Halkbilim Mitoloji

Kurt adam, Werewolf

Makale: Özhan Öztürk

Kurt adam,  Kurt veya kurt benzeri bir canavara dönüşüp insanlara saldırdıktan sonra yeniden insan formuna bürünebilen yaratıkların adıdır. İngilizce werewolf olarak adlandırılan bu yaratığın adı Eski Saksonca wer ‘adam’ + wolf ‘kurt’ kelimelerinden oluşmakta dolayısıyla inancın Britanya adasına Germen kavimleri sayesinden taşındığını düşündürmektedir. Hint Avrupa dillerinde kurt anlamına kullanılan wlkwos kelimesiyle ilişkili vulcolaca (Eski Slavca), vukodlak (Slovakca), wilkolak (Lehçe), vrykolokas (Yunanca) kelimelerinin ilgili kültürlerde aynı zamanda kurtadam ve kurtpostu anlamlarına kullanılması da dikkat çekicidir.

Kurt Adam İnanışının Kökleri

 Yunanca lykanthrope ‘hayvana dönüşme’ adıyla da bilinen durumun Avrasya

MÖ 460’a tarihlenen Attik vazo süslemesinde kurt postu giymiş erkek figürü (Louvre Müzesi)

Şamanizm’i ve cadı kültüyle ilişkili olduğu sanılmaktadır. Muhtemelen ilkel kabilelerin dini liderleri olan şamanlar transa geçerek Ölüler Diyarına yaptıkları yolcuklarında kurt postu giyerek veya bu hayvana ait bazı parçaları kullanarak onun gücünden faydalanıyor belki de bu yolculuğu kurt formunda yaptıklarını düşünüyorlardı.   Benzer şekilde Kuzey Amerika yerlileri ayı adam, kurt adam, tilki adam benzeri varlıkların hikâyelerini anlatmaktadır. Avrasya ve Amerika’nın erken dönem medeniyetlerinde ilk tanrıların yarı insan yarı hayvan formunda olduğu görülmektedir. Eski İskandinav dillerinde ulfhedhnar (kurt kıyafetli) ve berwerker terimleri kurt ve ayı postu giyen savaşçıları tanımlamaktadır. İzlanda’da MS 900’da yazıya geçirilen Hrafnsmal destanında Norveç’in Ulfedhnar adlı savaşçıları anılırken üzerlerinde vargstakkar adı verilen

Berserker tasviri. Öland, isveç

kurt postu dışında başka bir kıyafetlerinin ve zırhlarının olmadığı anlaşılmaktadır. Kurt ruhu taşıdıklarını düşünen Ulfedhnarlar korkunç katliamlar gerçekleştirdikten sonra yaptıklarını öz benlikleriyle ilişkilendirmediklerinden vicdan azabı da çekmiyorlardı. Eski Germen topluluklarında kabile içerisinde işlenen bir cinayetin “tapınakta kurt var” anlamına gelen “vargr i veum” sözüyle duyurulması da bu gelenekle bir şekilde ilişkili ilginç bir ayrıntıdır. 13. Yüzyılda yazıya dökülen İskandinav destanı

German woodcut of werewolf from 1722.
Alman ahşap baskısında bir kurtadam tasviri, 1722

Volsunglar’da Sigmund ile oğlu Sinfjotli’nin kurda dönüşmesi ve bu halde intikam için pek çok insan öldürmeleri ama sonunda postlarını çıkarıp yakarak bu formdan kurtulmaları dikkat çekicidir. Bu öykünün derlendiği İzlanda’da kurt yaşamaması da ilginç bir özellik olup, inancın adaya Kuzey Avrupa’dan taşındığı sanılmaktadır.

MÖ 5. Yüzyılda Herodot, proto-Slavlar olması muhtemel Neuroi halkından

Kurtadam (Lucas Cranach, 1512)

bahsederken bunların yılın belirli günlerinde kurda dönüştüklerinden bahsetmiştir. Ukrayna ve Belarus folklorunda kurt adam kültü yaygın olup, bu yaratıkların kedi, köpek hatta çalı formuna girerek şekil değiştirdiklerine inanılmaktadır. Baltık ve Slav halkları da bu dönüşümün sihirli bir kemer veya bir kurt postu giyilmesi sonucu gerçekleştiğine inanmaktadır. Bazı kültürlerde sözgelimi Macaristan’da şamanların kurtların çocuğu olduğu ya da kurtlarca büyütüldüğü söylenceleri de kurt adam inanışı ile şaman kültü arasındaki ilişkiyi güçlendirmektedir.

Kurt adamların Yargılanması

Kurt adamların varlığına dair ilk resmi kayıt 1407 yılında İsviçre’nin Basel kentinde tutulmuş, 1520-1630 yılları arasında sadece Fransa’da 30.000 civarında kurt adam vakası kayda geçmiştir, bunların çoğu ağır işkenceler sonucu itirafa zorlanmış ve genellikle ölüme mahkûm edilmiş, sağ bırakılanlar ise lanetlenmeleri için özel bir işaretle damgalanmışlardır. Avrupa’da ilk olarak 1521 yılında Poligny’de üç adam aileleriyle birlikte kurt adam olmakla suçlanmış ve yakılarak öldürülmüştür. 1603’de sadece 13 yaşında olan Jean Grenier kurt adam olup çocukları kaçırıp yemekle suçlanmış, çocuk mahkemede kurt adam olduğunu ve şekil değiştirebildiğini iddia etmişse de hâkim deli olduğu gerekçesiyle öldürülmesine değil de bir manastırda hapsine karar vermiş, Grenier kapatıldığı hücrede 7 yıl sonra ölmüştür. Almanya’da ise Peter Stubbe 1589’da 15 kişiyi öldürmekle suçlanmış sevgilisi ile kızı yardım ve yataklı gerekçesiyle bir kazığa bağlanıp yakılarak kendisi ise işkence yapıldıktan sonra kafası kesilerek öldürülmüştür.

Kurt adamların Özellikleri

Kurt adamlar, vampirlerden farklı olarak ölü olmayıp, güneş ışığından ve haç sembolünden etkilenmemektedirler. Hint-Avrupa folklorunda bir insanın iki sebepten ötürü kurt adama dönüştüğüne inanılmaktadır:

1. Kudretli büyücülerin düşmanlarına saldırabilmek için kara büyü yardımıyla kurt formuna dönüşmeleri.

2. Büyücülerin masum insanlardan intikam alma amacıyla onları yine kara büyü yardımıyla kurda dönüştürmesi.

Bir İnsan Nasıl Kurt Adam’a dönüştürülür dü?

Bununla birlikte bazı Ortaçağ büyü kitaplarında birisini kurt adam yapabilmek için çırılçıplak soyulup, tüm vücuduna yeni öldürülmüş bir hayvan yağı ile bazı bitkilerin karışımı bir kremin sürülmesi dahası beline insan veya kurt derisinden kemer takılması gerektiği kayıtlıdır. Kurgusal edebiyat ve filmlerce beslenen popüler kültürde ise kurt adam tarafından ısırılma veya bir Çingene’nin lanetinin inanı kurda dönüştüreceği, dolunay zamanı bu dönüşümün gerçekleşeceği ve gümüş bir kurşunla öldürülebilecekleri inancı yayılmıştır.

Louis Stevenson’un Dr. Jekyll ve Mr. Hyde (1886) romanı içinde vahşi bir yaratık taşıma durumu üzerine ilk edebi kurgu eser olma özelliği taşırken babasının öcünü almak isteyen bir Navaho halkından bir yerli kızın kurda dönüşmesini konu alan ilk kurt adam filmi “The Werewolf” 1913 yılında ABD’de çekilmiştir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016