Mitoloji, Gezi, Tarih
Karadeniz Türkçesi, Karadeniz şivesi, Karadeniz bölgesi lehçesi, Anadolu ağızları, dilbilim, yerel kelimeler, bölgesel sözlük, kelime anlamları
Kangel veya gangel, ‘eğri, dolambaçlı, kıvrımlı’ ve ‘dolambaçlı, dönemeçli yol’ anlamlarına gelmekte (Trabzon, Gümüşhane) olup ayrıca ‘çengel’ (Şiran) anlamı ve Samsun’da kanger formu tespit edilmiştir. Anadolu’da gangal ‘pamuğu çıkarılmış koza’ (İzmir) ‘kurutulmak üzere ipliğe dikilerek asılan yaprak tütünün büyük demeti’ (Tokat) ve kangal (Çanakkale, Gümüşhane) formları kaydedilmiştir.
Oku
Fol, kuş, tavuk, yılan, böcek, arı gibi hayvanların yuvası anlamına gelmektedir (Trabzon, Giresun, Ordu, Bayburt, Rize): ‘Derenin kenarında/ Sarı yılanın foli’. Trabzon Rumcasında foleya ‘ev, yuva, kümes’, pulifol “kuş yuvası”, kosarafol ‘tavuk kümesi’, kosbofol ‘karatavuk yuvası’ anlamalrına gelmekte olup, Gümüşhane’de folluh, Anadolu’da hol (Çankırı, Isparta, Bilecik, Seyhan, Bolu), holu (Kırşehir, Konya), halluk (Çankırı, Muğla), holluh (Yozgat), olluk (Kırklareli) formlarında aynı anlamda kullanılmaktaydı.
Oku
Çor, hastalık anlamına gelmekte olup Karadeniz Bölgesi dışında Anadolu’da da yaygın olarak kullanılmaktaydı. Aynı zamanda ‘tuzlu’ (Ordu, Giresun, Trabzon) ve ‘zehir gibi’ (Trabzon) anlamları kaydedilmiştir. Anadolu’da çor ‘dert, hastalık; tuz, tuzlu’ anlamlarında ve ‘öksürük’ anlamıyla (Adana) rastlanmaktadır. Azerice çor ‘bitki hastalığı’, Ermenice ise č’or ‘nezle salgını’, ‘bitki veya hayvan hastalığı’ (Erivan) ve ‘sövgü sözü’ anlamlarında kaydedilmiştir. (Erivan, Van, Karabağ, Tiflis, Van). Trabzon ve civarında hastalanasın anlamında çor girsin içine denilerek beddua edilmekteydi.
Oku
Taraba veya daraba, 4-7 cm kalınlığındaki tahtaların üst üste dizilmesiyle elde edilen tahta perdenin adı olup (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin) yana doğru açılıp kapanan, araları menteşeli tahta kepenkler de aynı adla anılmaktadır. Erzurum’un Olur ilçesinde darabak elimesi ‘odaların iç duvarına yapılan ahşap kaplama’ anlamında kullanılmaktaydı. ‘Bir gurşun adacağum/ Evin darabasina/ Kuçuği duruyiken/ Vuruldum abulasina’ Taraba yapımında kullanılacak tahtaların alt kenarı içeriye doğru girinti yapacakşekil-de kazınırken, üst kenarı ise hafifçe yuvar-laklaştırılarak çıkıntı durumuna getirilirdi ki bu işleme halı kesmek denimekteydi. Tahtalara birer metre aralıklarla kumar çivisi aralığı açıldıktan sonra üç…
Oku
Kartof, Doğu Karadeniz bölgesinde patates bitkisine verilen isim olup, kartof (Sürmene, Çayeli), garduf (Giresun), gardubu (Ordu, Trabzon Şalpazarı), gardul (Torul), kartul (Yusufeli), kartol (Çaykara, Bayburt) formlarında bilinmektedir Ayrıca Anadolu’da gartof (Sivas), kartop (Bitlis), kartol (Van), kortol (Antalya), kartul ve kortal (Erzurum), kertol (Seyhan), kaltur (Giresun, Balıkesir) ve karduğ (Yozgat), Lazca ve Megrelce kartopili, Karadeniz Rumcası kartofin (καρτοφιν το [Ünye]), kartof (Santa, Trabzon, Gümüşhane), kartolin (Giresun) ve kartol (Santa, Gümüşhane) tespit edilmiştir. Türkçe, Lazca ve Megrelce’ye Rusça kartofel (картофель), kartoşka (Картошка) kelimesinden geçmiştir. Rusça’ya ise Almanca kartoffel kelimesinden ona da İtalyanca…
Oku
Çalık veya çaluk ‘İçi boş fındık’ (Ordu). Çardak Yaylada geceleyin tulum eşliğinde horon edilen ev. Özel bir yapı olmayıp eğlenceye ev sahipliği yapan yayla evi bu isimle adlandırılır (Artvin, Rize). Farsça çārṭāḳ (چار طاق) “‘dört kemer’ kelimesinden ödünçlenmiştir. Türkçe en eski kayıt çārṭāk 1330’a aittir: ‘kiler ü çarṭaḳ u anbārlar dolar’ (Aşık Paşa, Garib-name)
Oku