Aşağıdaki çalışmam A’dan Z’ye Online sunulan alfabetik Roma Mitolojisi Sözlüğü’nün H-L harflerini içermektedir.
Hasta İmparatorluğun ilk dönemlerinde lejyonerlerin kullandığı mızrağın adı olup, atmak için değil yakın dövüşte kullanmak amacıyla kullanılmaktaydı. Lejyonerlerde bu dönemde ‘hastati’ olarak adlandırılmaktaydı. Cumhuriyet döneminde yerine ‘pila’ adlı mızrak ve ‘gladius’ adlı kılıç kullanılmaya başlanmıştır.
Herkules, Herkül Yunan mitolojisindeki Herakles adının Etrüsklerce Latinceleştirilmiş formudur. Her yıl 12 Ağusto gecesi adına şenlik düzenlenen Herkules Roma’da tanrılaştırılarak, yeni maceraların konusu olmuştur.
Hersilia Romulus zamanında yaşamış bir Sabin kadınının adı olup, Hostilius adında bir kocası olmasına karşın Romalılar tarafından kaçırılmıştır. Sabinlerle Romalılar arasında çıkan savaşta iki tarafı uzlaştırmak için büyük çaba göstermiştir.
Herulus, Erulus Tanrıça Feronia’nın oğlunun adı olup Evander tarafından öldürülmüştür.
Hiarbas Jüpiter ile bir su perisinin oğlu olduğuna inanılan bir kralın adı olup Kartaca kraliçesi Dido ile evlenmek istediyse de başarılı olamamıştır.
Hilaria Attis ile Kybele’nin birleşmesini kutlamak amacıyla düzenlenen bir festivalin adıdır.
Hippona Atların tanrıçasının adı olup Gal tanrıçası Epona’nın Roma askerleri tarafından Roma kültürüne adapte edilmiş formu olmalıdır.
Hirpi Sorani ‘Sorakte Dağı kurtları’ Roma kentinin kuzeyinde bulunan Sorakte dağı üzerinde kömür ateşinin közleri üzerinde çıplak ayak dans ederek ayin yapan rahiplerin adıdır. Söylenceye göre rahipler kurban etlerini çalan kurtların peşine düşmelerinin ardından kurtların mağarasından kente yayılan salgın bir hastalığı durdurmak için kurt gibi davranmaya başlamışlardır.
Honos Erdem ve askeri şerefin tanrısı olup, mızrak ve bereket sepeti taşıyan bir genç savaşçı olarak tasvir edilmiş ve adına pek çok tapınak inşa edilmiştir.
Horatius Cocles ‘Tek gözlü Horatius’ Etrüsklerin Roma’yı kuşattığı ve Ianiculus tepesini ele geçirdiği zamanda Roma kentini Tiberius’a bağlayan köprüyü karşı tek başına kahramanca savunurken yaralanan efsanevi savaşçının adıdır.
Hostus Hostius Hersilia’nın kocası olan Latin asıllı bir kahramanın adı olup Sabinler’le yapılan savaş sırasında ön saflarda çarpışırken ölmüştür.
Ianus, Janus, Bifrons Kapı ve geçitlerin, başlangıç ve sonların tanrısı olup karşılıklı iki yöne bakan, iki yüzlü bir kafa olarak tasvir edilir. Kimi söylencelerde Romalı kiminde ise Teselyalı bir göçmen olarak tanımlanmakta, İaniculum’da hüküm sürdüğü dönemin insanlığın Altın çağı olduğuna inanılmaktadır.
Iarbas Jüpiter Ammon ile Garamantlar ülkesinden bir su perisinin oğlu olan Kartacalı bir kralın adıdır. Dido, İarbas’tan bir sığır derisinin örteceği kadar toprak istemiş, talebi kabul edilince sığır derisini şeritler halinde keserek büyük bir arazinin sahibi olmuştur.
Iardanos Omphale’nin babası olan Lydia kralının adıdır.
Idus Sekiz gün süren kıtlık sırasında Roma’yı beslediğine inanılan efsanevi kişinimn adıdır.
Imporcitor Toprağı karasabanla sürmenin koruyucu tanrısıdır.
İncir Ağacı Kutsal kabul edilen ağaçlardan birisidir.
Indigites Dii Dış kültürlerden ödünç alınan tanrılardan (Novensiles Dii) farklı olarak yerel tanrıların oluşturduğu grubun adı olup, evlerin, ambarların, ahırların, meraların koruyucusudurlar.
Indivia Kıskançlık tanrıçasın adıdır.
Inferi Dii Yeraltı dünyasının tanrılarının adı olup Orkus ve Pluto için kullanılmaktadır.
Inkubus, Incubus Başlarında külah taşıyan ve geceleri uyuyan kadınlarla birleşen cinlerin adı olup, bu cinlerin kaybettikleri külahlarını bulan kişiler saklı hazineleri bulma yeteneği kazanırlar.
< Latince incubus ‘kabus’
< Latince incubare ‘uzanmak’
İnuus Hayvan sürülerinin koruyucu tanrısıdır.
Invictus Jüpiter’in adlarından birisi olup, ‘yenilmez’ anlamına gelmektedir.
İnvidia Bir kıskançlık tanrısının adıdır
Iulia Luperca Bir kurban töreninde rahip tarafından tam kesilmek üzereyken, bir kartalın rahibinden elinden bıçağı kapıp yakınlardaki bir dananın yanına fırlatmasıyla tanrıların kefaret olarak sığırı tercih ettiğine inanılıp, ölümden kurtulan kızın adıdır.
Iulus Aineias’ın oğlu Aska-nios’un adlarından birisi olup Alba kentinin kurucusudur.
İuno Bkz. Juno
Iupiter Bkz. Jüpiter
Jana Tanrı Janus’un karısı olan önemsiz bir tanrıçanın adıdır.
Jovialia Jüpiter onuruna düzenlenen şenliklerin adıdır.
Jove Gök tanrısı Jüpiter’in isminin tamlayan (genitif) formudur.
Julius Anadolu kökenli olduklarını ileri süren Romalılarca Truva kralı Aineias’ın oğlu Askanios’un diğer adı olduğu iddia edilmiş ve imparatorlarına soylu anlamına gelen bu ad verilmiştir.
Jülyen Takvimi Roma imparatoru Jül Sezar tarafından MÖ 46 yılında tanıtılan, yılı 365 gün ve 12 aya ayıran, dört yılda bir günün eklendiği artık bir yıla sahip takvimin adı olup 16. yüzyılda Gregoryen takvime bırakmıştır.
Juno Jüpiter’in dişil karşılığı ve evlilik tanrıçasının adı olup, aynı zamanda Roma devletinin koruyucusudur.
Regina ‘kraliçe’ adıyla da bilinen Juno’ya, Jüpiter ve Minerva ile birlikte tapınılmaktaydı. Juno, Savaş tanrısı Mars’ın annesi olup bazı bölgelerde savaş tanrıçası olarak da kabul edilip tapınılmıştır. Tanrıça şerefine her yıl Mart ayının ilk günü Matronalia adlı bir bayram düzenlenmekteydi.
Juno Capritona Nonae Capritonae festivali zamanı Juno’ya verilen isimdir.
Juno Covella Yeni ay törenlerinde Juna için kullanılan bir isimdir.
Juno Curitis Juno’nun adlarından birisi olup, savaş ve kentlerin koruyucu tanrıçası olarak tasvir edilmiştir.
Juno Moneta Juno’nun adlarından birisi olup, başkentin koruyucusu ve parasal işler tanrıçası olarak tasvir edilmiştir.
Juoigen [Folklor] Lapon halkının inanışında kutsal bir şarkının adı olup, dini ayin sırasında ölü ruhları çağırmak için kullanılmaktadır.
Juvenalia Juventus onuruna düzenlenen şenliklerin adıdır.
Justitia Adalet tanrıçasının adı olup, başlangıçta bir bereket boynuzu ile terazi taşırken tasvir edilirken sonraları gözleri bağlanmış, terazi ve kılıç taşıyan bir genç kadın olarak tasvir edilmeye başlanmıştır.
Juturna Çeşme ve pınarların tanrıçasının adı olup, Rutuli kralı Turnus’un kız kardeşidir. Turnus’u Aeneias’a karşı savaşında desteklemişse de Jüpiter tarafından bir su perisine dönüştürülmüş ve ona Latium yakınlarında Lavinium’da bir çeşme vermiştir.
Juturnalia Her yıl 11 Ocak günü Juturna onuruna düzenlenen bir festivalin adıdır.
Juventas Gençlik tanrıçasının adı olup, Yunan tanrıçası Hebe’nin karşılığıdır. Genç erkekler ilk defa toga (Antik Roma’da giyilen kumaş giysi) giyecekleri zaman Juventas’a bir sikke adarlardı. Capitolium üçlüsünün tapınağında bir Capellası bulunmaktaydı.
Jupiter, Jove, Optimus Maximus Işık ve gökyüzünden sorumlu en önemli tanrının adı olup, gök gürültüsü, ışık ve havanın efendisidir. Yunan tanrısı Zeus’un karşılığı olmasına karşın Jüpiter’in, Yunan tanrısı Zeus’tan farklı olarak savaşçı nitelikleri ön plandadır.
Kanofori Kybele rahiplerine verilen isim olup ‘kamış taşıyanlar’ anlamına gelmektedir.
Karnos Zamanla Apollon’a dönüştürülen eski bir tanrının adıdır.
Katakomp Ölüleri saklamak için yapılan yer altı mezarlıklarının adı olup, Etrüsk geleneklerinin mirası olduğu sanılmaktadır.
Kartal Jüpiter’in görünümlerinden birisidir.
Kaz Capitolium kentinde şehrin kurtarıcısı olduklarına inanılıp kutsal kabul edilen hayvanlardı.
Khunubis Aslan başlı bir yılan tanrının adı olup Yunan ve Eski Mısır’dan ödünçlenmiş olmalıdır.
Lactans Hasadın bereketli olmasını sağlayan tarım tanrısının adıdır.
Lapis Manalis Yer altı dünyasının girişini örten bir taşın adıdır.
Lapis Silex Capitolium’da saklanan kutsal fetiş taşının adıdır. 22 Fetialid tarafından bu taşla bir domuz yavrusu kurban edilerek Jüpiter onurlandırılırdı.
Lara, Larunde Jüpiter ile Juturna arasındaki aşka ihanet ettiğinden tanrılar tarafından dilsiz bırakılarak cezalandırılan Latiumlu bir su perisinin adıdır. Evlerin koruyucu ruhları olarak bilinen Larelerin annesi olarak kabul edilmektedir.
Larenta Dea Tacita adıyla da bilinen yeryüzü tanrıçasının adı olup, her yıl 23 Aralık tarihinde onuruna Larentalia adı verilen bir festival düzenlenirdi.
Lares Ev ve tarlaların koruyucu ruhları olup, Geniiloci adıyla da bilinirler. Hermes ile Lara’nın oğulları olduklarına inanılan Lareler antik Romalıları derinden etkilemiş, döşemeden uzak evlerin yüksek yerlerine hatta çatılara küçük heykelleri dikilmiştir. Larelerin korudukları yerlere göre çeşitleri:
- Lares Compitales (Yol Kavşakları)
- Lares Domestici (Ev)
- Lares Familiares (Aile)
- Lares Patrii
- Lares Permarini (Deniz)
- Lares Praestitis (Devlet)
- Lares Privati
- Lares Rurales (Toprak)
- Lares Viales (Yolcular)
Larvae Ölü ataların ruhlarına verilen isim olup, ev yakınlarında bulunan bu kötü huylu ruhların ev halkına korku verir. Halk 9, 11 ve 13 Mayıs tarihlerinde Larvaelerle barışabilmek için Lemure festivali adlı bir tören düzenlerdi. Ev sahibi etrafa kara fasulye taneleri saçar veya gürültü yaparak kötü ruhları kovalardı. Kötü huylu Larvaelerin karşıtı iyi huylu (Bkz) Larelerdi.
Latarius Latium kentinde en önemli tanrı olan Jüpiter’in takma adıdır.
Latinus Tanrı Faunus ile su perisi Marica’nın oğlu olup, Latium şehrinin kralı ve Latin ırkının atasıdır. Bir efsanede sürgünden dönen Aeneias’ı iyi karşılamış ve kızı Lavinia ile evlendirmiştir (Vergilius VII, 45, 52, 69).
Latinus Silvius Askanios’tan sonra gelen dördüncü Alba kralının adıdır.
Latona Yunan Leto’nun karşılığı olan ay tanrıçası ve ana tanrıçanın adıdır.
Lausus Caere kralı Mezentius’un oğlu olup, Turnus kuvvetleriyle birlikte Aineias’a karşı savaşırken ölmüştür.
Lavatia Mart ayının yirmi yedinci gününün adı olup, Kybele festivalinin altıncı gününe denk gelmektedir. Tanrıçanın heykelleri tapınaktan çıkarılıp deniz veya derelerde yıkanmaktaydı.
Laverna Kanunsuzca elde edilen kazancın tanrıçası olup hırsız ve dolandırıcıların koruyucusudur. Tapınağı Roma’da Porta Lavernalis semtindedir.
Lavinia Latinus ile Amata’nın kızı olup Rutuli kralı Turnus ile nişanlıyken babası tarafından Aeneias’la evlendirilmiştir. Turnus’la Aeneias arasında geçen amansız mücadelenin sonunda Turnus ölmüştür.
Lemurlar Geceleri etrafta dolaşan, bedenleri ölü insanların ruhlarının adıdır. Her yıl 9, 11 ve 13 Mayıs tarihlerinde Lemuria adı verilen bayramda bu ruhlara dua edilirdi. Bayram gecesi ailenin erkeği çıplak ayakla evin dışında çıkarak ellerini bir kaynak suyuyla yıkarken karanlığa doğru bakla veya fasulye tanelerini fırlatırken ‘ailemin zekâtını ödeyeceğim’ demekte, bu sürede Lemurların bakla tanelerini topladığına inanılmaktaydı.
Letum Yeraltında yaşayan bir canavarın adı olup, kelime anlamı ‘ölüm’dür.
Leucrocotta, Leucrota Pliny’nin ‘Tabiat Bilgisi’ adlı eserinin 8. kitabında tüm canavarlardan daha hızlı bir yaratığın adı olarak geçmektedir. Geyiğin kalçasına, porsuğun kafasına, aslanın göğüs ve kuyruğuna sahiptir.
Levana Yeni doğan çocukların koruyucusu Olan bir tanrının adıdır.
Liber Başlangıçta İtalyan bereket tanrısının adıyken zamanla Dionysos ile dolayısıyla şarap kültürüyle özdeşleşmiştir. Dişil karşılığı Libera ile birlikte her yıl 17 Mart tarihinde adlarına festival düzenlenmektedir.
Liber Pater Bereket ve tarım tanrısının adı olup Dionysos’a benzer bir karakterdir.
Libera Liber’in karısı olan şarap tanrıçasının adı olup, zamanla Prosperina ile özdeşleştirilmiştir.
Liberalia Mart ayının 17. günü 17 yaşına giren erkeklere yetişkinliğin sembolü olan ‘toga virilis’ giydirilmesi töreninin adıdır.
Liberalitas Cömertlik tanrısının adıdır.
Libertas Başlangıçta kişisel özgürlük tanrıçasının adıyken sonraları Roma devletinin tanrıçası olmuştur. Roma dönemi paralarında pileus (kölelerin özgürlüklerini kazandıklarında taktıkları şapka) giymiş, defne dalından çelenk takmış ve mızrak taşıyan bir kadın olarak tasvir edilir.
Libertina Venüs’ün adlarından birisi olup tensel zevklerle ilişkisine atfen verilmiştir.
Libitina Ceset ve cenaze tanrıçasının adı olup, zamanla adı ölümle özdeşleşmiştir.
Lima Kapı eşiği tanrıçasının adıdır.
Lima Vaktu [İslam] Endonezya’da yaşayan Sasak Halkının namaz için kullandığı terim olup, bu halk namaz kılmak dışında İslam dininin diğer farzlarını benimsememiştir.
Lua Askerlerin savaş sırasında ele geçirdikleri silahları uğruna törenle yaktıkları tanrıçanın adıdır.
Lucifer Venüs gezegeninin/sabah yıldızının kişileştirilmiş hali ve şafak tanrıçası Aurora’nın oğludur.
Latince Lucis (lux ‘ışık’ kelimesinin -i hali) ile ferre ‘doğmak, getirmek’ kelimelerinin birleşiminden oluşmuş ve ‘ışık taşıyan’ anlamına gelmektedir.
Lucina Ağrıları dindiren doğum tanrıçasının adı olup, zamanla Juna adıyla tanınmıştır.
Ludi Publici Rahipler tarafından yönetilen spor oyunları (Ludi scaeni) ile tiyatro oyunlarından oluşan dini festivallerin adıdır.
Luna Ayın kişileştirilmiş formu olan tanrıçanın adı olup, daha sonraları Diana ve Hekate olarak tanımlanmıştır. MÖ 6. yüzyılda Aventine tepesinde adına yapılmış bir tapınak bulunmakta olup Yunan tanrıçası Selene’nin eşiydi.
Lupercalia Şubat ayının 13-15. günleri arasında kenti kötü ruhlardan temizlemek ve bereketi arttırmak amacıyla kutlanılan bir festivalin adı olup, Arkadia’da Pan adına kutlanılan Yunan festivali Lykea (Yunanca lykos ‘kurt’) ile alakalı olmalıdır.
Lupercus Tarım ve çobanların tanrısının adı olup, aynı zamanda tabiat ve bereket tanrısı Faunus’un da takma adıdır. 13-15 Şubat tarihinde Lupercalia festivalinde adına iki keçi ile bir köpek kurban edilmektedir. Lupercal bölgesi, efsanevi ikizler Romulus ve Remus’un dişi bir kurt tarafından emzirildiği mağaraya ev sahipliği de yapmıştır.
Lymphae Su tanrıçalarının adı olup, zamanla Yunan su perileriyle özdeşleştirilmiştir.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009