan Java halkının inanışında kaplanın gövdesinde insanın ruhuna sahip olan bir yaratığın adıdır.
Mangala Bulan Batak halkının inanışında en önemli tanrı olan Mulajadi na Bolon’ın karısı Manuk Patiaraja’nın yumurtalarından çıkan üçüncü çocuğun adıdır.
Manuk Patiaraja Batak halkının mitolojisinde en önemli tanrı Mulajadi na Bolon’un karısının adı olup, sonradan tanrı olacak üç çocuğunu yumurtlayarak doğurmuştur.
Matakau Moluk adalarında meyve ağaçlarına asılan bir tılsımın adı olup, bu meyveleri çalanlara hastalık ve ölüm getireceğine inanıldığından hırsızları uzak tutmaya yaramaktadır. Matakau, ‘kırmızı gözler’ anlamına gelmektedir.
Mavi Nilüfer Bali adası halkının inanışında bir gök tanrıçasının adıdır.
Men Brayut Bali halkının inanışında anneliğin kişileştirilmiş formu olan bir karakter olup, ‘Bereketli ana’ anlamına gelmektedir.
Mulajadi na Bolon Sumatra adasında yaşayan Batak halkının aynı zamanda yaratıcı olan en önemli tanrısının adı olup, Batak dilinde ‘en büyük tanrı’ anlamındadır
< debata ‘tanrı’ + bolon ‘en büyük’
Karısı Manuk Patiaraja’nın üç yumurtasından üç çocuğu olmuştur: Batara Guru, Mangala Bulan, Soripada.
Namora Yeni Gine halkının inanışında Maruka Akore’nin annesi olan ilk kadının adıdır
Narada Bir Java efsanesinin adıdır.
Narvoje Papua adası halkının inanışında çocukları kaçıran bir bulut ruhunun adıdır.
Navang Vulan, Devi Navang Vulan Java adası halkının inanışında ay tanrıçasının adı olup, aynı zamanda özellikle kadınlar tarafından aşk ve bereket tanrıçası olarak saygı görür.
Ndara Sulavesi adası halkının inanışında Ölüler diyarı tanrısının adıdır.
Nilavati Java adası halkının inanışında bir ejderha tarafından esir edilmiş bir su perisinin adı olup, ‘Çivit Otu’ anlamına gelmektedir. Kral Manumayasa’nın oğlu Bambang Kalingga Sakutren yılanı öldürüp kızla evlenmiş, çiftin Sakri adında bir oğulları olmuştur.
Omang Sumatra adasında yaşayan Batak halkının inanışında usta hırsızlar olan küçük insanlara verilen isimdir.
Omonga Sulavesi adasında yaşayan Tomori halkının inanışında ayda ikamet eden pirinç tanrısının adı olup, bu tanrı için ambarda bir miktar pirinç ayrılır.
Pane na Bolon Batak halkının inanışında yılan veya ejderha formunda bir tanrının adıdır.
Pong Lalondong Sulavesi adasında yaşayan Toraja halkının inancında ruhlar diyarı Puya’nın efendisi olan tanrının adı olup, ‘efendi’ anlamına gelmektedir.
Pue di Songi, Pue m Palaburu Sulavesi adasında yaşayan Toraja halkının en önemli tanrısının adı olup, yeryüzünün düzeninden sorumludur.
Puya Sulavesi adasının güneyinde yaşayan Toroja halkının inanışında yeryüzünün altında güneybatı yönünde bir mevkide olduğuna inanılan ruhlar diyarının adıdır. Bir kişi öldüğünde ailesi ruhunu öteki dünyaya taşıması için bir öküz kesmekte, ölenin bedeni küçük bir mağaraya (bebekse bir ağaç kovuğuna) yerleştirilmekte ve kirli ruhu arındırmayı amaçlayan bir cenaze töreni düzenlenmektedir. Ölü ruh Puya’ya ulaştığında öteki dünyanın efendisi Pong Lallondong tarafından yargılanmakta, hakkında verilen karar olumlu olduğunda Bamba Puang dağına tırmanmasına ve yaşayan insanların koruyucu hamilerinden birisi olmasına izin verilmektedir.
Raeit Ngabal Orman tanrısının adıdır.
Raja Hantuen Borneo adasında yaşayan Dayak halkının inanışında hayaletler kralı adıyla da bilinen bir iblisin adıdır.
Raja İndainda Sumatra adasında yaşayan Batak halkının inanışında gök gürültüsü tanrısının adı olup, tanrılarla insanlar arasında aracılık eder.
Raksasa, Reksoso El değmemiş ormanlarda yaşayan insan yiyen dev bir iblisin adıdır.
Rambut Sedana, Devi Rambut Sedana Bali adası halkının inanışında refah tanrıçasının adı olup, ‘salang’ adı verilen yaldızlı ve saça benzeyen pek çok ipin asılı olduğu bir maskeyle temsil edilir.
Ratih, Devi Ratih Bali adası kökenli ay tanrıçasının adıdır.
Sileve Nazarate Nias adasının ay tanrıçasının adı olup yaşayan her şeyin kişileştirilmiş formu ve tanrı Lowalangi’nin karısıdır.
Singa Sumatra adasında yaşayan Batak halkının inanışında efsanevi bir yaratığın adı olup, yarı insan yarı bizon formundadır.
Sirao Sumatra yakınlarında bulunan Nias adası halkının tanrısının adı olup, dünyayı ve rüzgâr tanrısı Sihai’yi yaratmıştır.
Siva Hindu yıkım Tanrısı Şiva’nın yöresel adıdır.
Soripada Batak halkının inanışında tanrı Mulajadi na Bolon’ın karısı Manuk Patiaraja’nın yardımıyla evrensel yumurtadan çıkan iyi huylu bir tanrının adı olup, yukarı dünyayı yaratmıştır.
Sri, Devi Sri Hint tanrıçası Lakşmi’ye özdeş olan pirinç tanrıçasının adıdır.
Tingang, Mahatala, Mahataral Borneo adasında yaşayan Ngadju-Dajak halkının inanışında yaratıcı gök tanrının adıdır.
Upulevo Timor adası halkının inanışında bir incir ağacında ikamet eden güneş tanrının adı olup, karısı yeryüzüdür.
Vatu Gunang Farkında olmadan kendi annesiyle evlenen efsanevi Cava adası kralının adıdır.
Vurake Sulavesi adasında yaşayan Toraja halkının inanışında ‘ruh’ kelimesinin karşılığıdır.
Yabuling Papua halkının domuzları yarattığına inandığı bir tanrının adıdır.
Yama Enda Papua halkının inanışında dişi bir iblisin adı olup, genç kız formuna girip cezp ettiği erkekleri yemektedir.
Yama-Raja Bali adasında adaletle ilişkilendirilen Budist bir tanrının adıdır.
Yosun Borneo’da yaşayan Dayak halkının inanışında insan su yosunundan oluşmuştur.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009