Aşağıdaki küçük sözlük Hristiyan Terimleri Sözlüğü, Hristiyanlık Kavramları Sözlüğü, Hıristiyan teoloji terimleri sözlüğü hatta Hristiyan Mitolojisi Sözlüğü olarak tanımlanabilenecek özet ve yüzeysel açıklamalar içeren alfabetik bir çalışmanın L ve M harfleriyle başlayan terimlerini içermektedir.
Labarum Roma İmparatoru I. Konstantin’in hükümranlığı döneminde (306-337) kurulan bir ordunun sembolü olup Yunan alfabesindeki Khi (Χ) ve Rho (ρ) harflerinin birleşiminden oluşmuştur.
Bununla birlikte kendisi pagan Roma dininin şef unvanı olan ‘Pontifex Maximus’ adıyla anılırken Hıristiyanlıktan bu derece esinlenmesini bazı otoriteler kabul etmemekte amblemin farklı bir orijini olduğunu düşünmektedirler.
Lanetliler Adası Kuzey Denizinde bulunduğuna ve günahkâr insanların gökten yağan ateş parçaları ile cezalandırılacağına inanılan efsanevi adanın adıdır.
Lapis Lazuli Meryem Ana tasvirlerinde Meryem Ana’nın kıyafetlerinin bu lacivert renkli taşla süslendiği görülmektedir.
Leliel Geceden sorumlu bir meleğin adıdır.
Libertenlik Bilim ile dinin alanlarını birbirinden ayırmayı savunan ve özellikle 17. yüzyıl sonrası Avrupa’sında güçlenen felsefî akımın adıdır.
Limbo Roman Katolik Hıristiyan öğretide cennet ile cehennem arasındaki sınırın adı olup, ölü ruhların ikametgâhıdır. Burada sorumluluğu kendine ait olmayan günahlar yüzünden cennete giremeyen ölü insanların ruhları barınmaktadır. İki çeşit limbo vardır:
- Christ (Hz. İsa) tarafından kurtarılmayı bekleyen yetişkinlerin ruhları
- Vaftiz edilmeden ölen çocukların ruhları
Liturji Hıristiyan kiliselerinde dua ve ilahili bir ibadet sekline verilen isimdir.
< Yunanca litturgia ‘halkın işi’
Geçmişte ve bugün yapılan Hıristiyan ayin çeşitleri:
- Roma Katolik Kilisesi
o Latin ayini
- Novus Ordo Missae
- Tridentine Mass
- Anglikan ayini
- Mozarabik ayini
- Ambrosia ayini
- Gallika ayini
o Doğu ayini
- Krizevci
- Ruthenia Katolik Kilisesi
- Doğu Ortodoks Kilisesi
o St. John Khrysostom
o St. Mark
o St. James
o Büyük St. Basil
o St. Gregory Diyalogları
- Oryantal Ortodoks kilisesi
o Kıpti St. Basil
- Bazı Anglikan Kiliseleri
o İngiliz Kiliseleri
- Common Prayer (toplu dua)
- Exhortation and Litany (teşvik ve dua)
- Bazı Luteryen kiliseler
o ABD Evanjelik Luteryen kilisesi
o Luteryen Kilisesi-Missouri Synod
- Bazıı Methodist veya Wesleya kiliseleri
o Birleşik Methodist Kilisesi
o Britanya Methodist Kilisesi
o Wesleyan Kilisesi
o Nazarene kilisesi
Tüm ayinlerde kullanılan bazı ortak motifler:
- Sanktus duası
- Tütsü
- İştirak
- İnanç
- Kitabı Mukaddesten metin okuma
- Minnettarlık ifade eden dualar
- Ekmek (Hz. İsa’nın bedeni) ve şarap (Hz. İsa’nın kanı) sembolik ayin
- Azizleri anma, Meryem Ana için dua
- Kiliseye aracılık ettiği için dua
- İsa’nın müritlerine öğrettiği ‘Lord’s Prayer’ duası
Lollardlar Ortaçağ İngiltere’sinde reformcu din adamı John Wycliffe’in müritlerine verilen isimdir.
Longinus’un Mızrağı, Kutsal mızrak, Kader mızrağı Hz. İsa çarmıha geriliyken bu mızrakla gövdesinin deşildiğine inanılmaktadır.
Lorraine Haçı Doğu Fransa’da bulunan Lorraine bölgesine özgü iki dikey çubuğa sahip bir haç formudur. Başlangıçta Fransızların milli kahramanı Jean D’arc tarafından kullanılmakta ve Fransa’yı işgal eden İngilizlere karşı direnişin sembolü olarak görülmekteydi. 1871-1918 ve 1940-44 yılları arasında Almanya sınırlarına dahil olan bölgeyi temsil eden haç bu dönemde Fransız vatanseverlerinin de sembolü olacaktır.
Lucifer Ortaçağ Hıristiyan teolojisinde tanrıya karşı ayaklanan meleklerin lideri olup, diğer isyankâr meleklerle birlikte cehenneme gönderilmiştir.
Lucifer adı MS 4. yüzyılda Jerome tarafından incilin Latinceye tercümesi sırasında heilel ben-şaçar kelimesinin yeri-ne kullanılmıştır (Heilel ‘Venüs gezegeni’ + ben-şaçar ‘parlak olan, sabahın oğlu’ )
Lucy, St. Lucy, Siraküzalı Lucy, Saint Lucia Ortodoks ve Katolik Hıristiyan mezheplerinde din şehidi kabul edilip, aziz ilan edilmiş bir genç kızın adıdır. Körlüğün koruyucusu kabul edilip, her yıl 13 Aralık tarihinde adına şenlik düzenlenmektedir. Lutherci İsveç ve Norveç’te uğruna festival düzenlenen tek azizin adıdır. St. Lucy (Latince lux ‘ışık’), Roma İmparatoru Diocletian döneminde şehit edilmiş (MS 303) Ortaçağ’da efsaneleşip aziz ilan edilmiştir.
Luka Aziz Pavlus’un arkadaşlarından birisi olup, Hz. İsa’nın takipçilerindendir ama 12 havarisinden birisi değildir. Luka, aynı zamanda Yeni Ahit’in üçüncü bölümünün yazarıdır.
Luka İncili Yeni Ahit’in ilk dört bölümünü oluşturan İncillerin üçüncüsünün adı olup, Luka tarafından yazılmıştır. İbret verici kısa hikâyelerden oluşan Luka İncili Vaftizci Yahya’nın doğumundan İsa’nın göğe yükselişine kadar olan yaklaşık 35 yılı kapsamakta M.S. 60’lı yıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir.
Magi Yeni Ahit’te ‘Üç bilge adam’ veya ‘Doğu Kralları’ olarak geçen ve Kudüs’e gelip bebek İsa’nın bir gün Yahudilerin kralı olacağını söyleyen efsanevi kişilerdir (Matta 2: 1).
Matta’nın gospelinde ‘magi apo anatolon’ (Doğu’dan Magiler) olarak geçmekte net bir sayı verilmediği gibi Magi formuyla nötr cinsiyet tanımlaması yapılmaktadır:
“Altıncı melek tasını büyük Fırat Irmağı’na boşalttı. Gündoğusundan gelen kralların yolu açılsın diye ırmağın suları kurudu” (Vahiy 16: 12)
Herodot, ‘Magi’ kelimesini Medlerin Zerdüşt rahipleriyle özdeşleştirmiştir.
İngiltere’de 1611 yılında kral I. James zamanında basılmış olan İngilizce İncil’de Yunanca magos kelimesi ‘bilge adamlar’ olarak tercüme edilmiştir. Hıristiyan geleneğinde her yıl 6 Ocak günü Epifani yortusu adıyla Doğu Krallarının İsa’yı ziyaretlerinin adına kutlanmaktadır.
Malta Haçı İlk Haçlı seferinden itibaren Hıristiyanlığın sembolü olarak kullanılmış uç kısımları ‘V’ formunda, gövdedeki birleşme noktasına gidildikçe incelen dört eşit uzunlukta kola sahip haçın adıdır.
Malta Şövalyeleri Osmanlı’nın Girit seferinin ardından Malta adasına kaçan Aziz John tarikatından bir grubun, Vatikan ile işbirliği yaparak kurdukları örgütün adıdır. Günümüzde varlığını sürdüren bu örgütün merkezi Roma olup, üyeleri Papa’nın ölümüne ant içmiş müritleridir.
Manastır Bir baş keşiş (abbot) veya başrahibe (abbess) tarafından yönetilen, kendi ihtiyaçlarını kendi karşılayan bir dini topluluğu barındıran manastırlara verilen isimdir.
Bilinen ilk Hıristiyan manastır toplulukları herhangi bir düzene sahip olmayan münzevilerin barındığı bir kaç odadan oluşan barınaklar olup bu tür yapılara Hıristiyanlık öncesinde de rastlanmaktaydı. Münzevi Yahudiler olan Esseniler tarafından bu tür inşa edildiği bilinmektedir. Bugünkü anlamda ilk manastırı kuran kişi Pachomius adlı Mısırlı bir aziz olup Yukarı Mısır’da Nil nehri üzerindeki Tabennae adlı adada kurmuş, ölene dek 50.000 üyeli bir topluluğu çevresinde toplamıştır.
Avrupa’da ilk manastır orta İtalya’da Latium kentinde St. Benedict of Nursia tarafından MS 529 yılında kurulan Monte Cassino’dur. Din adamlarının birlikte sürdürdükleri münzevi yaşam manastır hayatının en önemli özelliğidir. Yatakhane, yemekhanenin üzerinde ve merkez kilisenin doğusunda yer almaktadır. 12-13. yüzyıllarda pek çok manastırın inşa edildiği Avrupa’da manastırın batı kısmı ise halkla sosyal ve dini ilişkilerin kurulduğu bölüm olup avluya açılan tek kapı buradadır. Güneyde ise atölyeler, mutfak ve bira imalathanesi bulunmaktadır. Rahip adaylarının kaldığı bölüm ise kendi reviri, yemekhanesi, mutfak, banyo ve bahçesine sahiptir.
Abbey < Orta dönem İngilizce ‘abbaie’< Latince ‘abbatia’ < Süryanice abba ‘baba’
Marcusçuluk MS 2. yüzyılda Hıristiyanlığı Yunan düşüncesiyle birleştirmeye çalışan ve sapkın sayılan Marcus’un öğretisinin adıdır.
Maria 1. Bkz. Meryem Ana
- MS 2. yüzyılda İsa peygamberin hayalini gördükten sonra 47 yıl çile çeken Mısırlı bir kadının adı olup, ermiş ilan edilmiştir
Maria Magdalena Çarmıha gerildikten sonra dirilen İsa peygamberi gördüğünü iddia edip imana gelen, bu yüzden ermiş ilan edilen bir kadının adıdır.
Mark, Saint Mark Yeni Ahit’in ikinci ve en kısa bölümünün adı olup St. Peter’in arkadaşı ve öğrencisidir.
Markionculuk MS 2. Yüzyılda Sinoplu Markion tarafından kurulan bir tarikatın adı olup, Eski Ahit’i yadsıdığı, ikinci ve kötü bir Tanrı daha olması gerektiğini ileri sürdüğü için sapkın sayılmıştır.
Markion İncili Markion tarafından yazılmış olduğu, hatta Markos İncili’nin orijinal formu olduğu iddia edilmiş İncil’in adı olup, el yazması olarak mevcut değildir.
Markos İsa peygamber ile aynı dönemde yaşamış İncil yazarının adı olup, dört İncil yazarından birisidir (diğerleri: Matta, Luka, Yuhanna).
Marta İstavroz çıkararak bir canavarı ehlileştiren kadının adı olup, ermiş ilan edilmiştir.
Martinist Tarikatı Adını St. Martin’den alan ve 1884 yılında Stanislas de Guaita tarafından kurulan gnostik bir tarikatın adıdır.
Mary Hz. İsa’nın annesi olan Meryem Ana’nın (İbranice Miriam) Yunanca formudur.
Mary Magdalene, St. Mary Magdalene, Mary Magdalen Yeni Ahit’te Tiberias yakınlarındaki Magdala köyünden günahkâr bir kadının adı olup (Luka 8:2), Hz. İsa tarafından doğru yola döndürülmüş ve ona ilk inananlardan birisi olmuştur. Roman Katolik, Doğu Ortodoks ve Anglikan kiliseleri tarfından azize kabul edilmekte olup 22 Temmuz günü ona adanmıştır.
Matthew Hz. İsa’nın 12 havarisinden birisinin adı olup, Yeni ahiti oluşturan dört gospelden ilki olan Matta gospelinin yazarıdır. İbranice Mattay Yunanca (Matthias) olarak bilinmektedir.
Meister, Eckhard 1260-1328. Alman Dominiken Kilisesi’ne mensup bir gizemcinin adı olup, düşünce ve yazıları sebebiyle Papa tarafından lanetlenip mahkûm edilmiştir.
Mesih [Hıristiyanlık, Yahudilik] İbranice Messiah ‘Kutsanmış olan’ kelimesinden Batı dillerine girmiştir.
Yahudi inancında gelmesi beklenen söz verilmiş kurtarıcının adı olup, Hıristiyan inancında bu kurtarıcı Nasıralı İsa’dır. Hz. İsa’nın Yunanca adı Christ (Hristos) ‘kutsanmış olan’ aslında Mesih kelimesinin Yunanca tercümesidir. İslam dini de Hz. İsa’yı Mesih olarak kabul etmekle birlikte benzer bir figür olan Mehdi’yi de barındırır.
Eski Ahit’te Messiah kelimesi Khristos olarak Yunancaya çevrilirken Yeni Ahit’te Yunanca form ‘Mesias’ kayıtlıdır (Yuhanna 1: 41, 4: 25).
Eski Ahit’te İsrailli din adamlarının, kâhinlerin ve kralların kişisel görevlerini kutsamak için başlarını yağla mesh ettikleri bilinmekte ve Yahudilerin beklediği mesihin Hıristiyanlarınkinden pek farklı olmadığı görülmektedir.
İslam inancında bahsi geçen Mehdi’nin benzer bir figür olmakla birlikte Hz. İsa’dan farklı ol-duğu ortada olup, o yeni bir barış çağ açacak kişi olarak beklenmektedir.
Kayda değer Mesihlik iddiaları:
- Josephus (MS. 1. Yüzyıl)
- Menahem ben Judah
- Bar Kokhba
- Giritli Musa
- Serene, Sheria (MS 720)
- David Alroy (MS 1160)
- Abraham Abulafia (MS. 13. yüzyıl)
- Nissim ben Abraham
- Moses Botarel
- Asher Lemmlein (MS 16. yüzyıl)
- David Reuveni
- İsaac Luria
- Sebbatai Sevi (1626-1676)
- Mordecai Mokia (MS. 17. yüzyıl)
- Jacob Frank (MS. 18. yüzyıl)
- Menakhem Mendel Schneerson
Mesih Karşıtı 1. İsa peygamberliğini kabul etmeyen kişilere verilen isimdir.
- Bkz. Antichrist, Deccal
Mesih’in Şövalyeleri Tapınak Şövalyeleri’nin Papa’nın gıyaplarında verdiği yok edilme emrinden sonra Portekiz’e sığınan bölümünün yeni adı olup, denizlik yaparak üç yüz yıl daha varlıklarını sürdürmeyi başarmışlardır. Sembolleri kırmızı pattee haçı olup, Kolomb’un Amerika’ya ötüren Nina, Pinta ve Santa Maria gemilerinin yelkenlerinde bulunmaktadır. Vasco de Gama’nın da bu tarikatın üyesi olduğu iddia edilmiştir.
Methodist 18. yüzyılda Charles ve John Wesley tarafında kurulan İngiliz kökenli evanjelistik hareketin adıdır.
Mezar Taşı Bir mezarın varlığını belirtmek için mezarın baş hizasına konulan üzerinde yazı ve süslemeler bulunan taş levhanın adıdır. Eskiden Ortadoğu’da ölüler kayadan oyulmuş mağaralara gömülür, mağara ağzı da büyükçe bir kayay ile kapatılırdı. Zamanla ölüleri toprağın altına gömmek ve mezarın yerini ve kimliğini belirlemek amacıyla üzerinde yazı ve semboller bulunan taşların kullanılması geleneği gelişmiştir.
| Hıristiyan mezar taşlarında bulunan semboller ve anlamları: |
|
· Ağaç gövdesi: Hayatın güzelliği · Altı kenarlı yıldız: Tanrı · Ark: Eşle cennette buluşma · At nalı: Nazara karşı koruma · Çapa: Sadakat · Çapraz kılıç: Savaşta ölmek · Çelenk: Ölüme karşı zafer · Daire içinde yılan: Cennetteki sonsuz hayat · Defne: Zafer · Deniz kabuğu: Bilgelik · Denizkızı: Hz. İsa’nın yarı Tanrı yarı insan olması · Güvercin: Masumiyet ve aşk · Haşhaş: Ebedi uyku · Horoz: Dikkatli ve cesur olma · İskelet: Ömrün kısa olması · Kalp: Sadakat, Vakfetme · Kırık sütun: Erken ölüm · Kırlangıç: Annelik · Kırık kılıç: Ömrün kısa olması · Kırık kupa: Yaşlılık · Kum saati: Zamanın hızlı geçmesi · Kuşlar: Ruh · Kuzu: Masumiyet · Lily: Yeniden diriliş ve masumiyet · Melek: İlahi bilji veya adalet · Meşe ağacı: Güç, dayanıklılık · Palmiye: Şehadet · Salkım söğüt: Yas · Sarmaşık: Ebedi dostluk, vefa · Su kabağı: Acıdan kurtulma · Sütun: Soylu hayat · Taç: Mükâfat ve şöhret · Tavus kuşu: Ebedi hayat · Üçgen: Gerkek ve eşitlik · Yunus balığı: Kurtuluş · Zeytin dalı: Merhamet, barış
|
Mezmurlar Tanrıyı öven ilahilerin adı olup, çoğu Davut peygamber tarafından yazılmıştır. Bkz. Zebur
Missa, Mass İsa peygamberin bedenini sembolize eden ekmek ve kanını sembolize eden şarabın kullanıldığı Latin komünyon ayinlerinden birisi olup, Roma Katolik Kilisesi, Anglikanizm’in Anglo-Katolik geleneği ve Lutherci bazı İskandinav kiliselerinde gerçekleştirilmektedir.
Molinosculuk 17. yüzyılda İspanyol din adamı Migule de Molinos tarafından kurulan gizemci bir öğretinin adı olup, Tanrı’ya şekilsel ibadetler uygulayarak değil, içe kapanarak ulaşılabileceğini ileri sürmektedir.
Monofizizm İslam tasavvufundaki vahdet-i Vücut (varlık birliği) inancının Hıristiyan teolojisindeki karşılığı olup, kaynağı Yeni Platoncu dünya görüşüdür.
Monotelizm MS 7. Yüzyılda İstanbul patriği Sergios tarafından ileri sürülen, Tanrı iradesinin İsa peygamberde belirdiği inanışının adı olup, sapkınlık sayılmıştır.
Montanusculuk Kybele rahibiyken Hıristiyanlığa geçen Frigyalı Montanus tarafından MS 2. Yüzyılda kurulan bir mezhebin adı olup, sapkın sayılmıştır.
Moravyalı Kardeşler Zamanla Protestanlık içinde eriyen bir tarikatın adı olup, 1450 yılında Moravya (Çekoslavakya) kurulmuştur.
Mormonlar 1831 yılında peygamberlik iddiasında bulunan Joseph Smith (1805-1844) adlı bir Amerikalı tarafından kurulan bir Hıristiyan tarikatının adı olup, günümüzde ayrı bir din kabul edilmektedir. Çok sayıda kadınla evlenen Mormonlar, bir melek aracılığı ile Smith’e indiğine inanılan ‘Mormon Kitabı’na inanmaktadır.
Moroni Nefit kavminin son peygamberinin adı olup, MS4-5. yüzyıllarda Amerika’da yaşamıştır.
Müjde İsa peygamberin ölümü ve dirilişiyle gerçekleşeceğine inanılan kurtuluşun haberi tanımlayan terimdir.
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009