Baltık Mitolojisi
BALTIK MİTOLOJİSİ Baltık dillerini konuşan (Letonlar, Litvanyalılar, Eski Prusyalılar, Yotvingialılar ve Galidiyalılar) halkların pagan dönem ile Hıristiyanlığı kabul sonrasında folklorik olarak sürdürdükleri inançlarını konu almaktadır.
Baltık Denizi Civarında Yaşayan Halkların Kökeni
Baltık bölgesinde MÖ 2500’lerde tarım yapıldığına dair arkeolojik kanıtlar bulunmakta olup, bölgeye ait ilk yazılı kayıt ise Romalı coğrafyacı Tacitus’un MS 98 tarihli Aestii adlı eserindir. Hint-Avrupalı olan Baltık kabileleri komşu Fin-Ugor, Germen ama özellikle Slav halklarından ile etnik ve kültürel açıdan önemli ölçüde etkilenmiştir. 13. yüzyılda Töton şövalyelerinin egemenliğine giren Baltık bölgesi Avrupa kıtasında Hıristiyanlığın yayıldığı en son alan olup, 15. Yüzyılda başlayan süreç ancak 16. Yüzyıl sonlarına doğru tamamlanabilmiştir. 18. Yüzyıl kroniklerinde bile misyonerlerin pagan kültürünün bölgedeki gücüne ait serzenişleri kayıtlıdır. Baltık efsane ve inançlarına ilişkin pagan dönemine ait yerel kayıt bulunmamakta olup, 14 ve 15. Yüzyıla ait Rus ve Alman misyonerlere ait kronikler, Hıristiyanlık sonrası metinler ile yakın zamanlı folklorik derlemeler bugünkü bilgilerimizin temelini oluşturmaktadır.
Baltık Halklarının Pagan Tanrıları
Tarımcı olan Baltık halklarının ağaç, orman, nehir ve gölleri kutsal kabul ettiğini, tanrılarına kutsal ormanlarda veya alka adıyla bilinen ibadethanelerinde tapındıklarını bilmekteyiz. Özelikle kadınlar tarafından söylenilen daino adlı halk şarkıları eski dine ait pek çok gelenek hakkında bilgi edinmemizi sağlamaktadır. Bununla birlikte geleneksel şarkılar söyleyen bu kadınların Hristiyanlığın kabulünden sonra cadılık suçlamasına maruz kalıp yakıldığı bilinmektedir. En eski daino örnekleri 1632’de derlenmişse de en azından 3 asır öncesine ait olduğu sanılmaktadır. Letonya’da 1878’de başlayan halk şarkısı derlemeleri 2 milyon kadar mısranın kayıt altına alınmasını sağlarken, Litvanya modern Baltık pagan dini Romuva hareketini 1995’te meşru din olarak tanıyarak desteklemiştir.
Eski Baltık dini Proto-Hint Avrupa dinleriyle ilişkili olup, Yunan mitolojisinde Dioskuri veya Dioskurlar, Roma mitolojisinde ‘Remus ve Romulus’, Vedik efsanelerde ‘Aşvinler’, Anglo Sakson mitolojisinde ‘Hengist ve Horsa’ adlarıyla boy gösteren ilahi ikizler teması Letonya’da ‘Dieva déli’ Litvanya’da ise ‘Dievo súneliai’ adlarıyla (Tanrının oğulları) yer almaktaydı. Baltık panteonunun en önemli tanrısı olup adı ‘yaşam için uygun’ anlamına gelen Perkunas’ın Yunanca ‘Phorkys’, Eski Nors dilinde ‘Fjörgyn’, Slavca ‘Perun’ ve Sanskritçe ‘Paryanyah’ olan karşılıkları bile Baltık inançlarında Hint-Avrupa kökleri işaret eder niteliktedir. Leton söylencelerinde bahisleri geçen Laukamat (tarla anası), Mezamat (orman anası), Lopemat (sürü hayvanları anası), Jurasmat (deniz anası), Darzamat (bahçe anası), Vejamat (rüzgâr anası) gibi varlıklar tanrıça açısından zengin bir panteonun varlığını işaret etmektedir.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016
Ayrıca Bak: Baltık Mitolojisi Sözlüğü