Aşağıdaki Kuzey Amerika Yerlileri Mitolojisi Sözlüğü veya Kızılderili Mitolojisi Sözlüğü adlı küçük sözlük çalışmamda (B-H) harfleriyle başlayan konular maddeleştirilmiştir.
Baakspi Doğu Montana’da yaşayan Krov halkının inanışında dönüşebilir ruhani enerjiye verilen isim olup tesadüfen gerçekleşen kısmetli bir olayı açıklamak için de kullanılır.
Baguklar Huron gölü civarında yaşayan Ojibva halkının inanışında kaza ve kargaşaya yol açan bir ruhun adı olup iskeletten küçük bir kuş olarak tasvir edilir. İnatçı ve dik başlı olduğundan açlıktan ölmüştür.
Baidrama Taino halkının inanışında güç ve kuvvet verdiğine inanılan bir tanrının adıdır.
Bakbakvalanooksivae Biritsih Columbia ve Vancouver adası civarında yaşayan Kvakiutl halkının inanışında, gençlerin kışın düzenlenen ve Hamatsa adı verilen topluma kabul töreninde yapılan dansın en önemli teması olup ‘dünyanın en kuzey ucunda yaşayan büyük yamyam’ anlamına gelmektedir.
Bakbakvalanooksivae, törene katılan tüm gençlerin kötü huylarını yiyerek göbeğinde biriktirmektedir.
Basamaça Arizona’da yaşayan Yavapai halkının inanışında şifacı bir şamanın adıdır (Ba ‘adam’ + samaça ‘şifa gücü’)
Batsolovanagves New England civarında yaşayan yerlilerin inanışında iyi huylu ama hilebaz bir ruhun adıdır.
Baykok, Paguk, Baguk Büyük Göller (Great Lakes) bölgesinde yaşayan Çippeva halkının inanışında yürüyen iskelet olarak insanlara görünen kötü bir ruhun adıdır. İnsanları görünmez bir okla vurarak felç olmasını sağladıktan sonra parçalayarak karaciğerini yemektedir.
Baykuş Kadın Ölümden sonra ruhların geçmek zorunda oldukları bir köprünün bekçisidir.
Bedig-vajo New England’da yaşayan doğu (Ktaden) ve Batı Abenaki halkının inanışında bir kahramanın adıdır.
Begokhiddy Navaho halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.
Bek dilksil ksastin Arizona’da yaşayan Apaçi ve San Carlos halkının inanışında ‘siyah demir adam’ anlamına gelen terim başlangıçta var olan dört varlıktan birisi olan tanrının adıdır.
Bikeh Hozho Arizona ve New Mexico’da yaşayan Navaho halkının inanışında insan kılığında görünen bir tanrı olup ‘konuşma, söz söyleme’ ile özdeşleştirilir.
Bmola New England’da yaşayan Abenaki halkının inanışında fırtına getiren dev bir rüzgâr kuşunun adıdır.
Bokvus Kuzeydoğu Pasifik sahilinde British Columbia ve Vancouver civarında yaşayan Kvakiutl halkının inanışında ormanda dolaşan vahşi bir ruhun adıdır. İnsanları evine doğru çekip orada boğarak öldürmektedir.
Boncuk tüküren, Hindi öldüren Georgia ve Alabama’da yaşayan Krik halkının inanışında hilebaz tavşan efsanelerinde adı geçen bir karakterdir.
Caugh British Columbia’da yaşayan Tsimshian halkının inanışında dünyayı ve canlıları yaratan karga tanrının adıdır.
Cehennem Kötü insanların ölümlerinden sonra yiyeceğin olmadığı, içi kanla dolu büyük ve karanlık bir zindana atılacağına inanılmaktadır.
Cin-an-ev Güneybatı Kolorado’da yaşayan Ute halkının inanışında hilebaz bir kurt karakterinin adıdır.
Çahnamid Güneydoğu Connecticut’ta yaşayan Pekuot halkının inanışında ‘obur’ lakabıyla da tanınan bir yaratığın adıdır.
Ça-kal-le Kaliforniya’da yaşayan Pomo halkının inanışında şeytani bir tanrının adıdır.
Çakmaktaşı Adam Nebraska’da yaşayan Pavni halkının inanışında yağmur getiren ve hastalıkları iyileştirmek gibi doğaüstü özelliklere sahip bir adamın adıdır.
Çanunpa Dini ayinlerde kullanılan tütün içme çubuğunun adıdır.
Çareya Kaliforniya’da yaşayan Kahrok halkının inanışında yeryüzünü ve canlıları yaratan tanrının adıdır.
Çepi Narragansett halkının inanışında şamanlara trans anında ölü ruhlardan bilgi taşıyan ruhların adıdır
Çibaiskveda New England’ın kuzeyinde yaşayan Abenaki halkının inanışında bataklık gazına verilen isim olup, törelere uygun gömülmeyen cesetlerin hayaletlerin bu gazı oluşturduğuna inanılır.
Çibiabos Kanada’da Ottowa nehrinin yukarı bölgelerinde yaşayan Algonkin halkının inanışında büyük tavşan Manabozhonun erkek kardeşi gök ve kurt ruhuna sahip olan tanrının adıdır.
Çiçek Kadın Batı Mexico sahilinde yaşayan Yakui halkının inanışında ağaçların dilinden anlayan bir kadının adıdır.
Çiovotamahke, Çuevut Ma-ki Arizona’da yaşayan Pima halkının inanışında insanlığı ve yeryüzünü yaratan tanrının adıdır. Dünyayı kelebek kılığına girerek dolaşmış ve insanlar için uygun yeri aramıştır.
Çulyen Kuzeybatı Pasifik kıyısında yaşayan Nootka ve Tanaina halklarının inanışında hilebaz bir karga karakterinin adıdır.
Çuvalete Batı Meksika’da yaşayan Kora halkının insanlığın koruyucusu olduğuna inanılan ‘sabah yıldızı’nın adıdır. Şafak ve sis de Çuvalete’nin görünümleri olup, insanları güneşin yakıcılığından korur.
Da Jo ji İrakua halkının inanışında batı rüzgârına verilen isimdir.
Dagvanoenyent Batı New York ve doğu Ohio’da yaşayan Seneka halkının inanışında kuzeyde yaşayan tehlikeli bir cadının adı olup, hortum/kasırga oluşumunu sağlamaktadır.
Dahdahvat Batı New York ve doğu Ohio’da yaşayan Seneka halkının inanışında rüyalarda görülen, çeşitli formlara girebilen mistik hayvanların adıdır.
Dajoji, Gaoh Hudson nehri vadisinde yaşayan İrokua halkının inanışında batı rüzgârının ruhudur. Denizdeki dalgaları, fırtına ve hortumları kontrol edebilmektedir.
Daldal Güneybatı Oregon’da yaşayan Takelma halkının inanışında insanlara yardım eden bir kahraman olup ‘kızböceği, yusufçuk böceği’ anlamına gelmektedir.
Dasan Pomo halkının inanışında Makila’nın oğlu olan yaratıcı tanrının adıdır.
Dayunsi Çiroke halkının inanışında gökyüzünde yaşayan bir yaratıcı tanrının adı olup, ‘su böceği’ anlamına gelmektedir.
Deohako Hudson Nehri Vadisi’nde yaşayan İrokua halkının inanışında bitkilerin hayatlarını sürdürmelerini sağlayan ruhun adıdır.
Dev Bkz. Dehotgohsgayeh (İrokua), Yeitso (Navajo), Dzoo-Noo-Qua (Kwakiutl), Nunhyunuwi (Çeroki)
Didevivin Algonkin halkının kurduğu öldükten sonra tekrar dirileceğine inanmayı temel öğreti kabul eden bir ezoterik örgütün adı olup, üyeleri çeşitli sınavlardan geçerek önceden belirlenmiş kademelere yükselmektedir.
Diyin Dine New Mexico ve Arizona’da yaşayan Navaho halkının inanışında kutsal sayılan, yaratıcı ve güç sahibi bir grup insana verilen isimdir (Apaçi Kızılderililerinde ‘haktin’).
Djien New York’un batısı ve doğu Ohio’da yaşayan Seneka halkının inanışında insan büyüklüğünde bir örümceğin adıdır.
Djigonasi Ontario bölgesinde yaşayan Huron halkının inanışında altı kabilenin (Kayuga, Mohavk, Onondaga, Oneida, Seneka, Tuskarora) kurucusu efsanevi kahraman Deganivada’nın annesinin adıdır.
Do-gakv-ho-vad New England’ın kuzeyinde yaşayan Abenaki halkının inanışında hayvanlar tarafından yenilmemek için yanlarında hayvanların çenelerini kapatmalarını engelleyecek bir sopa taşıyan küçük adamların adıdır.
Dohkvibuhç Snohomiş halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.
Dokibatt Washington civarında yaşayan Tvana ve Niskually halklarının inanışında insanlık ve görülebilen her şeyin yaratıcısı olan ruhun adıdır.
Dokibatl Çinook halkının inanışında hilebaz bir tanrının adıdır.
Dokuebuth Seliş halkının inanışında tufandan kurtulan bir kişinin adıdır.
Dontso Navaho halkının inanışında uçan bir habercinin adıdır.
Dzelarhons, Dzalarhons Charlotte Adalarında yaşayan Haida halkının inanışında Kaiti adlı ayı tanrının karısı olan kurbağa prensesin adıdır. Denizden geldiği hatta yanardağların içinde yaşadığına da inanılmaktadır.
Dzi-dzi-bon-da New England bölgesinde yaşayan Abenaki halkının inanışında çirkin ve korkunç bir canavarın adıdır.
Dzoavits Şoşhone halkının inanışında dev bir ruhun adıdır.
Eagentki New York’un batısı ve Ohio’nun doğusunda yaşayan yerlilerin inanışında insanoğlunun ilk annesi olduğuna inanılan efsanevi kadının adıdır.
Eeyikalduk İnuit (Eskimo) halkının inanışında şifa tanrısının adıdır.
Ehlaumel Kuzeybatı Kaliforniya’da yaşayan Yuki halkının inanışında şimşek tanrısının adıdır.
Eithinoha Anamız anlamına gelen terim yeryüzüne verilen isimlerden birisidir.
Erkilek Av tanrıçasının adı olup, köpek başlı bir adam olarak tasvir edilmekteydi.
Esaugetuh Emissee ABD’nin güneydoğusunda yaşayan Muskogea haklarının (Çoktav, Çicksav, Krik) inanışında insanları kilden yaratıp onlara hayatı bağışlayan tanrının adı olup ‘nefes almanın efendisi’ anlamına gelmektedir.
Esçetevuarha Çamakoko halkının inanışında büyük ruhun karısı ve yağmur tanrıçasıdır.
Estanatlehi, Estsanatlehi, Estasanatlehi Navaho halkının inanışında güneşin karısı olan gök tanrıçanın adı ve ayın karısı olan mevsimler ve toprakla özdeşleştirilen Yolkai Estsan’ın ikiz kız kardeşidir.
Evah Deliliğe sebep olan bir iblisin adı olup ‘Koşan Geyik’ adlı bir kadın tarafından öldürülmüştür
Fastaçi Florida’nın ormanlık alanında yaşayan Seminole halkının inanışında insan formunda bir cücenin adıdır.
Fsti Kapcaki Seminole halkının inanışında elinde bir sopa ile dolaşan ve bataklık gibi kokan kır saçlı bir devin adıdır.
Ga-gaah İrokua halkının inanışında tüm varlıkların en zekisi olan kutsal bir karganın adıdır.
Ga-oh İrokua halkının inanışında bir rüzgâr devinin adıdır.
Gagka New York’un batısı ve Ohio’nun doğusunda yaşayan Seneka halkının inanışında bir karga ruhunun adı olup, kelimenin Türkçe karga ile benzerliği dikkat çekicidir. Bkz. Ga-gaah
Gahe Khirikahua Apaçilerinin inanışında dağlarda yaşayıp, hastalıkları tedavi edebilen doğaüstü ruhalrın adıdır. Gaheler renkeler ve yönlerle özdeşleştirilmektedir:
- Büyük Kara Gahe (Doğu)
- Büyük Mavi Gahe (Güney)
- Büyük Beyaz Gahe (Kuzey)
- Büyük Sarı Gahe (Batı)
- Gri Gahe (En güçlü Gahedir)
Gahonga İrakua halkının inanışında nehirler ve dağlık alanlarda yaşayan 3 Jogah klanından birisi olan cüce bir halkın adıdır.
Galokvudzuvis British Kolombiya ve Kanada’da yaşayan Kvakiutl halkının inanışında gençlerin topluma katılma töreni olan Hamatsa’da katılımcılara verilen isim olup ‘cennetin eğri gagası’ anlamına gelmektedir.
Galun’lati Çiroke halkının inanışında dünyanın sonuna verilen sisimdir.
Gandayah İrokua halkının inanışında 3 Jogah kabilesinden birisi olup, yeryüzünü bereketli kılmak için tarımı geliştirmişlerdir.
Ganeok İrokua halkının inanışında tanrı Haveniyo onuruna yapılan bir dansın adıdır.
Gendenvitha, Gendevitha İrokua halkının inanışında sabah yıldızının adı olup ‘gündüzü getiren’ anlamındadır. Efsanevi kahraman avcı Sosondovah, doğaüstü bir geyiği takip ederken şafak tanrıçasının kapısını beklediği cennete ulaşmış, dünyada gördüğü Gendenvitha adlı ölümlü kadına aşık olan avcıyı kıskanan Şafak tanrıçası kadını yıldıza dönüştürmüştür.
Genetaska Gittiği yerdeki insanların aralarında kavga etmelerine sebep olan bir kadının adı olup evlenince bu yıkıcı özelliği yok olmuştur.
Gizhigo-Kuae Dünyayı ve insanları yaratan, ikamet ettiği cennetten yarattıklarını seyreden bir tanrıçanın adıdır.
Glispa New Mexico ve Arizona’da yaşayan Navaho halkının inanışında insanlara şifacılığı öğreten bir ruhun adıdır.
Glooskap, Gluskap Abenaki halkının inanışında yeryüzünü yaratan tanrının adı olup ikiz kardeşi kötü Malsun’u öldürmüştür.
Gluscabi Maine civarındaki Penobscot nehri havzasında yaşayan Penobskot halkının inanışında yaratıcı tanrı Glooskap’ın adıdır.
Gohone İrokua halkının inanışında kış ruhunun adıdır.
Gök Gürültüsü Gücün, doğada ortaya çıktığı formlardan birisi olarak algılanır ve şekil değiştirebilen bir ruh olarak tasvir edilirdi.
Guguyni Vancouver adası civarında yaşayan Nootka halkının inanışında gökyüzünden ay ve güneşi çalan düzenbaz bir karakter olan karga karakterine verilen isimdir.
Güneş Baba Zuni halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, Yer altı Ana’nın kocası ve Paiyatemu’nun babasıdır.
Güneş Tutulması Eskimo halkı güneş ve ayın kardeş olduğuna ve tutulma zamanı cinsel ilişkide bulunduğuna inanmaktadır.
Çiroki ve Tlingit halkları güneş ve ayın evli olduğunu ve tutulma zamanı cinsel ilişkide bulunduğuna inanmaktadır. Çirokilere göre güneş kadın, ay erkek; Tlingitlere göre ise tam tersidir.
Ojibva halkı ise tutulma sırasında güneşin ateşinin söndüğüne inanmakta yeniden canlanması için gökyüzüne alevli oklar fırlatmaktadır.
Gyhldeptis Alaska’da yaşayan Tlingit ve Haida halklarının inanışında cömert orman tanrıçasının adıdır.
Ha Ven Neyu İrokua halkının inanışında en büyük tanrının adıdır.
Hadakhisi Navaho halkının inanışında bir yıkım tanrısının adı olup, Yeibeçilerden birisidir
Hadui Irakua halkının inanışında doğaüstü güçlere sahip olduğuna ve hastalık getirdiğine inanılan kambura verilen isimdir.
Hagondes Seneka halkının inanışında gaga burunlu bir yamyamın adı olup Ute halkının efsanelerinde bahsi geçen Siat karakteri ile benzerdir.
Hahgvehdaetgan İrokua halkının inanışında tanrı Hahgvehdiyu’nun kötü ruhlu ikizinin adıdır.
Hahgvehdiyu İrokua halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, annesi Atahensik’in gövdesine tahıl ekerek insanlığa tarımı hediye etmiştir.
Hahness Çinook halkının inanışında bir kuş formunda olduğuna inanılan yıldırıma verilen isimdir. İnsanoğlu Kuoots-hooi’nin yuttuğu Hahness’in yumurtalarından doğmuştur.
Haidu İoskeha tarafından yenilgiye uğratılan bir hastalık ruhunun adıdır.
Haili’laj Haida halkının inanışında bir salgın hastalık tanrısının adıdır.
Hako Pavni halkının inanışında dünyanın Atius Tirava tarafından yaratılmasını kutlamak için düzenlenen bir çeşit festivalin (bereket ayini) adıdır.
Hamatsa British Columbia ve Kanada’da yaşayan Kvakiutl halkının inanışında kışın gençleri topluluğa kabul töreninde en önemli dansı yapan topluluğun adıdır.
Hantceiitehi Araphao halkının inanışında yamyam cücelerden oluşan efsanevi bir halkın adıdır.
Haokah Siu halkının inanışında şimşek tanrıçasının adı olup, kafasında iki boynuzla tasvir edilip bazen av tanrısı olarak da tasvir edilir.
Hastehogan Navaho halkının inanışında sarı mısırla ilişkilendirilen bir tarım tanrısının adıdır.
Hasteyalti Navaho halkının inanışında beyaz mısırla ilişkilendirilen bir tarım tanrısının adıdır.
Hastsebaad Navaho halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.
Hastseltsi Navaho halkının inanışında yarışma/mücadele tanrısının adı olup ‘Kırmızı Efendi’ adıyla da bilinir.
Hastseoltoi Navaho halkının inanışında avcılık tanrıçasının adıdır.
Hastsezini Navaho halkının inanışında ‘Kara Efendi’ adıyla da bilinen ateş tanrısının adı olup yağmur tanrısı Tonenili ile birlikte ilk Navaho’yu suların derinliklerinden kurtarmıştır.
Haşje-Altye Navajo halkının inanışında Yeibeçilerden birisi olan yaratıcı bir tanrının adıdır.
Havstrambe İnuit halkının inanışında bir deniz yaratığının adıdır.
Havenniyo Seneka halkının inanışında bereket tanrısının adıdır.
Hayikanke Güney Alaska ve Yakutat körfezinde yaşayan Tlingit halkının inanışında dünyanın düşmesini engelleyen kunduz ön ayağı görünümünde bir yaratığın adı olup ‘toprak altındaki yaşlı kadın’ anlamına gelmektedir.
Heammavihio Çeyen halkının inanışında gökyüzünde yaşayan cömert yaratıcı tanrının adıdır. Bir müddet insanlarla birlikte yaşamış ve onlara ok, yay, bıçak yapmayı, avlanmayı ve ateş yakmayı öğretmiştir.
Heloha Çoktav halkının inanışında dişi bir şimşek kuşunun adıdır.
Hemaskas Bella halkının inanışında kunduz karakterinin adıdır.
Heng, De Hi No Huron halkının inanışında gökyüzünün koruyucusu olup tüm kötülüklerin ölümsüz düşmanı olan şimşek tanrısının adıdır.
Henga Osage halkının inanışında bir kartal ruhunun adıdır.
Herekgunina Vinnebago halkının inanışında kötü bir ruhun adıdır.
Heron Tlingit halkının inanışında Nascakiyetl tarafından karga Yetl tarafından yaratılan bir bilgenin adıdır.
Heyoka Lakota halkının ruhları çağırarak gerçekleştirdiği bir şifacılık yönteminin adıdır.
Hiavatha İrokua halkının inanışında ‘nehirleri yaratan tanrı’ya verilen isimdir.
Hila Karibu halkının inanışında tüm olayların sebebi olarak açıklanan doğaüstü gücün adıdır.
Hino İrokua halkının inanışında gökyüzünün bekçisi olan şimşek tanrısının adı olup gökkuşağı tanrıçasının kocasıdır. Kötülüğün düşmanı olan Hino dev bir yay ile ucu alevli oklar taşımaktadır.
Hinun İrokua halkının inanışında Gökkuşağı’nın kocası olan bir şimşek tanrının adıdır.
Hisagita-İmisi, Hisakitaimisi Krik halkının inanışında ‘Soluk almanın koruyucusu’ anlamına gelen en önemli tanrının adı olup, aynı zamanda İbo-fanga ‘yukarıda oturan’ olarak da bilinir.
Hlam Şua Alaska’da Kodiak adasında yaşayan İnuit (Eskimo) halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.
Hodag Qubec civarında varlığına inanılan bir su canavarının adıdır.
Hoita Missuri nehri boyunca yaşayan Mandan halkının inanışında kartal ruhunun adıdır.
Hokevingla Dakota halkının inanışında ayda yaşayan kaplumbağa ruhunun adıdır.
Hokokv Kvakiutl halkının inanışında gençleri topluma kabul töreni olan Hamatsa’da canlandırılan kafatası ezen yamyam bir kuş karakterinin adıdır.
Honga Osage halkının inanışında ölüler diyarının sakinlerine verilen genel isimdir.
Honokhenokah İrokua halkının inanışında yardımsever bir ruhun adıdır.
Honokhenokeh İrokua halkının inanışında yardımsever ruhların genel adıdır.
Hoturu Pavni halkının inanışında bir rüzgâr ruhunun adıdır.
Huruing Vuhti Kuzey Arizona’da yaşayan Hopi halkının inanışında ilk kadının adı olup güneşle birlikte dünyayı, üzerindeki canlıları ve insanlığı yaratmıştır.
Huti Vatsi Ya Huron halkının inanışında Taurus takımyıldızında yer alan Pleiadelerde yaşayan bir yıldız ruhunun adıdır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009