1 Eylül 1939: 2. Dünya Savaşı’nın ilk günü

1 Eylül 1939 Polonya’nın Nazi Almanyası tarafından işgali. Alman hava kuvvetleri Luftwaffe’nin saat 4: 45’te Polonya’daki Kraków, Łódź ve Varşova’ya bazı askeri hedeflere karşı hava saldırıları ile başlamıştır. Luftwaffe’yebağlı 25 savaş uçağının gerçekleştirdiği Alman bombardımanı Wieluń kasabasında 1.300 sivilin ölümüne yol açmış olup, askeri hedef olmayan yerleşimde kent hastanesi dâhil merkezin % 90’ı yok olmuştur.

İkinci Dünya Savaşı’nın İlk Gününe Dair Genel Bir Değerlendirme

1 Eylül 1939 Cuma günü Alman orduları Polonya’ya girmişse de İngiliz hükümeti daha önceden Polonya’ya verdiği garanti gereğince 3 Eylül Pazar günü Almanya’ya savaş ilan etmiş, Fransız hükümeti ise isteksizce ve biraz tereddüt ederek de olsa 6 saat sonra İngilizleri takip etmiştir.

Polonya ve Fransa Kağıt Üzerinde Almanya’dan Üstün

İngiltere başbakanı Chamberlain, Parlamento’da yaptığı konuşmada ‘Hitlerizm’in yok edildiğini ve özgü Avrupa’nın yeniden kurulduğunu görecek kadar yaşayabileceğime inanıyorum’ ifadesini kullanmıştı. Buna karşın Almanlar 1 aydan kısa süre içerisinde Polonya’yı işgal ettiği gibi 6 yıl süren savaştan sonra Nazi tehdidi bertaraf edilmekle birlikte Sovyet işgali sebebiyle özgür Avrupa inşa edilememiştir. İngilizler Polonya’nın askeri gücünü abartmış hatta Ruslarınkiyle denk tutacak denli yanılmıştır. Benzer şekilde Fransız ordusunun da Avrupa’nın en iyi eğitimli ve en güvenilir mekanize birliklere sahip olduğu sanılıyordu. Churchill, Mart ayında Polonya’ya garanti verilmesi konusunda kendisinin de başbakan ile aynı fikirde olduğunu bildirmiştir. Gerçekten de asker sayısına bakıldığında Polonya, Almanları sınırda durdurabilecek kapasitedeydi en azından Wehrmacht’ın ilerleyişini geciktirebilecek kapasiteye sahipti. Polonya ayrıca 2,5 milyon yedek askere çıkarabilecek durumdaydı. Aynı şekilde 110 tümeni seferber eden Fransız ordusu da Almanlar ordularını doğu ve batıda ikiye bölmek zorunda kalacağı için batıda bırakılan Alman güçlerini yenebilecek güçte gözüküyordu. Fransızlar Güney Fransa ve Kuzey Afrika’yı sağlama almak bunların bir kısmını kullansa bile Almanların karşısına 85 tümen çıkarabilirdi. Britanya’nın ordusu küçük olmakla birlikte savaş sırasında gönüllülerle 55 tümen oluşturma planı yapılmıştı. Buna karşılık hava kuvvetlerinde denge değişiyordu: Fransızların 300, Britanya’nın 600 bombardıman uçağı vardır ki bunların toplamı bile Luftwaffe’nin uçak sayısından azdı.  Ayrıca 1939 Eylül ayında Almanya’da hele ki iki cephede birden savaşa hazır değildi: Ordu Hitler’in isteğiyle hızla büyütülmüştü ancak iyi eğitilmemişti ve teçhizat eksikliği çekilmekteydi.

Modern Savaş Taktikleri: Tankların Öneminin Anlaşılması

Almanya’nın bu şartlarda savaşın ilk safhalarında muazzam bir başarı elde etmesi dikkate değerdir ancak bunun ezici silah üstünlüğünden kaynaklandığı iddiası hatalıdır. Churchill anılarında Almanların savaşın başında 1000 ağır tankı olduğunu iddia etmişse de gerçekte Almanların hiç ağır tankı yoktu 20 tonluk az sayıda orta tankları vardı ki bunları da Polonya’da kullanmadılar. Polonya’da hafif tanklar ve zırhlılar kullanılmıştı. Sonuç olarak Almanların 36’sı eğitimsiz 98 tümenine karşılık Polonya ve Fransa’nın 130 tümen askeri vardı. Fransızların Batı’da Alman güçlerini ezebilecek sayı ve kapasitede birlikleri varken Polonya’ya saldıran Alman generalleri Fransızların Ren’e doğru ilerlememesine şaşırmışlardı. Churchill anılarında Polonya’nın çöküşünü Almanların topçu ateşine dayanabilecek kapasitede zırhlı araçlarla günde 60 km ilerleme kabiliyetine bağlamıştı. Gerçekten de ne Fransa ne de Britanya generallerinin aklı 1. Dünya Savaşı taktiklerine yakılmıştı Almanların yeni savaş düşüncesini anlamakta çok değerli olan vakit kaybedeceklerdi. Polonyalıların zırhlı ve motorize tümenleri olmadığı gibi bunlara karlı bile süvari birliklerine güvenmeye devam ediyorlardı. Fransızlar ise zırhlı tümenlere sahip olmakla birlikte orduları çağdaş bir şekilde düzenlememişlerdi. Kara güçlerini verimli kullanamayan bu ülkelerin Almanlarınkine denk bir hava gücünün olmaması da savaşın kaderini etkileyecekti.  Alman ordusunun da mükemmel durumda olmadığını söylemiştik gerçekten Alman ordusunun küçük bir kısmı 6 zırhlı ve 4 hafif mekanize tümeni ile 4 motorize piyade tümeni modern savaş hazırlanmıştı. Alman generallerin çoğu eski moda savaşa bağlı olmakla birlikte General Heinz Guderian ve başka birkaç generalin daha desteklediği modern savaş fikirleri Hitler’e cazip gelmişti ve Wehrmach bu fikirleri heyecanla denemeye kararlıydı.

Savaş askerlere bırakılmayacak kadar ciddi bir iştir

Fransız devlet adamı Georges Clemenceau’nun ‘Savaş askerlere bırakılmayacak kadar ciddi bir iştir’ sözü Avrupa’nın 1939’da geldiği durumu açıklar nitelikteydi. 1. Dünya Savaşı sonrasında Almanya’ya karşı oluşturulan denge bozulmuştu. Münih Antlaşmasıyla Avrupa’nın stratejik dengesi Fransa ve İngiltere’nin aleyhine dönmüştü. Savaş başlamadan önce Alman işgaliyle Çekoslavakya’nın 35 tümeni birden bire taraf değiştirmiş, Almanya’nın top sayısı birdenbire ikiye katlanmıştı. Ayrıca General Franco’nun Almanya ve İtalya’nın yardımıyla Cumhuriyetçi İspanya’yı yıkması tabloyu vahim hale getirmişti. Yine de Mihver güçleri savaşın devamı için gerekli kaynaklar açısından dışarı bağımlı olması dolayısıyla uzun bir savaşı sürdüremeyeceklerinin anlaşılması Müttefikler için büyük bir avantajdı. Almanya pamuk, kauçuk, kalay, civa, boksit üretimi yoktu, demir, bakır, antimon, manganez, nikel, sülfür, yün ve petrol açısından da yetersizdi. Almanya’nın barış zamanında petrol ihtal ettiği ülkelerden güvenle ticaret yapması zordu. Bu durum savaşın seyrini değiştirecek ve Almanya’yı ihtiyacı olan hammadde kaynaklarına ulaşmak için daha cüretli işgal politikası sürdürmeye ve yeni düşmanlar edinmeye zorlayacaktı.

Alman donanmasından (Kriegsmarine) Schleswig-Holstein adlı savaş gemisi Baltık Denizi’ndeki Danzig Serbest Şehri’nde Westerplatte’deki Polonya askeri nakliye deposuna ateş açması emrini almışsa da saldırı geri püskürtülmüştür. Kıdemli Başçavuş Wojciech Nazsarek, Westerplatte’de makineli tüfek ateşinde ölünce savaşın ilk Polonyalı askeri kurbanı olmuştur.

Alman Kara kuvvetlerine bağlı birlikler ise saat 8: 00’de, resmi bir savaş ilanı verilmeden, Polonya’nın Mokra kasabası yakınlarında bir saldırı başlatmışlardır. 6’sı zırhlı 52 Alman tümeni toplam 1.5 milyon asker Polonya sınırını geçiyor ki karşılarında 23 Polonya piyade tümeni bulunmakta. 23 yaşındaki Avusturyalı Teğmen Wilhelm Pruller’in günlüğünden : “Sınıra ulaştık. Şimdi Alman olmak harika bir duygu… Tüm Polonyalılar ağlıyor… biz kimseye zarar vermiyoruz.  İnsanlara karşı

hiçbir şeyimiz yok.”

Şansölye Hitler Alman askerlerine hitap ediyor: “Sınır ihlalleri [Gleiwitz’de] Polonyalıların artık Alman sınırına saygı duymadıklarını kanıtlıyor… Alman savunma güçleri, yeniden doğmuş Alman halkının yaşam haklarının onuruna karşı savaşı sürdürecek”

Polonya, antlaşma yükümlülükleri doğrultusunda Fransa ve İngiltere’den Almanya’ya karşı acil askeri yardım talebinde bulunuyor.

Hitler, Reichstag’a Polonya’ya savaş ilan ediyor: “Bir Nasyonal Sosyalist ve bir Alman askeri olarak, bu mücadeleye yiğit bir kalple giriyorum.” Hitler konuşmasının devamında o güne dek gösterdiği sevgi, barış ve sabrın zayıflık olarak algılanmaması gerektiğini söyledikten sonra Polonya’yı Alman azınlığa karşı kötü davranmakla suçluyor. “Alman imparatorluğu zafere kavuşana kadar durmayacağım…” diyor[1]

Danzig Postanesi 12 saatlik bir direnişin ardından teslim oluyor. Almanlar teslim sırasında posta müdürünü vuruyorlar.

Alman zırhlı araçları orman içinden aniden çıkarak 18. Pomerania süvari birliğini (uhlan) makineli tüfeklerle tarayarak kaçmaya zorluyor geride yerde hareketsiz yatan at ve asker cesetleri kalıyor. Nazi propaganda makinesi Krojanty’deki Polonyalı süvari cesetlerini  ‘aptal Polonyalı süvarilerin Alman tanklarına mızraklarla saldırdığı” sözleriyle basına yansıtıyor.

Buna karşılık Wolka Weglova’da yaşananlara tanıklık eden İtalyan gazeteci Mario Appelius’un 19 Eylül 1939 tarihli makalesi madalyonun diğer yüzünü anlatmaktadır: ‘Kahramanca bir olay yaşandı. Yüzlerce Polonya süvarisi (uhlan) ellerinde bayraklarıyla ağaçların arasından birdenbire ortaya çıktı. Alman makineli tüfekleri susmuştu, sadece toplar Alman savunma hattının 300 m önünü koruyordu. Polonyalılar komutanlarının kılıcını çekmesiyle Ortaçağ tablolarındaki gibi bir süvari hücumu başlattı, Ulahlar korkusuzca kendilerini bekleyen ölüme doğru dalga dalga eriyerek yol aldılar”.

Savaşın ilk günü sona ererken Almanlar ve Polonyalılar hala sınır pozisyonlarında mücadele etmekte olup, Polonyalılar karşı saldırı için yedekler gelene kadar beklemeyi hedefliyor. Askere çağrılan 300 bin Polonyalı erkek birliklerine katılmak için sınır bölgesine ulaşmaya çalışıyor.

1 Eylül 1939 Norveç ve İsviçre tarafsızlıklarını beyan ediyor.

1 Eylül 1939 Fransa dışişleri bakanı Georges Bonnet, Alman işgalinden dolayı “aptal ve inatçı tutumları Hitler’i” kışkırttıkları için Polonya hükümetini sorumlu tutuyor. Bonnet, Parlamentonun yarınki oturumundan önce Fransa’nın Almanya’ya savaş açamayacağını duyuruyor.

1 Eylül 1939 İngiliz hükümeti, İngiliz Silahlı Kuvvetleri’nin genel seferberliğini ilan ediyor, tüm yedekler ile ordu hemşireleri göreve çağrılıyor.  Alman hava saldırıları ihtimaline karşı tahliye planlarını başlatıyor. “Çocuklar, anneler ve engelliler” kırsal bölgelere tahliye edilmeye başlanıyor sadece Londra ve Manchester’den 3 milyon kişi tahliye edilecek. ‘Operation Pied

Piper’ olarak anılan tahliye operasyonu sırasında Londra’da 9 anayolun sadece tahliye için tek yönlü olarak kullanılması planlanıyor. Liverpool’un tahliyesi sırasında yazar Cecil Roberts ‘Bu modern savaş… Artık cephe yok, erkekler kadar çocuklar da siperde‘ sözlerini sarf ediyor. İngiliz hükümeti şehirleri bombardımandan korumak için geçek karatma uygulaması emri verirken sokak lambaları hatta araç lambaları karartılmıştır.

1 Eylül 1939 Roma‘da Mussolini, İtalya’nın tarafsızlığını açıklıyor.

1 Eylül 1939 Alman hava saldırılarında çok sayıda sivilin ölümü üzerine tarafsız ABD Başkanı Roosevelt İngiltere, Fransa, Almanya ve Polonya’ya şehirlerin bombalamaması için çağrıda bulunuyor.

Notlar

[1] http://fcit.usf.edu/holocaust/resource/document/HITLER1.htm

1939 Yılı ile ilgili 2. Dünya Savaşı Sayfaları

Gleiwitz Olayı, Gleiwitz Radyo İstasyonu Baskını (1939)
Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı, 23 Ağustos 1939
1 Eylül 1939: 2. Dünya Savaşı’nın ilk günü
2 Eylül – 7 Eylül 1939: Britanya ve Fransa Savaş İlan Ediyor
8 – 16 Eylül 1939: Varşova Kuşatması
17 Eylül – 30 Eylül 1939
1 – 15 Ekim 1939: U-boat ablukası
16 Ekim -30 Ekim 1939: Batı Cephesi Sakin
1 Kasım -15 Kasım 1939: Hitler’e Münih Birahane Suikasti
16 Kasım – 30 Kasım 1939: Polonya’da Yahudi Gettosu Kuruluyor
1 – 15 Aralık 1939: SSCB – Finlandiya Savaşı
16 -31 Aralık 1939: Finlandiya Kızıl Ordu’ya Boyun Eğmiyor