Aşağıdaki çalışmam A’dan Z’ye Online sunulan alfabetik Yunan Mitolojisi Sözlüğü’nün B harfini içermektedir.
Babil Kıyafeti, Babylonika Vestis Farklı renkli ipliklerden dokunmuş kumaştan yapılan elbise (Pliny, viii. 74) anlamında kullanılmıştır. Eski Ahit’te de geçmektedir “ganimetlerin arasında pek çok Babil kıyafeti gördüm” (Yeşu 7. 21).
Babys Apollon’un hışmına uğrayan Frigyalı kavalcı Marsyas’ın nispeten daha kötü flütçü olduğu için tanrının öfkesinden kurtulan kardeşinin adıdır.
Badem Demophoon ile Phyllis öyküsünde kız aşkını umutsuzca ararken badem ağacına dönüşmüştür.
Baetyl Gökyüzünden düşen ve kutsal kabul edilen bir taşın (muhtemelen bir meteorun) adı olup, tanrılar tarafından gönderildiğine inanılmaktaydı.
Baeus Odysseus’un dümencisinin adı olup, Sicilya’da öldüğü söylenmişse de mezarının başta Kephallenia adasındaki Baea dağı olmak üzere pek çok yerde olduğu iddia edilmiştir (Lycophr. 694).
Baitylos, Baetulus Kutsal kabul edilip tapınılan taş ve sütunların adıdır. Delphoi kentinin ünlü Apollon tapınağında bulunan ve evrenin merkezini sembolize ettiğine inanılan ‘omphalos’ adlı taş baitylosların en önemlisiydi.
Baius, Baios Odysseus’un dümencisinin adı olup İtalya yolculuğu sırasında ölmüştür.
Bakhae, Bakhalar Şarap tanrısı Bakhos’un (Dionysos) eğittiği çılgın ve kendinden geçmiş kadınlar olan Maenadların diğer adıdır. Dionysos törenlerinde kadınlar yarı çıplak eğlenirken kendilerinden geçer ve rastladıkları hayvanları parçalayıp çiğ çiğ yerlerdi.
Bakharis Büyü ayinlerinde kullanılan bir bitkinin adıdır.
Bakis Gelecekten haber veren kâhinlere verilen isimdir. Bunlardan en önemlileri:
- Boeotia’da Heleon tapınağının kâhini olup, Korykia mağarasının perilerinden ilham almaktaydı (Paus. iv. 27. § 2, ix. 17).
- İskenderiyeli Klemens’İn bahsettiği Arkadia’nın Kaphya kentinden bir kâhindir.
- Aristophanes’in bahsettiği bir Atinalı kâhindir (Pax, 1009)
Balanus Meşe palamudu ağacının perisidir (Athen. iii. p. 78).
Bkz. Hamadryad
Balios Tanrı Poseidon’un Akhilleus’un babası Peleus’a hediye ettiği ölümsüz atın adı olup, Zephyros ile Harpyia Podargeden doğmuştur (Homer, İlyada XVI, 149; XIX, 400). Akhilleus’un diğer atının adı Ksanthus olup, çiftin Zephyrus ve Podarge adlı iki yavrusu doğmuştur.
Barbar Yunanların Helen olmayan tüm halklara verdiği isim olup zamanla olumsuz bir anlam kazanmış, Yunan kültüründen etkilenen Roma’da da imparatorluk sınırları dışında kalan halkları tanımlamak için kullanılmıştır.
Bargasus Herakles ile Barge’nin oğlu olup, Karia’nın Bargasa kentine adını vermiştir.
Bargylus Bellerophon’un arkadaşlarından birisi olup, Pegasus tarafından öldürülmüştür.
Basileia Ouranos ile Titaia’nın büyük kızı olup kardeşi Hyperia ile evlenmiş bu evlilikten Selene (Ay), Helios (Güneş) adlı çocuklar doğmuştur. Yunanca Basileia ‘kraliçe’ anlamına gelmektedir.
Basileos Zeus, Neptun ve Apollon gibi Yunan tanrılarının takma ismi olup ‘kral’ anlamındadır.
Basilisk 1. Yılanların kralının adıdır (Yunanca basiliskos ‘küçük kral’)
Pliny’in Roma’da yazdığı ‘Naturae Historiae’ adlı eserinin (MS 77) üçüncü kitabında basilisk hakkında bilgi vermektedir. Kuzey Afrika’da Kyrenaika bölgesinde yaşayan başı taçlı yılan insanları sadece nefesiyle bile öldürebilmektedir. Pliny, Basilisk’in tıslamasıyla tüm diğer yılanları yönettiğini belirtmiştir. 17. yüzyıl Avrupa’sında Basilisk mitine yeni motifler eklenmiş, bir yılanın bir horozun yumurtası üzerinde kuluçkaya yatmasıyla dünyaya geldiğine bu yüzden ancak horoz ötüşünün onu öldüreceğine inanılmaya başlanmış, yolcular yılanlara karşı yanlarında horoz taşımaya başlamışlardı.
Bassareus Trakya’da şarap ve bereket tanrısı Dionysos’a verilen isim olup, bu adı giydiği bassaris ‘tilki postu’ndan almıştır. Aynı şekilde Maenadları da Bassarides olarak tanımlanmıştır.
Bateia 1. Teuker veya Tros’un kızı olup, Dardanus’un karısı, İlus ile Erikhthonius’un annesidir ve Bateia kentine adını vermiştir.
- Sparta kralı Oebalus’un karısı olan bir Naiadın adıdır (Apollodorus, iii. 10. § 4).
Bathos Sıradan bir nesnenin veya önemsiz bir konunun yüceltimesi, soylu bir tarzda ele alınmasını tanımlayan terim olup günümüzde özellikle edebiyatta modern şairler tarafından da kullanılmaktadır.
< Yunanca bathis ‘derin’
Batiela Amazon kraliçesi Myrina’nın diğer adıdır.
Baton Thebaili Amphiaraos’un arabacısının adı olup efendisi ile birlikte tam düşman tarafından öldürülecekleri sırada yer tarafından yutulmuşlardır (Pausanias, III, 23)
Battos 1. Neleus’un bir çobanının adı olup, Hermes’in Apollonun sığırlarını çaldığına şahit olmuştur. Sessiz kalma yemini etmesine karşın etrafa hırsızlıktan bahsedince Hermes tarafından taşa dönüştürülmüştür (Ovid II, 688).
2. Polymnestus ile Thera’nın oğullarının adı olup bir kâhinin tavsiyesiyle gittiği Libya’da Cyrene’yi bulmuştur.
Baubo Anadolu kökenli bereket ve doğurganlık tanrıçası olup, orfik gelenekte Eleusisli Dysaules’in karısı, Triptolemos, Eubouleus, Porotonoe ile Nisa’nın annesidir.
Baukis Philemon adlı Frigyalı yoksul bir köylünün karısının adıdır. Karı koca, ülkede kimsenin ağırlamadığı Zeus ile Hermes’i evlerine misafir etmişler, bu yüzden ülkeye Zeus’un gönderdiği fırtına tüm ülkeyi yıkarken karı kocanın evine hiç bir zarar gelmemişti (Ovidus, Metamorphoses, VIII, 616)
Bebryke, Bryke Danaidlerden birisinin adı olup, Bithynia’da yaşayan Bebryke halkına adını vermiştir (Apollodorus ii. 1. § 5).
Bellerophon, Bellerophontes Korinth kralı Glaucus’un oğlu olup Athena’nın yardımı
ve yeteneğiyle uçan at Pegasus’u ehlileştirmiştir.
Efsaneye göre öz kardeşini (Deliades veya Peiren) öldürdüğü için sürüldüğü Tirynis’te kral Proitos’un misafiriyken, kraliçe Stheneboia’nın aşkına karşılık vermediği için kadın tarafından iftira edilince elinde -içinde getireni öldürün emir yazan- bir mektupla Lykia kralı İobates’e gönderilmiştir. İobates, kahramandan önce ülkesini kasıp kavuran Khimaira adlı canavarı öldürmesini istemiş ardından düşman komşuları Solymoslar ve Amazonlar üzerine savaşmaya göndermiş Bellerophon her üç görevi de başarıyla tamamlamıştır. Bu yöntemlerle Bellerophon’dan kurtulamayacağını anlayan kral, Lydialı paralı askerlerden oluşturduğu bir birliği kahramanı öldürmekle görevlendirmesine rağmen yine başarısız olunca Bellerophon’u tanrıların koruduğuna ve haklılığına inanmış dahası kızı Philonoe ile evlendirip, tahtını damadına miras bırakmıştır.
Bellerus Bellerophon tarafından öldürülen bir Korinthli soylunun adıdır.
Belomanti Atılan bir ok yardımıyla (okun gittiği mesafe, düştüğü yer vs.) kehanette bulunma sanatının adıdır.
Belos Deniz tanrısı Poseidon ve su perisi Libya’nın oğlunun adıdır.
Beltis [Yunan, Fenike Mitolojisi] Eski Suriye (Palmyra) gök tanrısı Bel’in Yunan kültürüne adapte olmuş formunun adıdır.
Belus 1. Poseidon’ın Libya’dan doğma oğlu, Aegyptus ile Danaos’un babasıdır.
- Dido’nun babası olan Tyre kralının adıdır.
Bema Atinalı hatiplerin halka seslenirken üstünde durdukları üzerine basamakla çıkılan yükseltinin adı olup günümüz Sinagoglarda hahamların üzerinde Tevrat okuduğu platforma adını vermiştir.
Bendideia Trak tanrıçası Bendis’in onuruna düzenlenen şenliğin adıdır. Bkz. Bendis
Benevento Truva Savaşı’nda sonra gemisi İtalya’da karaya oturan Diomedes’in orada kurduğu kentlerden birisinin adıdır
Berbyke Danaos’un 50 kızından birisinin adıdır.
Bereket Boynuzu, Bolluk Boynuzu, Kornukopia İçi tahılla dolu, keçiboynuzu formunda bir sepet cinsi olup bereket sembolüdür. Muhtemelen tanrı Zeus’un sütninesi Amaltheia adlı su perisinin sahibine emrederse içi onunla dolan sihirli boynuzuyla ilişkidir.
Beroe Aphrodite ile Adonis’in kızı ve Semele’nin sütannesinin adıdır.
Bia Güç ve kuvvet kavramlarının kişileştirilmiş halidir. Pallas ile Styks’in kızı, Kratos, Nike ve Zelus’un kız kardeşidir. Zeus’un Promethus’u Kafkas (Kaukasos) dağlarında zincire vurmasına yardım etmiştir.
Biadike Ketheus’un karısının adı olup, yeğeni Phriksos’a aşık olmuş, aşkı reddedilince genci kendisine tecavüz etmekle suçlamıştır.
Bianna Güneydoğu Fransa’da bulunan Vienne kentine adını veren Giritli bir kızın adıdır.
Bianor Herakles veya Mantova ile Tiberis’in oğlu olup Mantua (Lombardy, İtalya) şehrinin kurucusudur.
Bias Birlikte Tiryns’i (Argolis, Yunanistan) yönettiği Melampus’un kardeşi, Amythaon ile İdomeneus’un oğludur.
Bisaltes Theophane’nin babası olan bir Trakya kralının adıdır.
Biston Ares/Mars’ın oğlunun adıdır.
Bistonian Trak halkı için kullanılan bir kelime olup, Ares’in oğlu Biston ile ilgisi olmalıdır.
Bithia Bir bakışla karşısındakini öldürebilen bir İskit cadısının adıdır.
Biton Argos’ta ki Hera tapınağının rahibesi Kydippe’nin iki oğlundan birisi, Bkleobis’in kardeşidir. Anne ve iki oğlu Hera’nın onuruna düzenlenen bir festivale giderken öküz arabayı çekmekte zorlanınca iki çocuk öküzün yanına kendilerini koşarak arabayı çekmişlerdir. Çocuklarının durumuna üzülen Kydippe tanrıçaya oğullarının başına hayatta gelebilecek en güzel şeyin gelmesi için yakarmış Hera uykuda iki kardeşin canını almıştır.
Boedromia Apollon Boedromios (sıkıntılı zamanda yardım eden) onuruna Boedromion’un (yaz mevsimi) yedinci günü Atina’da düzenlenen festivalin adıdır.
Boeotus Poseidon ile Melanippe’nin oğlu, Aeolus’un ikiz kardeşidir.
Boğa En önemli tanrı Zeus’un sembolü olup, Europa’yı boğa formuna bürünerek kaçırmıştır.
Boio Bir Delphoi rahibesinin adı olup, insanları kuşa dönüştürmeye çalışmaktaydı.
Boiotos Poseidon’un oğlu olup Boiotia’ya adını vermiştir.
Boline Apollon’dan kaçarken kendini denize atarak canına kıyan bir su perisinin adı olup Akhai’da ki Bolina kentine adını vermiştir.
Boreadai, Boreadlar Kuzey rüzgârı Boreas’ın Oreithyia’dan doğurduğu ikiz oğulları Kalais (hafif esen) ile Zetes’in (şiddetli esen) ortak adıdır.
Boreas Trakya’da yaşayan kuzey rüzgârı tanrısının adıdır. Kanatlı, sakallı ve güçlü bir erkek olarak tasvir edilen Boreas, Eos ile Astraeus’un oğlu, Zephyrus, Eurus ve Notus’un kardeşidir. Bkz. Ara Aquilo
Boreasmoi Atina’da Boreas onuruna düzenlenen bir festivalin adıdır.
Bormos Su perileri tarafından kaçırılan Titias’ın yakışıklı oğlunun adıdır.
Borysthenes Thoas’ın babası olan Tauris kralının adıdır.
Botanomanti Çeşitli türlerde bitkilerin kullanımıyla kehanette bulunma sanatının adı olup, çoğunlukla birisinin adının yazıldığı yaprak kurumaya bırakılıp bu sırada yaprağa bakılarak kehanette bulunulmaktaydı.
Botres Eumolos’un Apollon’a kurban sunarken bir anlık kızgınlıkla öldürdüğü oğlunun adı olup Apollon tarafından bir kuşa dönüştürülmüştür.
Bounos Alkidameia ile Hermes’in oğlu olup, Aietes Korinthos tahtını ona emanet etmiştir.
Bouphagos İapetos ile Thornaks’ın oğlu olan Arkadialı bir kahramanın adı olup tanrıça Artemis tarafından öldürülmüştür.
Boule, Bule Yunan kent devletlerinde soylulardan oluşan danışma meclislerinin adıdır.
Bouphonia Atina’da bir boğa kurban edilerek gerçekleştirilen kutsal ayinlerin adıdır.
Boura, Buraios, Bouiros, Bura Tıpkı Helike şehri gibi bir deprem sonrası sulara gömülen antik Yunan şehrinin adı olup, Helike’nin 40 stad* güneydoğusundadır. Pausanias şehrin tekrar inşa edildiğini ve Aphrodite, Demeter, Eileihyia ve İsis için tapınaklar inşa edildiğini bildirmiştir (Herodotus i. 145; Pol. ii. 41; Strabo pp. 386, 387, and 59; Diod. xv. 48; Paus. vii. 25. § 8)
Ovid kentin kalıntılarının tıpkı Hlike gibi denizin dibinde görülebildiğini bildirmiştir.
Bousiris Muhtemelen Osiris adının bozulmuş bir formu olup Yunan efsanelerinde adı bir Mısır kralı olarak geçmektedir (Diodorus Sicilius, I, 17)
Boutes 1. Argo gemisi tayfasından birisinin adı olup Lilibaeum kentinin de kurucusudur.
- Boreas’ın oğlu ve Lykourgos’un Dionysos tarafından deliritilip bir kuyuya atlayarak intihar eden üvey kardeşinin adıdır.
- Pandion ile Zeuksippe’nin oğlunun adı olup, Philomena, Prokne ve Erethkheus’un kardeşidir.
Bouzyges Boyunduruğu icat eden böylece tarla sürmekte boğaları kullanmayı ilk akıl eden kişinin adıdır.
Braggas Nehir tanrısı Strymon’un oğlu olup bir av sırasında ölen kardeşi Olynthos’un adını Trakya’da kurduğu bir kente vermiştir.
Bragkhos Delphoili Smikros’un kehanet yeteneğine sahip oğlunun adı olup Didyma’da (Didim) Apollon için bir tapınak inşa etmiştir.
Brankhidler Brakhus’un soyundan gelenlerin adı olup Didim tapınağı’nda rahiplik yapmış ve Yunanların Anadolu kolonizasyonuna yardım etmişlerdir.
Brankhios Apollon’un takma adlarından birisi olup, Brankhus’un babası olduğundan bu adı almıştır.
Brankhus Didyma’da (Anadolu’da Didim) bulunan Apollon tapınağının kurucusu olup, babası Apollon, bu tapınağın yönetimini Brankhidlere vermiştir.
Brauron, Vrauron Attika’nın doğu sahilinde bulunan en eski kutsal mevkilerden birisinin adı olup burada bereket ve doğum tanrıçası Artemis’e tapınılmaktaydı.
Briareus Gaia ve Uranos’un oğulları olan 100 kollu, 50 kafalı Hekatonkhireslerden birisi olan fırtına tanrısıdır. Bkz. Aigaion
Brindisi Diomedes tarafından kurulan bir İtalyan kentinin adıdır.
Briseis Lyrnessoslu rahip Brises’in kızı olup kocası Mynes Akhilleus tarafından öldürüldükten sonra onur ödülü olarak alınmıştır. Agamemnon, Briseis’i geri almaya kalktığı zaman Akhilleus öfkesinden Truva ile savaşmayı reddetmiştir.
Brises Lyrnessos’ta bulunan Apollon tapınağının rahibi ve Briseis’in babası olup, Yunanların kenti yakmalarından sonra üzüntüsünden canına kıymıştır.
Britomartis Artemis’le de özdeşleştirilen Girit kökenli dağ ve avcılık tanrıçasının adıdır. Yunanca Britomartis ‘güzel kız’ anlamına gelip (Bkz.) Dictynna lakabıyla da tanınmaktadır (Diodorus Siculus 5.76.3.).
Brizo Ege Denizi’nde bulunan Delos adasında tapınılan bir tanrıçanın adı olup kadın ve denizcilerin koruyucusudur.
Bromie Nyas dağı perilerinden birisinin adı olup, çocuk Dionysos’u yetiştirmiştir.
Bromios Dionysos’un takma adlarından birisi olup ‘şimşekçi, yüksek sesli’ anlamına gelmektedir.
Bronte Güneş tanrı Helios’un atının adıdır.
Bronteler Tek gözlü devler olan üç Kykloptan (tepegöz) birisinin adı olup gök gürültüsüyle özdeşleşmiştir.
Bryte Artemis’in Giritli nedimelerinden birisi olup Ares’in kızıdır.
Volsunsaga’da Atlakvida/Atli’nin (Hunların lideri Atilla) erkek kardeşi Budli’nin kızı olarak geçmektedir.
Budeia Budeion kentine adını veren Boeotialı bir kadının adı olup, Klymenus’un karısı ve Erginus’un annesidir.
Bukephalus Büyük İskender’in atının adıdır. Çocuk İskender atın kendi gölgesinden korktuğunu fark edip, atın başını güneşe çevirerek sakinleşmesini sağlamış ve sahibi olmaya hak kazanmıştır.
Bukolus 1. Kız kardeşinin aşıkan karşılık vermeyen Eunostos’u öldüren sığır çobanının adıdır.
- Herakles’in oğullarından birisinin adıdır (Apollod. ii. 7. § 8)
Bulia Athena’nın adlarından birisi olup, Atina meclisinin koruyucusu olmasına atfen verilmiştir.
Bulon Phokis’teki Bulis kentinin efsanevi kurucusunun adıdır (Paus. x. 37. § 2)
Bunaea Hera’nın takma adı olup, Hermes ile Alkimeia’nın oğlu Bunus’un kendisine bir mabet yaptırmasına atfen verilmiştir (Paus. ii. 4. § 7).
Buphagus 1. İapetos ile Thornaks’ın oğlu ve Promne’nin kocası olan Arkadialı bir kahramanın adıdır. Artemis tarafından öldürülen Buphagus, Herakles’in kardeşi İphikles yaralandığında ona ölene dek bakmıştır (Paus. viii. 14).
- Herakles ve Lepreus’un takma adı olup, bir boğayı tek seferde yemelerine atfen konulmuştur (Apollod. ii. 7).
Buphonia Atina’nın Dipolieia bölgesinde Skirophorion ayının (Haziran ve Temmuz) 14. günü kentin koruyucusu Zeus Polei onuruna öküz kurban edilmek suretiyle düzenlenen festivalin adıdır.
Bura İon’un kızının adı olup, Akhaia’daki Bura kentine adını vermiştir (Paus. vii. 25).
Buraikus Herakles’in takma isimlerinden birisi olup, Akhaea kenti Bura civarındaki Buraikus nehri kenarında bulunan heykeli ve mağara tapınağına atfen konulmuştur (Paus. vii. 25).
Busiris Efsanevi Mısır kralının adı olup kıtlığı engellemek için yabancıları kurban etmiştir.
Butes 1. Atinalılar tarafından kahraman olarak saygı göstererek Pandion ile Zeuxippe’nin oğlu olup, tanrıça Athena ile Poseidon’un rahibidir.
- Aphrodite’ye aşık Sicilya kralının adıdır.
- 3. Bakhaelerden birisini çalan Boreas’ın oğlunun adıdır.
Buzyges Attikalı bir kahramanın adı olup, insanlığa öküzü sabana koşmasını öğretmiştir. Kimi yazarlara göre Triptolemus’la aynı kişidir.
Büyük İskender Charlegamne gibi gerçek bir karakter olan efsanevi Makedon kralının orijinal Yunanca adı Aleksandros olup, zamanla hakkında gerçekdışı hikâyeler anlatılmış, babasının bir yılan olduğu iddia edilmiş hatta Zeus Ammon olduğuna inanılmıştır. Bir öyküye göre Mısırlı büyücü Nictanebus sürgündeyken Zeus Ammon kılığına girerek Olympos dağına çıkmış ve İskender’in babası olmuştur. Kimi söylencelere göre bir kartal olup uçabilmekte veya cam bir çanın içinde okyanuslarda yüzebilmektedir.
İskender’in, Herakles’in soyundan geldiğini iddia ettiği ve Gordion düğümünü kestiği bilinmekteyse de bazı Ortaçağ yazarlarını onu Kral Arthur’un da atası saymışlardır.
Bybassus Anadolu sahilinde gemisi batan Podaleirius’un imdadına yetişen bir keçi çobanının adıdır.
Byblis Milet şehrinin kurucusu olan Miletus ile Kyanea’nın kızının adıdır. İkiz kardeşi Kaunus’a aşık olmuş, Kaunus onun aşkından korkup kaçınca intihar etmiş, ölümünden sonra bir pınara dönüşmüştür (Ovid IX, 450).
Byrsa Kartaca kalesinin adı olup öküz derisinden yapıldığına inanıldığından bu adı almıştır. Efsaneye göre Fenike prensesi Dido kocası öldürülünce Afrika’ya kaçmış, kral Yarbas’tan aldığı bir öküz derisini şerit şerit keserek bir arazi parçasını çevirmiş, bu arazide Kartaca kenti kurulmuştur.
Byssa Tanrılara saygı göstermediği için martıya dönüştürülen kızın adıdır.
Bythos Bir Deniz kentaurunun (İkhthyokentaur) adı olup, kardeşi Aphros ile birlikte denizde doğan Aphrodite’yi kıyıya çıkarmıştır.
Byzas, Bizas Deniz tanrısı Poseidon’un oğlu olup Byzantium (bugünkü İstanbul) kentinin kurucusudur.
Byzia Byzas’a dadılık yapan su perisinin adıdır.
* Eski Yunan’da bir uzunluk ölçüsü birimi. 200 metreye karşılık gelir. (ed.)
Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009