Karadeniz Tarihi

Balaklava (Symbolon Limni, Cembalo, Yamboli) ve İnkerman (Bilokamiansk)

Makale: Özhan Öztürk

Symbolon Limni[1], Khersonesus Taurica’nın güney sahilinde Khersonesus ile Kienus limanı arasında dar bir boğazın adı olup, Antik Çağ’da Kırımlı korsanlarca üs olarak kullanılmaktaydı.[2] Ortaçağ’da Bizans egemenliğine giren yerleşim 1365’de Cenevizlilerce ele geçirilmiş ve adı Cembalo olarak değiştirilmiştir. Avrupa’ya vebanın 14. yüzyıl ortalarında Kefe veya Cembalo üzerinden Ceneviz gemilerince taşındığı sanılmaktadır. 1475’de kenti ele geçiren Osmanlılar bir yandan Cemballo’yu Yamboli olarak telaffuz edip kullanırken kentin adını “Balıklava” olarak değiştirmişlerdir.

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında 1771’de Ruslarca işgal edilmiş, 1783 yılında ise Rus Çarlığı’nca ilhak edilmiştir. 1878’de çariçe Büyük Katherina tarafından ziyaret edilen Balaklava, Kırım Savaşı sırasında İngiliz süvarileri ile Rus birlikleri arasında meydana gelen Balaklava Muharebesi sayesinde ünlenmiştir. II. Dünya Savaşı sırasında Almanya-Rusya sınırının en güney ucunu oluşturmuş, çatışmalarda önemli ölçüde yıpranmıştır. 1954’de Kırım’ın diğer bölümleri ile birlikte Rusya’dan Ukrayna’ya geçen yerleşim günümüzde Sivastopol iline bağlı 44,700 nüfuslu Balaklava belediyesinin 30,000 nüfuslu merkez kasabasıdır. Kentte 1993’e dek atom bombasına bile dayanıklı bir Sovyet denizaltı üssü bulunmakta olup, son denizaltıların 1996’da ayrılmasının ardından müzeye dönüştürülmüştür.

Sivastopol’ün 5 km doğusunda Çernaya nehri ağzında yer alan bir yerleşimin adı olup, Sovyet döneminde (1976-1991) adı Bilokamiansk[3] olarak değiştirilmişse de sonrasında eski isim benimsenmiştir. Sovyet döneminde yıkılan St. Clement manastırı civarında bulunan ve zulümden kaçan Bizanslı Hristiyanların sığındığı MS 8. yüzyıla tarihlenen mağaraların varlığı bölgedeki yerleşimin geçmişi hakkında fikir vermektedir. 14. yüzyılda Trabzon imparatorluğuna bağlı Theodore prensliği MS 6. yüzyılda I. Justinian döneminde inşa edilmiş bir kalenin yerine Kalamita adlı kaleyi inşa etmiştir. 1578’de Polonya kralının Kırım’a elçi olarak gönderdiği Martin Broniewski notlarında İnkerman Kalesini anlatırken, “Kayalarında büyük ustalıkla oyulmuş mağaralar olduğu gibi, bir de cami vardır. Kent yüksek bir dağın tepesine kurulmuştur. Kentin Türkçe adı da bu mağaradan gelmektedir. İn “Mağara”, Kerman “Şehir” demektir. Eskiden büyük, her şeyi bol zengin bir şehirdi. Şehrin karşı tarafında 3 veya 4 mil uzunluğunda, birkaç fersah genişliğinde bir burun Karadeniz’in içine doğru uzanır. 3 tane limanı vardır” sözleriyle kent adının etimolojisini de yapmıştır.

İnkerman, Osmanlı döneminde 18. yüzyılda Kazaklarca tahrip edilene dek askeri üs olarak kullanılmıştır. Evliya Çelebi, seyahatnamesinde İnkerman’ı “Sultan İkinci Bayezid’in veziri Sencivan Paşa kaleyi Cenevizlilerin elinden almıştır. Kayalarında inleri çok olduğundan bu ad verilmiştir. Kale, denizden kuzeye beş bin adım içeridedir… beş köşelidir. Doğu tarafı beş yüz adım uzunluğunda kalın, yüksek, sağlam duvardır. Altı kulelidir… Kalenin dış varoşu doğusunda Müslüman Mahallesi vardır. Üç yüz adet, üstleri toprak örtülü, taş duvarlı, kâgir yapı, altlı ve üstlü tahtadan Tatar evleri vardır. Bu varoştan aşağı varoşa giderken yol üzerinde bir küçük hamam, bir mescit, Nureddin Sultan’ın bir sarayı vardır. Bağ ve bahçeler, havuzlar, fıskiyeler içinde bir saraydır. Bu aşağı varoşta 250 kadar toprak örtülü kâgir Müslüman evleri vardır.” sözleriyle anmıştır. Kırım Savaşı sırasında Çernaya nehri havzasında gerçekleşen İngiliz ve Fransız kuvvetlerinin Ruslara karşı zafer kazandığı İnkerman Muharebesi kentin adının duyulmasını sağlamıştır. Sovyet döneminde Karadeniz filosunun cephanesinin bir bölümü İnkerman bölgesindeki kayalık alanda depolanmışsa da 1970’lerde meydana gelen bir patlamanın ardından terkedilmiştir. Günümüzde Ukrayna’nın Sivastopol iline bağlı 10,452 nüfuslu bir yerleşimdir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Yunanca όλων λιμήν (Ptolomeus III.6.2; Arrian, Per. Pont. Eux. 20)

[2] Plin. Nat. IV.12. 26

[3] Rusça Белокаменск “Beyaz Taş Kenti”