Horus, Eski Mısır’da Hanedanlar öncesi Neolitik dönemden itibaren Greko-Romen döneme dek tapınıldığı bilinen en eski ve en önemli tanrılardan birisi olup, şahin ya da şahin başlı insan formunda tasvir edilen güneş ve savaş tanrısıdır.
Horus Kimdir?
Horus, orijinal formu Heru veya Hor olan tanrının adının Latinceye adapte edilmiş
Yunanca formudur. Horus’a ait ilk kayıtlarda Yukarı Mısır’da yer alan Nekhen (Hierakonpolis) kentinin koruyucu tanrısı olup, o dönemde firavunların Horus’un yeryüzündeki görünüm olduğu kabul edilmekteydi. En eski yazıtlarda Horus ile ezeli rakibi Seth’in kardeş olmalarına karşın Mısır’a egemen olmak için ölümüne bir mücadeleye giriştikleri, Seth’in Horus’un bir gözünü Horus’un ise rakibinin döl suyunu çaldığı yazılmaktadır (Bkz. Horus ile Seth’in Savaşı). Har-pa-neb-taui (İki diyarın tanrısı) adıyla da anılan Horus bazı yazıtlarda ise gök tanrıça Nut ile yer tanrısı Geb’in oğlu olarak gösterilse de esas geleneğe göre İsis ile Osiris’in oğlu kabul edilen tanrı bir başkasına göre ise göre Hathor’un oğlu veya kocası kabul edilmekteydi. Sırasıyla çakal, şahin, insan ve babun başlı tasvir edilen Duamutef, Qebehsenuef, İmsety ve Hapy Horus’un bu
ilişkiden doğan çocukları olarak kabul edilmekteydi. Çocuk görünümünde tasvir edilen Horus’un örülmüş saç bukleleri ve ağzına bir parmağını götürdüğü görülmekte olup, bu hareket Yunanlılarca “sus” işareti olarak algılanıp yanlışlıkla “sessizlik tanrısı” olarak düşünülmüştür. Cippi adı verilip tılsım olarak kullanılan Horus taş oymalarında ise tanrının timsah gibi vahşi hayvanlara üstünlüğü sergilenmekteydi.
Eski Krallık (MÖ 2513–2191) döneminde Osiris kültü yaygınlaşınca Horus, İsis ile Osiris’in oğlu olarak kabul görmüş, genç Horus annesinin kurnazlığı sayesinde güçlü amcası Seth’e galip gelmeyi başarmıştır. Güneş tanrısı olduğuna inanılan tanrının gözlerinin ay ve güneş olduğuna inanılırken vücut bulmuş formları Re-Harakhety ve Horemakhet adıyla bilinmekteydi.
Yunanlılar Horus’un yaşlı halini Haroeris, genç halini ise Harpocrates (Çocuk Horus) veya Harsiesis (İsis oğlu Horus) olarak adlandırmakta ve Apollon’a eş tutmaktaydı. Modern yazarlar Meryem Ana’nın kucağında tasvir edilen İsa figürü ile ejderhaları öldüren St. George motiflerinin Horus ile ilişkili olduğunu iddia etmiştir.
Horus behdet, Horbehudet
Horus behdet veya Horbehudet Horus’un güneş diski formuna verilen isimlerden
birisi olup, Edfu Horus’u veya Horus Behdety adlarıyla da bilinmekteydi.
HORUS İLE SETH’İN SAVAŞI
Güneş tanrısı Horus ile çöl tanrısı Seth’in çatışmasını anlatan bir efsanedir. Eski Krallık dönemi kayıtlarından (MÖ 2404–2191) kardeş ve arkadaş olduğu anlaşılan iki tanrı kavgaya tutuşunca Horus bir gözünü, Seth ise testislerini kaybetmiş, yeryüzüne öncesinde ne oldukları bilinmeyen öfke, karmaşa ve gürültü hâkim olmuştur. Sir Alfred Chester Beatty (1875-1968) V. Ramses dönemi (1160–1156) kayıtlarından çatışmanın detaylarını bulup İngilizceye çevirmiştir. Önce Horus ardından Steh babalarının tahtında hak iddia edince 9 tanrı kimi destekleyecekleri konusunda ikiye bölünmüş sonunda kardeşler aralarında kazananı dolayısıyla Mısır’ı yönetecek olanı belirleyecek bir yarışma yapılmasına karar verilmiştir. İki kardeş önce su aygırına dönüşmüş ve suyun altında kimin çok kalabileceğine dair yarışma başlamıştır. Oğlu Horus için endişelenen İsis bir mızrakla Seth’i vurmaya çalışmışsa da yanlışlıkla Horus’u vurmuş ve yarışı kaybetmesine sebep olmuştur. Annesine kızan Horus kadının kafasını kopararak sağlara götürmüş buna öfkelenen Re ve 9 tanrı Horus’u şiddetle cezalandırmıştır. Horus’u bir vahada yakalayan Seth rakibinin gözünü çıkararak dağlara gömmüş böylece nilüfer çiçekleri ortaya çıkmıştır. Hathor, tanrının gözünü iyileştirmiş, kardeşler Re’nin yanına dönmüşlerse de çatışma sona ermemiştir. Son olarak taştan kayıklarla bir yarışa girişmiş ve kazanan Horus olmuştur. Seth’e acıyan Re tanrıyı gökyüzündeki yıldırıma dönüştürmüştür.
HORUS’UN GÖZÜ
Ra’nın gözü olarak adlandırılan figür Mısır tahtının gücünün sembolü olup, Horus’un
sol gözü Wedjat ayın sağ gözü Udjat ise güneşin tanrısallığıyla ilişkilendirilmekte, bunlar birbirini tamamlamaktaydı. Wedjat, bilgeliğe ulaşmayı ve onu korumayı temsil eden bir tılsımdır. Osiris’in yeniden doğuş evresinde oğlu Horus Wedjat’ı babasının yutmasını sağlamış, Osiris bu sayede görme, yürüme ve konuşma yeteneklerini yeniden kazanımıştır. Piramit yazıtlarında udjat gübeş tanrısını düşmanlarına karşı koruyan Uraeus kobra ile ilişkilendirilmiştir.
HORUS’UN OĞULLARI
Horus’un yeraltı dünyasına yaptığı yolculuğuna eşlik eden dört oğlu bulunmakta olup dört ana yön ile ilişkilendirilen bu tanrıların isimleri şöyledir:
- İmset (insan)
- Hapi (Habeş maymunu)
- Duamutef (çakal)
- Kebeçsenef (şahin)