Aşağıdaki çalışmam A’dan Z’ye Online sunulan alfabetik Roma Mitolojisi Sözlüğü‘nün B,C,D harflerini içermektedir.
Babilli Rakamları, Ne Babylonios Tentaris Numeros Haldaelılar ünlü astronomlar yetiştirmişlerdir. Bu yüzden Latin dünyasında içinden çıkılması zor hesaplamaları niteleyen deyimde adları geçmektedir (Horace: Odes, i. xi. 2)
Bakhanal Bakhos’un rahiplerine, izleyicilerine ve kendisine adanan şarkılara verilen isimdir.
Bakhanalia Bakhos adına düzenlenen ve gerek eski Yunan gerekse Roma’da tüm vatandaşların sarhoş olduğu festivallerin adıdır. İtalya’da güneyden kuzeye doğru yayılan başlangıçta bereket ayinleri olarak düzenlenen ve sadece kadınların üç gün boyunca topladığı şenlikler zamanla sefahat âlemlerine dönüşmüştür.
Bakkhos Kült merkezi Roma olan, Bereket ve şarap tanrısının adıdır ve Yunan mitolojisindeki Dionysos’un karşılığıdır. Her yıl 16-17 Mart günü Bakhos onuruna Bakhanalia adı verilen bir festival düzenlenmekte olup, MÖ 200 yılından itibaren Dionysos’un şerefine orjiler de düzenlenmiştir. Borghese’de bulunan bir heykelinde elinde üzüm salkımı ve ayaklarının dibinde bir panterle tasvir edilmiştir.
Bakkhos Thiasos Bakkhos’a bağlı tanrılar ve Bakkhaların adıdır.
Bakla Faba adıyla bilinen bitki kutsal kabul edilmekteydi. Çingeneler tarafından kehanet amaçlı kullanılmaktadır.
Bazilika Üstü kapalı çift sıra sütunlu, yarım daire apsidli, geniş ve uzun toplantı salonu, mahkeme gibi binaların adıdır.
Beddua Tablosu Kurşun bir levha üzerine beddualar yazıldıktan sonra düşmanın yaşadığı yere yakın bir yere gömülmekteydi.
Bellona Savaş tanrıçasının adı olup askerler arasında popülerdir. Savaş tanrısı Mars’a eşlik ettiğinden çeşitli yazarlarca karısı, kız kardeşi ve kızı olarak tanımlanmıştır Bellona, Latince bellum ‘savaş’ kelimesiyle ilişkilidir.
Capitolinus’ta adına bir tapınağı olan tanrıça, elinde kılıç, mızrak ve meşale, başında savaş başlığıyla tasvir edilmektedir.
Blemi, Blemmyae Romalı yazarların bildirdiğine göre Nübye ve Yukarı Mısır’da yaşayan Etiyopya’lı bir kabilenin adıdır. Masallarda kafaları olmayan, ağız ve gözleri göğüslerinde olan yaratıklar olarak tasvir edilmektedirler. (Yaşlı Pliny, Historia naturalis V.8.46)
Boğa En önemli tanrı Jüpiter’in sembolü olup ayrıca Neptün ile özdeşleştirilmiştir.
Bona Dea Daha çok evli kadınların saygı gösterdiği bereket tanrıçasının adı olup bakirelik ve doğurganlığın koruyucusudur. Aventine tepesinde bir tapınağı bulunmaktaydı. 1 Mayıs tarihinde adına erkeklerin alınmadığı bir festival düzenlenmektedir. Aynı zamanda şifa tanrıçası olan Bona Dea elinde bir bereket sepeti ile bir tahtta otururken tasvir edilmiştir.
Bona Fides Yemin ve anlaşma tanrısı Dius Fidius’un eşi olup aynı görevi üstlenmiş tanrıçanın adıdır.
Boraks Kurbağaların başlarında taşıdıklarına ve tüm zehirlere karşı şifa sağladığına inanılan bir taşın adıdır.
Bubona Özellikle ordu içinde yaygın olan atların ve sığır sürülerinin tanrıçasının adı olup Gal tanrıçası Epona ile benzerdir.
Caca Ateş soluyan dev Cacus’un kız kardeşi olan ev tanrıçasının adıdır. Cacus’un Herkules’ten çaldığı sığırların yerini kahramana söyleyerek kardeşine ihanet etmiştir.
Cacus Ateş püskürten bir cin olarak adı geçmesine karşın daha öncesinde ateş tanrısı olma ihtimali güçlüdür. Efsaneye göre Aventus’ta bir mağarada yaşayan Cacus, Geryoneus’tan çaldığı sığırlarla birlikte seyahat eden Herkules’in hayvanları otlamaya bırakmasını fırsat bilip, bazılarını çalarak mağarasına saklamıştır. Cacus’un kız kardeşi Caca durumu Herkules’e haber verince kahraman üç ağzından da ateş püskürten üç başlı devi öldürmüştür.
Caeculus Metal işçiliği tanrısı Vulcan’ın oğlunun adı olup Praeneste (bugünkü Palestrina) kentinin kurucusudur.
Caelestis Kartaca Ay tanrıçası Tanit’in Punic savaşı sonrası Roma kültürüne adapte edilmesiyle aldığı isimdir. MS 3. yüzyıldan itibaren popüler olmuş, adına her yıl şenlikler düzenlenmiştir.
Caelus Yunan mitolojisinde gökyüzünün kişileştirilmiş formu olan Ouranos’un Latince karşılığı olmakla birlikte bir Roma tanrısı değildir.
Caerleon Galler’de Usk nehri kıyısında bir Roma lejyonu ve amfitiyatro kalıntılarını barındıran Ortaçağ kasabasının adı olup, Kral Arthur burada dokuzuncu savaşını gerçekleştirmiştir.
Caieta Vergilius’in Aeneid destanının kahramanı Aeneias’ın süt ninesinin adı olup adına Caieta kenti kurulmuştur (Vergilius VII, 2)
Camenae, Casmenae Kuyu ve kaynak sularının tanrıçasının adı olmasına rağmen geç dönemlerde, Yunan ilham perileriyle özdeşleştirilmiştir.
Camenta Hamile kadınların koruyucusu olduğuna inanılan doğum tanrıçasının adıdır.
Camers Vulcens’in oğlu olup, yılanlar tarafından istila edildiği için daha sonradan terk edilen Amyklai kentinin kralıdır.
Cameo Mücevher ve kap-kacak oyma yönteminin adı olup, pozitif rölyef ve negatif intaglio resim kısımlarından oluşmaktadır.
Camese Bir efsanede Latium kentinde hüküm süren bir kralın adı olarak geçmektedir.
Camilla Volscia halkının bakire kraliçesi ve kral Metabus’un kızıdır. Rutuli kralı Turnus’a Aeneias’la olan çatışmasında yardım etmiş, bu yüzden öldürülmüştür.
Canens Şarkının kişileştirilmiş hali olan Latium’lu bir su perisinin adıdır. Kirke’nin aşkına karşılık vermediği için ağaçkakana dönüştürülen kral Picus’un karısıdır. Kocasından altı gün haber alamayınca kendisini kayalardan aşağı fırlatarak intihar etmiştir.
Candelifera Doğum tanrıçasının adıdır. Doğum tanrıçaları Carmenta ve Lucina ile alakası olmalıdır.
Capitolinus Capitolium kentinde bulunan tapınağı yüzünden tanrı Jüpiter’e verilen isimdir.
Cardea Kapı eşiği ve menteşesi tanrıçasının adıdır. Kan emeci vampir cadılara karşı küçük çocukların koruyucusudur.
Carmenta, Carmentis Euander’in annesi, kehanet ve doğum tanrıçasının adı olup Camenaelerden birisidir. Roma’da Porta Carmentalis’de bir tapınağı bulunmakta ve heryıl 11-15 Ocak tarihleri arasında kadınlar tarafından adına Carmentalia festivali düzenlenmekteydi.
Carna 1. Tanrı Janus’un aşk yaşadığı bir su perisinin adı olup, perinin yaşadığı bölgede daha sonra Roma şehri kurulmuştur.
- Kalp ve diğer iç organlarla özdeşleştirilen tanrıçanın adı olup her yıl 1 Haziran’da adına festival düzenlenirdi.
Castores Leda ile Zeus’un ikizoğullarından birisi olan Dioscuri’nin (diğeri Castor) Roma’da aldığı isimdir.
Castrum İmparatorluk döneminde 2:3 oranında dikdörtgen formunda kurulan askeri kampların adıdır.
Casus belli Bir devletin savaş nedeni olarak gördüğü durumun tarihi ve hukuki adı olup, Latince ‘savaş nedeni’ anlamına gelmektedir.
Catamitus Zeus’un aşklarından olan Ganymede adlı gencin adıdır.
Catillus Nehir tanrısı Tibertus’un kardeşinin adı olup Tibur (Tivoli) şehrinin kurulmasına yardım etmiştir.
Cautio Roma hukukunda bir kişinin bir başkasına karşı sözlü (stipulatio) ya da yazılı teminat altına girmenin adıdır.
Cavea Antik tiyatrolarda izleyicilerin oturduğu basamaklı bölümün adıdır. Roma’da yarım daire, Eski Yunan’da ise dairenin dörtte üçü formunda yapılmaktaydılar.
Cella Tapınakların en içte bulunan odasına verilen isim olup, Yunanca karşılığı ‘naos’tur. Burada kült resim ve heykeller saklanmaktaydı. Etrüsk tapınaklarında (Vitruvius IV.7) hatta ilk dönem Hıristiyan kiliselerinde ayin yapılan bölüm olarak varlığı bildirilmiştir.
Celsus kütüphanesi MS 2. yüzyılda Konsül Gaius Iulius Aquila’nın babası adına Efes kentinde inşa ettirdiği kitaplığın adıdır.
Ceres Tarım ve hububat tanrıçasının adıdır. Yeryüzü tanrıçası Tellus ile benzer özellikleri bulunmaktadır. Sonraları Yunan tarım tanrıçası Demeter ile özdeşleştirilmiştir. Latince ceres ‘bitmek’ anlamı tanrıçanın eski çağlardan beri ibadet edildiğini düşündürmektedir. Aventine Tepesi’nde tapınağı bulunan Ceres onuruna her yıl 19 Nisan günü Cerealia adlı bir festival düzenlenmekteydi.
Cinxia Evlilik tanrıçasının adıdır.
Cipus Roma kentinin Raudusculana kapısı üzerinde boynuzlu bir adam olarak tasvir edilen general Genucius Cipus’un kısa adıdır. Söylenceye göre bir savaştan zafer kazanmış olarak ordusuyla Roma’ya dönerken bir dere kenarında suya baktığında alnında iki boynuz görünce bir kurban keserek kâhinlerine kurbanın bağırsaklarından fal baktırmış, kâhinler şehre hemen girerse krallığı ele geçireceğini bildirmiştir. Cumhuriyetçi olan general bu kehanetin gerçekleşmesinden korkarak durumu açıklayıp kendini sürgün ettirmişse de senato tarafından davranışı yüzünden ödüllendirilmiştir.
Cista Tapınaklarda içinde kutsal eşyaların taşındığı çantaların adıdır.
Civitas Hem anne hem de babanın Roma vatandaşı (civis romanus) olması durumunda doğuştan kazanılan vatandaşlık hakkının adıdır.
Clementia Merhamet ve şevkat tanrıçasının adı olup bir elinde patera diğerinde ise asa tutarken tasvir edilmiştir.
Clientela Varlıklı efendi (patronus) ile özgür yanaşma (cliens) arasında, bağlılık ve saygıya dayalı kurulan ilişkinin adıdır.
Clitunno Bir nehir tanrısının adıdır.
Cloacina Kanalizasyon tanrıçasının adıdır. Bu yüzden şehrin ana kanalı Cloaca Maxima olarak adlandırılmaktaydı.
Coelus Yunan cennet tanrısı Uranüs’ün karşılığı olup, kelime anlamı ‘gökyüzü’dür. Karısı yeryüzü tanrıçası Terra’dır.
Comitatus Ordu komutanlarına eşlik eden seçkinler topluluğunun adı olup Latince ‘maiyet’ anlamına gelmektedir.
Comitia Kâhinlerin belirlediği uğurlu gün ve yerlerde toplanan yasa koyucu halk meclisinin adıdır.
Concordia Uyum, anlaşma tanrıçasının adı olup MÖ 367 yılında Forum Romanum’da Camilus tarafından inşa edilmiş bir tapınağı bulunmaktadır.
Conditor Hasat tanrısının adıdır.
Consentes Dii, Dii Consentes Roma panteonunda bulunan 12 tanrının ortak adı olup, 6 kadın 6 erkektirler. Bunlar:
Jüpiter ve Juno, Neptune ve Minerva, Apollon ve Diana, Mars ve Venus, Vulcan ve Vesta, Mercury ve Ceres.
Consus Tahıl stoğundan sorumlu olan tanrının adıdır. Circus Maximus’ta bir yeraltı sunağı bulunmakta ve 21 Ağustos ile 15 Aralık tarihlerinde adına festival düzenlenmektedir.
Convector Hasat zamanı tanrısının adıdır.
Copia Refat ve zenginlik tanrıçasının adı olup, cornucopia adlı sepeti taşırken tasvir edilir. Roma talih tanrıçası Fortuna’nın maiyetindedir.
Corus Kuzey-kuzeybatı rüzgârını temsil eden tanrının adıdır.
Crocotta Pliny’nin notlarında Etiyopya’da yaşayan köpekle kurt karışımı bir yaratığın adıdır. Pliny’ye göre dişleriyle her şeyi parçalayıp yiyebilen bu yaratık sırtlan olmalıdır (VIII, 30).
Cuba Bebeklerin ve beşiklerinin koruyucusu olan bir tanrıçanın adıdır.
Cunina Çocukların tanrıçasıdır.
Cupid Venüs’ün oğlu olan aşk tanrısının adı olup, Yunan ‘Eros’un karşılığıdır. Kurbanlarını kalbinden okla vurarak aşık olmalarını sağlayan kanatlı bir çocuk formunda olup, gümüş bir yumurtadan doğduğuna inanılır.
Cupidon Cupid tarafından fırlatılan aşk okunun adıdır.
Cura İlk olarak insanlara kilden şekil veren bir tanrıçanın adıdır.
Curtius, Marcus Curtius MÖ 362 yılında Roma Forumu’nda bir yarık oluşmuş, kâhinler bu deliğin Roma’nın en kıymetli malının içine atılmadan kapanmayacağını iddia etmişlerdir. Yiğit bir genç olan Curtius, Roma’nın en değerli şeyinin ‘gençliği ve ordusu’ olduğunu düşünüp, Roma’nın en iyi atının sırtında tüm silahlarını donanmış olarak kendini bu deliğe atarak feda etmiştir (Livius VII, 6)
Çarmıh Suçluların öldürülmek amacıyla el ve ayaklarından çivilendiği haç formundaki darağacının adıdır. Roma İmparatorluğu sınırlarında yaşayan herkes vatandaş sayılmıyordu ki vatandaşlar çarmıha gerilerek öldürülmekten muaf tutulmaktaydı. Hz. İsa’nın MS 32 yılında Yahuda’nın Romalı valisi Pontius Pilatus’un emriyle çarmıha gerilmesi olayı hem Hıristiyanlığın en önemli sembolu hem de Eski Ahit ile yeni Ahit arasında dönüm noktası olmuştur.
Damnum Bir kimsenin malına ya da canına verilen zararı tanımlayan hukuki terimdir.
Datio Bir malın mülkiyetinin başkasına devredilmesi işinin adıdır
Daunus Pilumnus ile Danae’nin oğlu, Venilia’nın kocası, Juturna ile Turnus’un babası olan Rutulialıların kralının adıdır. Vulkan tarafındaa yapılmış kırılmaz kılıcını oğlu Turnus’a vermiştir.
Dea Dia Yunan tarım tanrısı Ceres’in karşılığı olan tanrının adıdır. Her yıl mayıs ayında adına festival düzenlenir ve Dea Dai’nın rahipleri tarlaları dolaşarak kutsar, yeraltı dünyasının tehlikeli etkisinden korurlar.
Dea Quartana Yüksek ateş tanrıçasının adı olup, Febris’in kızı, Dea Tertiana’nın kardeşidir.
Dea Tacita Ölüm tanrısı olup ‘sessiz tanrıça’ anlamındadır.
Dea Tertiana Yüksek ateş tanrıçasının adı olup, Febris’in kızı, Dea Quartana’nın kardeşidir.
Decima, Decuma Doğum tanrıçasının adıdır. Hamilelik tanrıçası Nonan ve ölüm tanrıçası Morta ile birlikte Parcae adı verilen kader tanrıçaları grubuna dahildir.
Dei Certi Publius Terentius Varro Atacinus (MÖ 82-MÖ 35 ) gibi şairler Tanrıların bazılarının uydurma olduğunu düşünüp reddetmekte, gerçek olduğuna inandıklarına ise Dei Certi adını veriyorlardı.
Dei Lucrii Kâr/kazanç tanrısının adı olup Mercury’nin yerini almış olmalıdır.
Dei Majores Yunan kültüründen ödünçlenen 12 büyük tanrıya verilen isim olup diğer tanrılar Dei Minores olarak adlandırılmıştır.
Deipara Tanrı doğuran anlamına gelip Yunan ‘Theotikos’un karşılığıdır.
Deiphobe Vergilius’in Cumae Sibyl’ine verdiği isimdir.
Delia Bir Sabin tanrıçasının adıdır.
Demaratus Kuzey İtalya’ya göçen bir Yunan’ın adı olup, Lucumo’nun babasıdır.
Dercetius Hispania’da (Roma dönemi İspanya’sında) saygı gösterilen bir dağ tanrısının adıdır.
Deux otiosus İnsanoğlunun gündelik işlerine karışmayan bu işi insanoğlu ile kendisi arasında aracılık eden ruhlara bırakan tanrı kavramı için kullanılan Latince terimin anlamı ‘Saklı tanrı’dır.
Devera Tapınakları süpürmek için kullanılan süpürgelerin tanrıçasıdır.
Deverra Ebelerin ve işçi kadınların koruyucusu olan tanrıçanın adıdır.
Devotio Romalıların düşmanlarına uğursuzluk getirmesi amacıyla yaptıkları büyülerin adıdır. Savaş öncesinde tarlaların çevresinde domuz dolaştırarak yapılan büyü çemberleri hatta kenti kötülüklerden koruduğuna inanılan pomerium da bu çeşit büyülerdendi.
Dia İtalya’nın en eski tanrıçalarından birisi olup hakkında pek bir şey bilinmemektedir.
Diana Av, Tabiat, bereket ve doğum tanrıçasının adı olup Yunan mitolojisindeki Artemis kültünün Cumae’deki Yunan kolonileri tarafından İtalya’ya taşınmasıyla Latin kültürüne adapte olmuştur. Artemis’in Zeus ile Leto’nun kızı olmasına karşın Diana’da Jüpiter ile Latona’nın kızıdır.
Av tanrıçası olarak vahşi hayvanların yanı sıra ormanlarla da özdeşleştirilmiş, meşe ormanları onun adıyla kutsanmış zamanla ay tanrıçasına dönüştürülmüştür. Aventine Tepesi’nde bir tapınağı bulunan Diana adına her yıl 13 Ağustos’ta festival düzenlenmekteydi.
Dictator, Diktatör Sınırlı bir dönem için göreve olağanüstü yetkilerle getirilen devlet yöneticisinin adıdır.
Dido, Elissa Kartaca’nın kurucusu olan efsanevi kraliçenin adıdır. Belus veya Mutto’nun kızı, Anna ile Pygmalion’un kız kardeşi ve Sykhaeus’un karısıdır (Vergilius, Aen. I, 343).
Dies Natalis Solis Invicti 25 Aralık günü kutlanılan bir festivalin adı olup ‘Yenilmez güneşin doğum günü’ anlamına gelmektedir. Sol Invictus adı o dönemde Suriye tanrısı El ve Pers kökenli askerlerin tapındığı Mithra gibi pek çok güneş tanrısını tanımlamakta idi. Julius Caesar, MS 45 yılında Julien takvimini tanıttığında 25 Aralık gündönümüne denk gelmekteydi.
Dies Nefastus Şanssız, talihsiz günlerin adı olarak geçmektedir. Latince dies nefasti ‘kamu işlerinin bereketsiz olması’; dies ‘gün’ + nefas ‘kötü, günah’
Dii İndigetes Ölümünden sonra tanrılaştırılan kahramanlara verilen isimdir.
Dii Mauri Kuzey Afrika’da bulunan yazıtlarda Roma dönemine ait Latince yazıtlarda adı geçen Berberi tanrılarının genel adıdır.
Dii Patrii Atalara ait tanrılara verilen isimdir.
Dii Superi Gökyüzü tanrılarına verilen isimdir.
Dione Venüs’ün takma adlarından birisidir. Kimilerine göreyse Jüpiter’den Venüs’e hamile kalan annesidir.
Diovis-pater Jüpiter’in eski adıdır.
Dirae İntikam tanrıçaları olan Furyler için kullanılan adlardan birisidir.
< Latince dirae ‘korkunç’
Dis Gal bölgesini ele geçirmesinin ardından (muhtemelen) yerli Kelt halkının tanrısına verdiği isimdir.
Dis Pater, Dis, Dispater Yeraltı ve kısmet tanrısının adı olup, Yunan tanrısı Hades’e benzer özelliklere sahiptir. Her yüz yılda bir onuruna Ludi Tarentini şenliği düzenlenmekteydi.
< Latince dives ‘zengin’ + pater ‘baba’Dominus İmparator Diocletian döneminden (MS 284-305) itibaren resmi bir unvan olarak kabul edilen terim ‘köle sahibi, efendi’ anlamına gelmektedir.
Disciplina Kontrol/disiplin tanrıçasının adıdır. Roma askerleri tarafından tapınıldığından Britanya ve Kuzey Afrika gibi imparatorluğun uzak köşelerinde bile sunakları bulunmuştur.
Discordia Kavga ve çatışma tanrıçasının adı olup, savaş tanrısı Mars ve savaş tanrıçası Bellona’nın maiyetindedir. Yunan eşdeğeri Eris, Latin karşıtı Concordia’dır.
Dius Fidus Yemin, ant tanrısı olarak geçmekte olup, Tiber nehrinin doğusundaki dağlık bölgede yaşamış Sabine halkından ödünçlenmiş olmalıdır.
Domiduca Çocukların evlerine güven içinde dönmesine yardım eden tanrıçanın adıdır.
Domiducus Gelinin yeni evine güven içinde ulaşmasını sağlayan tanrının adıdır.
Domitius Kadını kocasının evinde tutan tanrının adıdır.
Domus Tek bir ailenin barındığı özel konutların adı olup atrium ve peristil bölümlerinden oluşmaktadır.
Donarium Tapınaklarda tanrılara sunulacak yiyecek, içecek ve çeşitli hediyelerden oluşan adakların konulduğu bölmenin adıdır.
Drusilla Germanicus ile Agrippina’nın kızı ve Caligula’nın kardeşidir.
Duellona Bir tanrıçanın adıdır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009