Aşağıdaki küçük sözlük Hristiyan Terimleri Sözlüğü, Hristiyanlık Kavramları Sözlüğü, Hıristiyan teoloji terimleri sözlüğü hatta Hristiyan Mitolojisi Sözlüğü olarak tanımlanabilenecek özet ve yüzeysel açıklamalar içeren alfabetik bir çalışmanın Ş, T, U, V, Y, Z harfleriyle başlayan terimlerini içermektedir.
Şeytan Tüm kötülüklerin kaynağı olduğuna inanılan cennetten kovulmuş isyankar meleğin adıdır. Tek tanrılı dinlerde Tanrı ve iyi olanın karşısında yer alan bu isyankar varlık tüm kötü ruh ve varlıkların da şefidir. En ilkelinden en modernine dek tüm toplumlarda insanoğlu açıklayamadığı her tabiat olayını, hastalık ve talihsizlikleri şeytanın varlığıyla açıklama yoluna gitmişlerdir. İnsanlara acı çektirmek, onları doğru yoldan ayırarak kötülük yapmaya teşvik etmek amacıyla şeytanın çeşitli hayvanların hatta güzel kadın kılığına girdiğine inanılmaktaydı. Abbadon, Apollyon, Beelzebub, Belial, Clootie, Lucifer, Mephisto, Mephistopheles, Moloch gibi pek çok adı olan şeytan, çoğunlukla boynuzlu, uzun kuyruklu, korkunç bakışlı, keçi bacaklı olarak tasvir edilmekteydi.
Şeytan Tarafından Ele Geçirilme Kilisenin dindışı her türlü düşünceyi yasaklayıp toplum üzerinde telkine dayalı baskı kurduğu Ortaçağ’da, baskı altındaki insanlarda görülen, kilise ve dini sembollere karşı bilinçaltında biriken öfkenin sara benzeri nöbetlerle dışa vurumunu yansıtan krizlerin adıdır.
Şeytan’ın Çatalı Şeytan’ın asasının üçlü çatal şeklinde olduğuna inanılmaktadır.
Ştunda 19. Yüzyılın son çeyreğinde Almanlar tarafından Rusya’ya getirilmiş bir Protestan tarikatının adı olup, pek çok dini geleneği reddetmektedir.
Tahtçılar Ortaçağ Avrupa’sında Tanrının Tahtını taşıdığına inanılan bir melek grubunun adıdır.
Takdis Bir kişi ya da nesnenin günahlarından arındırılması, üzerinde Tanrının koruyuculuğunun sağlanması işidir.
Tanrı’nın Egemenliği Yeni Ahit’te Matta (3:2-3) ve Luka’ya (11:20) göre, Tanrı’nın yeryüzü üzerinde İsa peygamberin dünyaya gelmesiyle başlayan, İsa’nın ikinci gelişi ile perçinlenecek egemenliği kastedilmektedir. Bu egemenlik savaş yoluyla gerçekleşen insanlara özgü dünyevi bir egemenlik olmayıp ‘Tanrı’nın Egemenliği doğruluk, esenlik ve Kutsal Ruh’ta sevinçtir’ sözleriyle tanımlanmıştır (Romalılar 14:17).
Tanrı’nın Oğlu Tanrısal niteliklere sahip, Tanrı varlığından doğduğuna inanılan İsa peygamberi tanımlayan bir terimdir.
Te Deum Tanrıya şükran amaçlı söylenilen bir ilahinin adıdır.
Temelukhus Paul’un vahyinde bahsi geçen lanetlenmiş ruhlardan (tartarukhi) birisinin (muhtemelen Şeytan) adı olup, Yunanca Telemakhos’un bozuk formu olmalıdır.
Teodise Alman filozof Wilhelm Gottfried Leibniz (1640-1716) tarafından ileri sürülen Tanrının varlığının ile insan aklı arasındaki ilişkiyi sorgulayan disiplinin adıdır.
Teslis Arapça ‘üçleme’ anlamına gelen terim, baba (Tanrı), oğul (İsa) ve kutsal ruhun tanrının üç ayrı görünümü olduğu inancını ifade etmektedir.
Tövbekârlar 19. yüzyılda kurulup Colorado ve New Mexico’da yayılan ve bir sadece erkeklerden oluşan örgütün adı olup, kendilerini kırbaçlamakta, ağır çarmıhlar taşımakta böylece günahlarının bağışlanacağına inanmaktaydılar.
Trinty Hıristiyan teolojisinde Baba, oğul ve kutsal ruh üçlemesinin oluşturduğu birliği temsil eden terimdir.
Ursula Köln kentinin koruyuscu kabul edilen bir kadın olup, Köln kentini kuşatan Hun hükümdarı ile evlenmeye razı olmayınca öldürüldüğüne inanılmaktadır.
Vaftiz Vücudun bir bölümü veya tümünü su ile yıkayarak ilk günahtan arındırma ve Hıristiyan dinine kabul etme amacıyla gerçekleştirilen törenin adıdır. Vaftiz sırasında çocuğa gelecek yaşamında kol kanat germeyi vaat eden birisi vaftiz babası olarak seçilir ve çocuğa bir vaftiz adı verilir. Vaftiz de tıpkı abdest gibi en eski Sami geleneklerinden birisi olup çok tanrılı dönemlerde de uygulanmaktaydı.
Vaftizci Yahya, Ermiş Yuhanna Hıristiyanlığın öncüsü sayılan Nasıralıların lideri olup Hz. İsa’yı kendi isteğiyle Ürdün Irmağı’nda vaftiz etmiştir. İsrailoğullarından Herodes Antipos’un üvey kardeşinin karısı ile evlenmesine karşı çıkıp nikahlarını kıymayınca Herodes Antipos ile kızı Salome tarafından öldürülmüştür.
Vahşi MS 1512 yılında Papa 3. Paul tarafından Âdem soyundan geldikleri resmen açıklanana dek hayvan olarak kabul edilen ilkel insanlara verilen Anglo-Fransız ‘sauvage’ kelimesinin Türkçe karşılığıdır. Kelime Latince silvaticus (ormandan gelen; silva ‘orman’) kelimesinden kök almaktadır.
Valdenler, Valdoculuk Adını Parisli tüccar Peters Walden’den alan 12. yüzyılda kurulmuş bir mezhep olup, ruhbanlığı reddettiklerinden Papa III. Lucius tarafından aforoz edilmişlerdir.
Valentine, St. Valentine MS 3. yüzyılda yaşamış bir piskoposun adı olup, genç Romalılara aşk mektupları yazarken yardım etmesiyle ünlenmiştir. MS 269 yılında başı kesilen din adamı günümüzde tüm dünyada kutlanan Sevgililer Günü’ne (St.Valentine’s Day) adını vermiştir.
Valentinizm Mısırlı Valentinus tarafından MS 2. Yüzyılda kurulan gnostik mezhebin adıdır.
Vatikan Katolik Kilisesi’nin merkezi olan din devletinin adı olup, aynı zamanda bağımsızlığı 11 Şubat 1929 Laterano anlaşmasıyla tanınan ülkenin dinsel ve siyasal başkanı Papa’nın ikametgâhıdır. Vatikan’ın en yüksek yönetim organı Papa’yı üyeleri arasından seçen 70 üyeli Kardinaller Meclisi iken, yerel yönetim Papa’nın seçtiği bir valiye devredilmiştir. Kendi bayrağı, radyosu, Osservatore Romano adlı gazete ile Osservatore delta Domenica adlı dergisi olan Vatikan devletini 15. yüzyıla özgü kıyafetler giyip, silahlar kuşanmış 200 kişilik gönüllü İsviçreli muhafızlar korumaktadır. Vatikan hakkında detaylı bilgi için AYRICA OKUYUN
Vatikan sözcüğü, Latince vates ‘peygamber’ kelimesiyle alakalı olup,bugünkü St. Peter Meydanı’nın bulunduğu yerde Apollon’a adanmış bir tapınaktan -Apollon’un vaticinia adı verilen kehanetlerine atfen- adını almaktadır.
| Vatikan |
| Papalar kendi seküler rollerinde, Papalık Eyaletlerinin birçoğunun yeni birleşmiş İtalya Kralı tarafından ele geçirildiği on dokuzuncu yüzyılın ortalarına kadar bin yılı aşkın bir süre boyunca İtalya yarımadasının bölümlerini yönettiler. 1870’de, Roma ilhak edildiğinde, papanın edinçleri daha da sınırlandı. ‘Tutuklu’ papalar ile İtalya arasındaki tartışmalar 1929’da, bağımsız bir Vatikan şehrinin kurulduğu ve Katolikliğin İtalya’da özel bir statü kazandığı Lateran Anatlaşmaları ile çözüldü. 1984’te, Papalık Makamı ile İtalya arasındaki bir kilise-devlet antlaşmasıyla daha önceki antlaşmaların Katolikliğin İtalya’nın devlet dini önceliğinin de dahil olduğu belli maddeleri değiştirildi… |
Virtues, Tarshishim, Malakim, Dunamis Ortaçağ Avrupa’sında dokuz önemli melekten hiyerarşik açıdan beşinci sırada olup mucizeler gerçekleştirebilen bir tanesinin adıdır.
Yahuda İskaryot, Judas Iscariot Hz. İsa’yı ele 30 parça gümüş karşılığında Yahudi Yüksek rahiplerine ihbar eden havarinin adı olup, rahiplere Getsemani tepesine gideceği ve öpeceği kişinin İsa olduğunu söylemiştir (Matta 26:24) Yahuda, Hz. İsa ölüme mahkûm edildiğinde pişman olup aldığı gümüşleri geri vermiş ve intihar etmiştir (Matta 27:10).
Hz. İsa ve diğer müritlerine hizmet eden Yahuda’nın Yuhanna incilinde (12:6) açgözlü ve sahtekar olduğu, Matta ve Markos’ta ise 30 gümüş parçası yüzünden İsa’ya ihanet eden aç gözlü birisi olduğu yazmaktadır. İhanetinin sonucunu gören Yahuda’nın intiharı Matta (27:3-5) ve Elçilerin İşlerinde (1:16-20) iki farklı şekilde anlatılmıştır.
Yahuda’nın Mektubu Yeni Ahit’te yer alan Yunanca bir mektubun adı olup ‘İsa Mesihin kulu ve Yakup’un kardeşi Yahuda’ imzasıyla MS. 2. yüzyılda kaleme alındığı sanılmaktadır.
Yahyacılar Mesih’in İsa peygamber değil Vaftizci Yahya olduğuna inan bir Ortaçağ tarikatının adı olup, Tapınak Şövalyeleri ile birbirine karıştırılmışlardır.
Yakup, Yaakov, Jacob Hz. İsa’nın havarilerinden birisi olup aynı zamanda Yuhanna’nın da erkek kardeşidir.
Yakup’un Mektubu Yeni Ahit’te ilk Hıristiyan kiliselerine seslenen ve daha çok ahlaki konulara değinen bir mektup olup Hıristiyanlığı kabul etmiş Yakup adlı bir Yahudi tarafından yazılmış olmalıdır.
Yakup’un on iki oğlunun ahitleri Yakup’un 12 oğlunun sözlerini aktaran ve MS 2. yüzyılda yazıldığı sanılan bir Yahudi kitabının adıdır. 2 bölümü İbranice 10 tanesi Yunanca yazılmış ve günümüze ulaşmıştır.
Yakupilik MS 6. Yüzyılda Suriye’de Yakupi Baraday tarafından kurulan monofizist tarikatın adıdır.
Yedi Erdem İman, umut, merhamet, metanet, adalet, sağduyu ve İyi huy Hıristiyan ahlakının temel erdemleridir.
Yedi Ölümcül Günah Kötülüğün yedi ana kategorisi için kullanılan terimdir.
Bunlar: Öfke, para hırsı, kıskançlık, oburluk, şehvet, gurur ve tembellik.
Yedi Uyuyanlar, Yedi Uyurlar 1. [Hıristiyanlık, Anadolu Mitolojisi] Hıristiyan inanışında Roma İmparatoru Diocletian’ın (MS 284-305) veya Decius’un (MS 251-249) Hıristiyanlara zulüm uyguladığı günlerde Efes yakınlarındaki Celion dağındaki bir mağarada 200 yıl sürecek bir uykuya yatan yedi gencin adıdır. II. Theodosius döneminde uyanmışlar içlerinden biri erzak için kasabaya inmiş döndüğünde bu sefer Hz. İsa’nın tekrar yeryüzüne ineceği tarihe dek sürecek uykuya yatmışlardır. Bu gençlerin adları:
Constantius, Dionysius, Joannes, Maximianus, Malchus, Martinianus ve Serapio’dur.
Bkz. Archangel (7 başmelek)
Yehova Şahitleri 1872 yılında Charles Taze Russell’ın Pitsburg’da kurduğu ‘Uluslararası Kitabı Mukaddes Öğrencileri Derneği’ ile ilişkili Hıristiyan kökenli bir mezhebin adı olup, günümüzde ayrı bir din olarak kabul edilmektedir. YHVH’nin (Yehova) gerçek tanrı olduğuna inanıp, yeni bir Kitab-ı Mukaddes çevirisi hazırlayan, diğer Hıristiyanlarla, siyasi partilerle, hükümetlerle ilişkiye girmeyip, askere gitmeyen, herhangi bir bayrağa saygı göstermeyen ve Tanrının Krallığı adlı bir din devleti kurmayı amaçlayan bir topluluktur.
Yeni Ahit Hz. İsa’nın yaşam ve öğretilerini içeren İncilin ikinci bölümünün adı olup Hıristiyanlarca kutsal kitap kabul edilmektedir. Eski Ahit’ten farklı olarak tümü Yunanca yazılmış olup, iki bölümü birer sayfadan ibaret toplam yedi bölümden meydana gelmektedir. Yeni Hz. İsa tarafından yazılmadığı gibi Hz. İsa’nın sözleri de sağlığında yazıya geçirilmemiştir. Yeni Ahit’te bulunan metinler İsa’yı tanıyanlar veya en azından konuşmalarını dinleyenler tarafından yazılmıştır.
| Yeni Ahit’ten alıntı |
|
“Evet, Tanrı dünyayı o kadar sevdi ki kendisine inanan her insanın yok olmaması ve sonsuz hayata sahip olabilmesi için tek oğlunu verdi. Çünkü Tanrı oğlunu dünyaya yargı giydirmesi için göndermedi. Kim ki ona inanır, yargı giymez; kim ki inanmazzaten yargı giymiştir,çünkü Tanrı’nın tek oğlunun adına inanmamıştır. Ve yargı da şudur: Işık dünyaya geldi, ve insanlar karanlıkları ışıktan çok sevdiler, çünkü yaptıkları işler kötüydü. Gerçekten kim ki kötülük yapar ışıktan nefret eder ve yaptığı işlerin ortaya çıkmasından korkarak ışığa gelmez. Ama gerçek içinde davranan kimse, Tanrı adına yaptığı işlerin aydınlığa çıkması için ışığa gelir.” (Yuhanna)
“Mutludur o kişiler ki akıl bakımından zayıftırlar, çünkü Tanrı’nın ülkesi onlarındır. Mutludur iyi ve yumuşak kişiler, çünkü miras olarak dünya onların olacaktır. Mutludur acılar içindeolanlar, çünkü teselli bulacaklardır. Mutludur adalete susayanlar, çünkü susuzluklarını gidereceklerdir. Mutludur kalbi temiz olanlar, çünkü Tanrı’nın ülkesi onlarındır. Mutlusunuz her ne şekilde olursa olsun benim yüzümden tahkire, baskıya ve iftiraya uğrarsınız. Sevinç ve mutluluk içinde olun, çünkü ahrette mükafatınız büyük olacaktır.” (Matta) “Kendilerinin adil olduklarını söyleyen, başkalarını da hor gören bazı kimselere şunları söyledi: İki kişi dua etmek için tapınağa çıktılar. Birisi Ferisi öteki aşarcıydı. Başını dik tutan Ferisi şöyle dua ediyordu: Öteki insanlar gibi olmadığım için sana şükürler olsun Tanrım, çünkü onların hepsi aç gözlüdür, adalete aykırı işler yaparlar, zina işlerler ya da şu aşarcı gibidirler; bana gelince ben haftada iki kez perhiz yaparım, gelirlerimin ürün vergisi olan ondalığı veririm. Biraz ilerde duran aşarcı gözlerini havaya yöneltip bakamıyordu bile, ama elleriyle göğsünü döverek: Ben günahkâr kuluna acı Tanrım! Diyordu. İşte size söylüyorum bu sonuncusu Tanrı tarafından günahları bağışlanarak evine döndü. Çünkü kim ki yükselecek alçalacaktır, ama kim ki alçalacak yükselecektir.” (Luka)
|
Yeremya’nın Mektubu Eski Ahit’in deuterokanonik bir parçasının adı olup Yeremya Peygamber’in Babil’deki sürgün Yahudilere gönderdiği bir metindir.
Yoksulluk Hz. İsa’nın insanlığa öğütlediği en büyük erdemdir.
Yortu Hz. İsa’nın ve azizlerin yaşamlarıyla ilgili önemli olayları kutlamak amacıyla kiliselerin düzenlediği ayinlerin adıdır.
Yuhanna Yeni Ahit’i oluşturan dört İncil’den dördüncüsünün adı olup, yazarının İsa’nın 12 havarisinden birisi olan Yuhanna mı (Lisimakhos surları önünde incilini yazdığına inanılmaktadır) yoksa daha geç dönemde yaşamış ama havarinin öğretilerini derlemiş bir ilahiyatçımı olduğu belli değildir. Hıristiyan inanışına göre Hz. İsa çarmıha gerilirken annesi Meryem’i Yuhanna’ya emanet etmiştir.
Yuhanna’nın Mektupları Havari Yuhanna tarafından yazıldığı kabul edilen üç mektubun adı olup, Yeni Ahit’in bir parçasıdır.
Yuhanna’nın Vahyi, Yuhanna’nın Apokalipsi Yeni Ahit’in son kitabının adı olup Yuhanna tarafından Patnos adasında yazıldığı kabul edilmekle birlikte MS 1. yüzyılın sonlarında birden fazla kişi tarafından yazıldığı sanılmaktadır.
Yunus Kitabı Eski Ahit’in dört bölümlük, 32. Kitabının adıdır.
Yusuf Hz. İsa’nın gizli müritlerinden birisi olup, Yahudi yasalarına karşı gelerek çarmıha gerilen İsa’nın cesedini kendi onurlu insanlara yakışan bir törenle gömdüğüne inanılmaktadır. Batı kilisesinde 17 Mart, Doğu kilisesinde 31 Temmuz tarihinde adına yortu düzenlenmektedir.
Zaduszki, Dzien Zaduszny Batı Kilisesi’nin kutsal kabul ettiği 2 Kasım gecesi (Latince Commemoratio omnium Fidelium Defunctorum) mezar ziyareti yaparak mezarlarda mum yakma adetinin adıdır.
Zebedi İsa’nın havarilerinden Yuhanna ile Büyük Yakup’un babası olan bir balıkçının adıdır (Matta IV, 21-22).
Zekeriya Vaftizci Aziz Yahya’nın babasının adı olup, Kudüs tapınağında Cebrail ona kısır karısı Elisabeth’in ona içini kutsal ruhun doldurduğu bir çocuk doğuracağını ve bu çocuğun İsrailoğullarını yeniden mümin yapacağını bildirmiştir.
Zeytinlik Dağı Kudüs’ün doğusunda konumlanmış kireç taşından bir tepe olup, adı Kitabı Mukaddes’te sıkça geçmektedir. Yahudi inancında Mesih Çağı’nın bu dağda başlayacağı, Hıristiyan inancında ise Hz. İsa’nın ölmeden önce bu dağ üzerinden Kudüs’e girdiği, bu dağın eteklerindeki Getsemani bahçesinde dua ettiği bilinmekte bu yüzden her iki dince de kutsal kabul edilmektedir.
Arapça ‘Cebelüt-Tur’, İbranice ‘Har Ha Zetim’ adıyla bilinmekte olan Zeytinlik dağı 1967 yılındaki Altı Gün Savaşları sırasında İsrail’in eline geçmiştir.
Zoe 1907 yılında Eusebios Matthopoulos’un kurduğu, keşiş yaşamı, bekaret ve yoksulluğu katı bir disiplinle benimsemiş bir tarikatın adı olup Yunanistan’da ayin geleneğinin tekrar canlanmasını sağlamıştır.
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009